İçeriğe atla

David Rumelhart

David E. Rumelhart
Doğum12 Haziran 1942
Lexington (Wessington) Springs, South Dakota, ABD
Ölüm13 Mart 2011 (68 yaşında)
Chelsea, Michigan, ABD
Kariyeri
DalıPsikoloji
Çalıştığı kurumlarStanford Üniversitesi
Kaliforniya Üniversitesi (San Diego)
Doktora
danışmanı		William Kaye Estes
Doktora öğrencileriMichael I. Jordan

David Everett Rumelhart (12 Haziran 1942 – 13 Mart 2011), matematiksel psikoloji, sembolik yapay zeka ve paralel dağıtılmış işlemleme çerçevelerinde çalışan ve insan bilişinin biçimsel analizine birçok katkıda bulunan ABD'li bir psikologtu. Bu ilgilerinin yanında bilişe yönelik formel dilbilim yaklaşımlarına büyük ilgi gösterdi ve bütün hikâyelerin yapısını haritalayabilen bir formel gramer inşa etme olasılığını araştırdı.[1]

Biyografi

Rumelhart, 12 Haziran 1942'de Güney Dakota eyaletinin Lexington Springs şehrinde doğdu.[2][3] Üniversite eğitimine Güney Dakota Üniversitesi'nde başladı ve 1963 yılında psikoloji ve matematik alanında lisansını tamamladı.[4] Stanford Üniversitesi'nde matematiksel psikoloji üzerine çalıştı ve 1967 yılında doktora derecesini aldı.[5] 1967'den 1987'ye kadar San Diego'daki Kalifornia Üniversitesi'nin Psikoloji Bölümü'nde görev aldı.[4] 1987 yılında Stanford Üniversitesi'ne geçti ve orada 1998 yılına kadar profesörlük yaptı.[3] Rumelhart, 1991 yılında Ulusal Bilimler Akademisi'ne üye olarak seçildi.[6] Bunun yanında üstün yaratıcılık gösteren bireylere verilen MacArthur Bursu, Deneysel Psikologlar Derneği'nin Warren Madalyası ve Amerika Psikoloji Birliği (APA) Seçkin Bilimsel Katkı Ödülü dahil olmak üzere birçok ödül aldı.[5] Üstelik 2002 yılında James McClelland ile birlikte Louisville Üniversitesi Grawemeyer Psikoloji Ödülü'nü de kazandı.[7]

Rumelhart, nörodejeneratif bir hastalık olan Pick hastalığı nedeniyle engelli hale geldi. Yaşamının son döneminde Michigan eyaletinin Ann Arbor şehrinde yaşadı.[3] 13 Mart 2011 yılında Michigan'ın Chelsea şehrinde öldü.[1]

Çalışmaları

Rumelhart, 1970'de Seppo Linnainmaa'nın yayımladığı makalede otomatik diferansiyasyonun tersi olarak da bilinen geri yayılım algoritmasını çok katmanlı sinir ağlarına uyguladığı, Geoffrey Hinton ve Ronald J. Williams'ın da dahil olduğu 1985'te yayımlanan çok alıntılı çalışmanın[8] ilk yazarıydı. Bu çalışma, sinir ağlarının verilerin işlevli temsillerini öğrenebildiğini birtakım deneyler aracılığıyla gösterdi. Bu yaklaşım, günümüzde görsel algı ve hafıza gibi birçok temel bilişsel bilim araştırmalarında ve pratik uygulamalarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

1986 yılında McClelland ile İngilizce fiilleri üzerine yaptığı çalışma, 1980'lerde nöral ağlarının yeniden canlandığı dönemde "fiillerin geçmiş zamanı tartışmasını" ateşledi.[9] Tartışmanın bağlantısallık tarafında olan Jerry Fodor, Gary Marcus, Zenon Pylyshyn, Steven Pinker gibi isimler sembolik işlemleri savundu. Bu tartışma, nöral ağlarının veya sembolik programların İngilizce konuşanların bir fiili geçmiş zamanına nasıl dönüştürebileceği konusunda yeterince işlevli modeller olup olmadığıyla ilgiliydi.[10][11] Rumelhart, dilbilgisi kurallarının örtük olduğunu savunurken tartışmanın diğer tarafında dilbilgisi kuralların çeşitli algoritmalar ve sistemlerle temsil edilebileceğini iddia ediyordu.[12]

Bu makalenin yayınlandığı aynı yıl, James McClelland ile birlikte "Parallel Distributed Processing: Explorations in the Microstructure of Cognition (Paralel Dağıtılmış İşlemleme: Bilişin Mikroyapılarının Keşfi)" adlı kitabını yayınladı.[13] Bu yayında, perceptronların bilgisayar simülasyonlarının oluşturulma sürecini anlatarak bilgisayar bilimcilere sinirsel işlemlemenin ilk test edilebilir modellerini sundu. Bu nedenle bu kitap, bilişsel bilim alanının temelinde yer alan bir metin olarak kabul edilmektedir.

Rumelhart'ın semantik biliş ve öğrenme modelleri, günümüzde hala yapay zeka, antropoloji, bilişim bilimleri ve karar verme alanlarında çalışan biliminsanlarının ilgisini çekmeye devam ediyor.

Onun bu katkılarının ve hayatının şerefine Robert J. Glushko ve Pamela Samuelson Vakfı, 2000 yılında teorik bilişsel çalışmalara David E. Rumelhart Ödülü vermeye başladı.[14] Ayrıca 2002'de yayımlanan Review of General Psychology (Genel Psikoloji Dergisi), Rumelhart'ı John Garcia, James J. Gibson, Louis Leon Thurstone, Margaret Floy Washburn ve Robert S. Woodworth ile birlikte 20. yüzyılın en çok alıntı yapılan 88. psikoloğu olarak sıraladı.[15]

Kaynakça

  1. ^ a b "David Rumelhart Dies at 68; Created Computer Simulations of Perception". The New York Times (İngilizce). 19 Mart 2011. ISSN 0362-4331. 22 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2023. 
  2. ^ "Interview with David E. Rumelhart" (İngilizce). Brown Digital Repository. 1993. doi:10.7301/z0fj2f9s. Erişim tarihi: 24 Kasım 2022. 
  3. ^ a b c "David Rumelhart, pioneer in cognitive neuroscience, dies at 68". Stanford News (İngilizce). 17 Mart 2011. 24 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2023. 
  4. ^ a b "About Rumelhart". web.archive.org (İngilizce). 30 Ekim 2013. 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2023. 
  5. ^ a b "Remembering David E. Rumelhart (1942-2011)". APS Observer (İngilizce). 24. 1 Aralık 2011. 24 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2023. 
  6. ^ "David E. Rumelhart". www.nasonline.org. 24 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2023. 
  7. ^ "2002 – James McClelland and David Rumelhart – Grawemeyer Awards" (İngilizce). 21 Temmuz 2002. 24 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2023. 
  8. ^ Rumelhart, David E.; Hinton, Geoffrey E.; Williams, Ronald J. (1986). "Learning representations by back-propagating errors". Nature (İngilizce). 323 (6088): 533-536. doi:10.1038/323533a0. ISSN 0028-0836. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2023. 
  9. ^ Rumelhart, D. E.; McClelland, J. L. (1986). "On learning the past tenses of English verbs" (PDF). Parallel distributed processing: explorations in the microstructure of cognition, vol. 2: psychological and biological models. Cambridge, MA, USA: MIT Press. ss. 216-271. ISBN 978-0-262-13218-3. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
  10. ^ Seidenberg, Mark S.; Plaut, David C. (August 2014). "Quasiregularity and Its Discontents: The Legacy of the Past Tense Debate". Cognitive Science (İngilizce). 38 (6): 1190-1228. doi:10.1111/cogs.12147. ISSN 0364-0213. 
  11. ^ Pinker, Steven (2002). "Four Decades of Rules and Associations, or Whatever Happened to the Past Tense Debate?" (İngilizce). doi:10.7551/mitpress/4108.003.0016. 24 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2023. 
  12. ^ Pinker, Steven; Ullman, Michael T. (2002). "The past and future of the past tense". Trends in Cognitive Sciences. 6 (11): 456-463. doi:10.1016/s1364-6613(02)01990-3. ISSN 1364-6613. 
  13. ^ Rumelhart, David E., (Ed.) (1999). Parallel distributed processing. 1: Foundations / David E. Rumelhart. 12. print. Cambridge, Mass: MIT Pr. ISBN 978-0-262-68053-0. 
  14. ^ "THE RUMELHART PRIZE Announcement and Call for Nominations" (İngilizce). LINGUIST List. 9 Eylül 2000. 21 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2023. 
  15. ^ Haggbloom, Steven J.; Warnick, Renee; Warnick, Jason E.; Jones, Vinessa K.; Yarbrough, Gary L.; Russell, Tenea M.; Borecky, Chris M.; McGahhey, Reagan; Powell, John L.; Beavers, Jamie; Monte, Emmanuelle (2002). "The 100 Most Eminent Psychologists of the 20th Century". Review of General Psychology (İngilizce). 6 (2): 139-152. doi:10.1037/1089-2680.6.2.139. ISSN 1089-2680. 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2023. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bilişsel bilim</span> zihin ve süreçleri hakkında disiplinlerarası bilimsel çalışma

Bilişsel bilim, zihin ve zekânın işleyişini ele alan, zeki sistemlerin dinamiklerini ve yapılarını araştıran disiplinler arası bir yaklaşımdır. Çok geniş bir alanı kapsamasından ötürü bilişsel bilim alanında çalışan araştırmacıların bilişsel psikoloji, dil bilimi, sinir bilimi, yapay zekâ, antropoloji ve felsefe gibi alanlarda temel bilgilere sahip olması beklenir.

<span class="mw-page-title-main">Steven Pinker</span> Kanadalı-Amerikalı bilişsel psikolog, psikodilbilimci, popüler bilim yazarı ve kamu aydını

Steven Arthur Pinker, Kanadalı-Amerikalı bilişsel psikolog, psikodilbilimci, popüler bilim yazarı ve kamu aydınıdır. Pinker, evrimsel psikolojinin ve işlemsel zihin teorisinin savunucusudur.

Bilişsellik aralarında dikkat, bellek, dil kullanma ve anlama, öğrenme, değerlendirme, sorun çözme ve karar verme gibi zihinsel yetileri oluşturan bir kümeyi tanımlamada kullanılan bilimsel terimdir. Psikoloji, felsefe, dilbilim ve bilişim bilimi gibi çeşitli bilimsel disiplinler bilişselliği de inceler. Ancak disiplinlere göre bilişselik teriminin kullanımı farklılık gösterebilir. Örneğin psikoloji ve bilişsel bilimde "bilişsellik" genellikle bireyin psikolojik işlevlerinin bilgi işleme açısından bakış olarak kullanılır. Sosyal psikolojinin sosyal bilişsellik dalı tutum, yükleme ve grup dinamiğini açıklamaya çalışır. Bilişsel psikoloji ve bilişsel mühendislikte "bilişsellik" tipik olarak katılımcının ya da işletimcinin zihninde ya da beyninde meydana gelen bilgi işleme süreci olarak anlamlandırılır.

George Armitage Miller, bilişsel psikolojinin kurucularından Amerikalı psikolog. Dil psikolojisine ve bilişsel bilimlere yaptığı genel katkılarla da tanınmaktadır. Çevrimiçi kelime bağlantı veritabanı olan, WordNet 'in oluşturulması sürecini yönetmiştir. 20.yüzyılın en önemli psikologlarından birisi olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">David McClelland</span> Amerikalı psikolog (1917 – 1998)

David Clarence McClelland, ihtiyaç teorisi ile tanınan Amerikalı psikolog. Aktif olduğu 1950 ve 1990 yılları arasında yeni bir puanlama sistemi olan Thematic Apperception Test (TAT) ile beraber birçok çalışma yürütmüştür. McClelland, ihtiyaç başarısı veya n-başarı teorisi olarak anılan "Başarı Motivasyon Teorisi"'nin geliştiricisidir. Review of General Psychology 'nin, 2002 yılında yayınlanan anketine göre, 20.yüzyılın en çok kaynak gösterilen onbeşinci etkili psikoloğu olarak tarihe geçmiştir.

Bilişsel çelişki ya da bilişsel uyumsuzluk, Leon Festinger tarafından ortaya atılmış bir psikoloji bilimi kuramıdır.

Bilişsel nörobilim, odak noktası mental süreçlerde görev alan beyindeki sinirsel bağlantılar olmak üzere, genel anlamda bilişin altında yatan biyolojik süreçleri inceleyen bilim alanıdır. Bilişsel aktivitelerin beyindeki sinirsel devreler tarafından nasıl etkiilendiği veya kontrol edildiği sorularını ele alır. Bilişsel nörobilim, hem nörobilim hem de psikolojinin bir dalıdır ve davranışsal nörobilim, bilişsel psikoloji, fizyolojik psikoloji ve duyuşsal nörobilim gibi disiplinlerle örtüşür. Bilişsel nörobilim, bilişsel bilimdeki teorilere, nörobiyoloji ve hesaplama modellemesine dayanan kanıtlara dayanır.

Ahlâki psikoloji ya da ahlâk psikolojisi hem felsefe hem de psikoloji alanlarını ortak bir zeminde inceleyen çalışma alanıdır. Tarihsel olarak, ahlaki psikoloji terimi, ahlaki gelişim çalışmasını ifade etmek için nispeten daha dar bir şekilde kullanılmıştır. Ahlaki psikoloji sonuç olarak etik, psikoloji ve zihin felsefesinin kesişimindeki çeşitli konulara daha geniş olarak değinmeye başlamıştır. Alanın bazı ana konuları ahlaki yargı, ahlaki akıl yürütme, ahlaki duyarlılık, ahlaki sorumluluk, ahlaki motivasyon, ahlaki kimlik, ahlaki eylem, ahlaki gelişim, ahlaki çeşitlilik, ahlaki temeller, ahlaki karakter, fedakarlık, psikolojik egoizm, ahlaki şans, ahlaki tahmin, ahlaki duygu, duygusal tahmin ve ahlaki anlaşmazlık olarak verilebilir.

Psikoloji temel bilimi, psikoloji alanında yapılan araştırmaların bazıları, uygulanan psikolojik disiplinlerde yapılan araştırmalardan daha "temel" dir ve doğrudan bir uygulaması yoktur. Psikoloji içerisindeki temel bilim yönelimini yansıttığı düşünülen alt disiplinler arasında biyolojik psikoloji, bilişsel psikoloji, nöropsikoloji vb. alt dallar sayılabilmektedir. Bu alt disiplinlerdeki araştırmalar, metodolojik titizlik ile karakterizedir. Psikolojinin temel bilim olarak kaygı, davranış, biliş ve duyguların altında yatan yasaları ve süreçleri anlamaktır. Temel bilim olarak psikoloji, uygulamalı psikoloji için bir temel sağlar. Uygulamalı psikoloji, aksine, temel psikolojik bilimlerin ortaya koyduğu psikolojik ilkelerin ve teorilerin uygulanmasını içerir; bu uygulamalar zihinsel ve fiziksel sağlık ayrıca eğitim gibi alanlarda sorunların üstesinden gelmeyi veya refahı artırmayı amaçlamaktadır.

Bu liste dikkate değer psikologları ve psikoloji alanında önemli katkıda bulunan insanları gösterir. Liste söz konusu olan kişilerin soyadlarının alfabetik sıralanması sonucu oluşturulmuştur.

Zihin felsefesinde, işlemsel zihin teorisi (İZT), işlemselcilik (computationalism) olarak da bilinir, insan zihninin bir bilgi işleme sistemi olduğunu ve biliş ile bilincin bir tür işlemleme (computation) olduğunu belirten fikirler kümesidir. Warren McCulloch ve Walter Pitts (1943) nöral faaliyetlerin işlemsel olduğunu ilk dile getirenlerdir. Nöral işlemlemenin bilişi açıkladığını iddia etmişlerdir. Teori modern biçimine ise Hilary Putnam tarafından 1967 yılında getirilmiş ve onun PhD öğrencisi filozof ve bilişsel bilimci Jerry Fodor tarafından 60’lı, 70’li ve 80’li yıllar boyunca geliştirilmiştir. 1990’larda Putnam, John Searle ve diğer bazı kimselerin çalışmaları dolayısıyla analitik felsefe alanında sert bir şekilde eleştirilmeye başlansa da, modern bilişsel psikoloji ve evrimsel psikoloji alanlarında oldukça popülerdir. 2000’ler ve 2010’larda ise İZT analitik felsefe alanında tekrar önem kazanmaya başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Eleanor Rosch</span> Amerikalı psikolog

Eleanor Rosch Berkeley'deki California Üniversitesinde çalışan Amerikalı bilişsel psikoloji profesörüdür. Rosch kategorizasyon üzerine yaptığı çalışmalarla ve özellikle bilişsel psikoloji alanını derinden etkileyen prototip teorisiyle tanınır.

Kaliforniya Üniversitesi, Irvine'de kıdemli dilbilim profesörüdür. Psikodilbilim alanında ikinci dil edinimi ve iki dilli dil işleme konuları üzerinde uzmanlık sahibidir. Rand Marin ve Suparna Rajaram gibi isimlerle beraber, 2001 yılında kurulan Bilişsel Bilimde Kadınlar adlı organizasyonun kurucularından biridir. American Association for the Advancement of Science (AAAS), the American Psychological Association (APA), the Psychonomic Society, the Society of Experimental Psychologists ve Association for Psychological Science (APS) gibi topluluklara üyedir.

Bilişsel devrim, 1950'lerde zihnin ve süreçlerinin disiplinler arası bir çalışması olarak başlayan entelektüel bir harekettir. Daha sonra toplu olarak bilişsel bilim olarak tanınmıştır. İlgili etkileşim alanları psikoloji, dilbilim, bilgisayar bilimi, antropoloji, sinirbilim ve felsefe alanları arasındadır. Kullanılan yaklaşımlar, o zamanın şartlarında geliştirilen yapay zeka, bilgisayar bilimi ve sinirbilim alanlarındadı. 1960'larda, Harvard Bilişsel Araştırmalar Merkezi ve California San Diego Üniversitesi'ndeki İnsan Bilgi İşleme Merkezi, bilişsel bilimin akademik çalışmasını geliştirmede etkili olmuştur. 1970'lerin başında, bilişsel hareket, psikolojik bir paradigma olarak davranışçılığı aşmıştı. Ayrıca, 1980'lerin başında bilişsel yaklaşım, psikoloji alanındaki çoğu dalda baskın araştırma sorgulama hattı haline gelmişti.

<span class="mw-page-title-main">Angela D. Friederici</span>

Angela Friederici, Almanya, Leipzig'deki Max Planck İnsan Bilişi ve Beyin Bilimleri Enstitüsü'nde yönetici ve aynı zamanda nöropsikoloji ve dilbilim alanlarında dünyaca tanınmış bir uzman. 400'den fazla akademik makalenin ve kitap bölümünün yazarı olmakla birlikte, dilbilim, nörobilim, dil ve psikoloji gibi alanlarda 15 kitabın editörlüğünü de yapmış bulunuyor.

Dağıtık Biliş 1990'larda bilişsel antropolog Edwin Hutchins tarafından bilişsel bilim araştırmalarına geliştirilmiş olan bir yaklaşımdır.

Richard Shiffrin Amerikalı psikolog, Indiana Üniversitesi, Bloomington'da Psikoloji ve Beyin Bilimleri Bölümü'nde bilişsel bilim profesörüdür. Shiffrin, psikoloji alanına bir dizi dikkat ve hafıza teorilerine katkıda bulunmuştur. 1968'de Atkinson-Shiffrin bellek modelini, o sırada akademik danışmanı olan Richard Atkinson ile birlikte yazmışlardır. 1977'de Walter Schneider ile birlikte dikkat teorisini yayınladı. 1980'de Jeroen GW Raaijmakers ile birlikte 2000'li yıllara kadar bilişsel psikologlar için standart hatırlama modeli olarak kullanılan İlişkisel Bellek Araması (SAM) modelini yayınladı 1997 yılında Mark Steyvers ile birlikte SAM modelini Bellekten Etkili Alma (REM) modeliyle genişletti.

Endel Tulving, Estonya doğumlu Kanadalı deneysel psikolog ve bilişsel sinirbilimcidir. İnsan hafızası üzerine yaptığı araştırmalarda semantik ve epizodik hafıza arasındaki ayrımı ortaya koymuştur. Tulving, Toronto Üniversitesi'nde fahri profesördür. Baycrest Sağlık Bilimleri Rotman Araştırma Enstitüsüne 1992 yılında Bilişsel Sinirbilim alanında katılmış ve 2010 yılında emekli olana kadar orada çalışmıştır. 2006'da Kanada'nın en yüksek sivil onuru olan Kanada Nişanı almıştır.

Susan E. Carey, Harvard Üniversitesi'nde Psikoloji Profesörü olan Amerikalı bir psikologtur. Dil edinimi, çocuklarda kavram gelişimi, zaman içindeki kavramsal değişimler ve yönetici işlevlerin önemi üzerine çalışmaktadır. Bebekler, küçük çocuklar, yetişkinler ve insan olmayan primatlar üzerinde deneyler yapmıştır. Kitapları arasında Conceptual Change in Childhood (1985) ve Origins of Concepts (2009) bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">James J. Gibson</span> Amerikalı psikolog (1904 – 1979)

James Jerome Gibson Amerikalı bir psikologtu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.