Daruma

Daruma (Japonca: 達磨), Budizm'in Zen mezhebinin kurucusu Bodhidharma'yı tasvir eden sakallı bir adam şeklindeki geleneksel Japon oyuncak bebeğidir. İçi boş, yuvarlak bir bebektir. Kolsuz-bacaksızdır. Hacıyatmaz formundadır. Genellikle kağıt hamurundan yapılır. Rengi genelde kırmızıdır. Boyutları, yumurta büyüklüğünden bir insan boyutuna kadar değişebilmektedir.^[1]

Bir tür dilek bebeğidir. Satılırken gözlerinin yerinde beyaz bir boşluk vardır. Bebeği satın alan kişinin bir dilek tutarak bebeğin tek gözünü boyaması, dileği gerçekleştikten sonra diğerini boyaması şeklinde bir gelenek vardır. Japonya'da siyasi seçimlerden önce parti liderlerinin bir daruma bebeğinin sol gözünü boyarken, seçimlerden sonra ise kazanan partinin liderlerinin bebeğin sağ gözünü boyarken gösterilmesi çok yaygındır.^[2] Bu bebeklere sahip olan kişi, onu dilediği kadar saklayabilir, ancak yeni yıla girerken geçen yıla ait bebekleri yakarak yeni yıla yeni dileklerle ve yeni hedeflerle girmek adeti yaygındır.^[3] Aslında daruma bebeklerin işlevinin dilek dileyenlerin dileğini yerine getirmek değil, kendine bir hedef belirleyen kişilere bu hedefini hatırlatmak ve onu hedefi doğrultusunda çalışmaya motive etmek olduğu kabul edilir.^[4]

Geleneksel rengi kırmızı olduğu halde, 1930lardan bu yana her biri farklı bir dileği temsil eden farklı renklerde daruma bebekleri üretilmiştir. Örneğin zengin olmak için altın rengi, okulda başarı için beyaz, romantik dilekler için pembe daruma tercih edilebilir, ancak ne tür dilekler için hangi rengin tercih edileceği konusunda tam bir fikirbirliği yoktur.^[5] Kırmızı renk ise hastalıklardan ve felaketlerden korunmak içindir.^[5]

Hacıyatmaz formu sayesinde devrildiğinde yeniden kalkan bu bebeğin irade ve sabrı temsil ettiği; "Yedi kez yuvarlanırsan sekiz kez kalkarsın." anlamına gelen Nana korobi ya oki (七転び八起き) Japon atasözünü çağrıştırdığı kabul edilir.

Daruma bebeklerin ilk defa Japonya'nın Gunma prefektörlüğünün Takasaki şehrinde 1687'de inşa edilmiş bir Zen Budizmi tapınağı olan Shorinzan Tapınağı'nda ortaya çıktığı kabul edilir. Bu tapınakta her yıl 6-7 Haziran tarihlerinde Daruma Festivali düzenlenir.^[5] Daruma bebeklerin neredeyse tamamı, 17. yüzyıldan günümüze Takasai şehrinde yapılmaktadır.^[3] Daruma bebekler yaklaşık 400 yıldır var olmakla beraber, 18. yy.'dan itibaren bugünkü kolsuz-bacaksız formunu almıştır.^[5] Eskiden iyi bir hasat dileyen yerel çiftçiler, keşişlerden öğrendikleri teknikle bu bebekleri elde üretirken, günümüzde modern teknoloji ile, makinelerde üretim yapılmaktadır.

Drauma bebekleriyle simgeleştirilen Bodhidharma, Japonya'da Zen Budizmini kurmuş olan 5. yy.'da yaşamış bir keşiştir. Efsaneye göre dokuz yıl boyunca aralıksız meditasyon yapmış, bu esnada kollarını ve bacaklarını kaybetmiştir. Daruma bebeklerin kolsuz-bacaksız olması, bu efsane ile ilintilendirilir. Bodhidharma, pek çok resimde kırmızı cübbe giymiş olarak gösterilir ve bu cübbe ile kızamığı iyileştirdiği rivayet edilir. Darumaların genellikle kırmızı olması da Bodhidharma'nın kırmızı cübbesi ile ilintilendirilir.

Daruma bebeklerin kırmızı boyasının üzerine genellikle altın sarısı ile "şans getirmek" anlamındaki kanji yazılır. Bebeğin yüzünde de sembolik anlamları olan biçimler vardır. Darumanın kaşları turna kuşu gibi, sakalı ise kaplumbağa kabuğu gibi boyanır. Bu iki hayvan da uzun ömürlüdür ve uzun ömrün simgesi olmuşlardır.^[6]

Wikimedia Commons'ta Daruma ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• McFarland, H. Neill (1987). Daruma: The Founder of Zen in Japanese Art and Popular Culture. Tokyo and New York: Kodansha International Ltd.