Damga (posta)

Damga, bir gönderi üzerindeki posta pulu veya bir antiye postaya verildiğinde onun kullanıldığını belli etmek ve bir daha kullanılmasına engel olmak amacı ile kullanılan bir posta işaretlemesidir. Günümüzde posta damgalarında, gönderildiği postahane ve tarih bulunmaktadır.

Sadece pulun yeniden kullanılmasını engellemek için yapılan posta işaretlemelerine "pulu iptal etmek" denilmektedir.

Tarihçe

Posta pulları 1840 yılında ilk çıkarıldığı zaman pulların görevlerini yerine getirdiğini açıkça belirtmek gerektiği ortaya çıktı.

Bu pulları iptal etme işlemi ilk başlarda kalemle yapılmakta idi, yani pul bir kalem ile karalanıyordu.Ancak posta gönderilerinin fazla olduğu merkezlerde o zaman kullanılan kalemler ile karalama işlemi zaman aldığı için kısa süre sonra damgalar kullanılmaya başlandı. Bu damgalar posta müdürleri veya yöneticileri tarafından mantardan ve el ile oyularak yapılmakta idi. Bugün bile makine tarafından atlanılan gönderiler kalem ile iptal edilebilmektedir, bu da pul koleksiyoncularının şikayetlerine neden olmaktadır.

Pulların yıkanıp tekrar kullanılmalarına engel olabilmek için pulun bir kısmını kazıyan veya bir parçasını kesen veya pulda delik açan cihazlar veya makineler tasarlayanlar da olmuştur.

Damga Çeşitleri

Damgalı pulların posta servisi sürecinde damgalananları, istek üzerine damgalanıp postadan geçmeyenlerinden daha değerli kabul edilmektedir. Ayrıca pul koleksiyoncuları hafif damgalı olanları ve damganın pul üzerinde okunabilecek şekilde vurulduğu pullar da tercih edilmektedir.

Hafif damgalı denince damganın pulun köşesinde veya küçük bir parçasında olduğu anlaşılmalıdır. Nadir ve özel bazı damgalarda ise damganın tamamının pul üzerinde olması durumundada pul daha yüksek değerlere ulaşır. Damganın tamamı pul üzerinde görülebildiği zaman, nerede ve ne zaman kullanıldığı rahatça anlaşılabilmektedir. Ülkeye ve döneme bağlı olarak damgalanma şekilleri büyük değişkenlikler göstermektedir.

Damgalama işlemi makine veya elle yapılmaktadır. El ile damgalama posta gönderisinin zarar görme olasılığı olduğunda veya istek üzerine yapılmaktadır.

Damgalarda ayrıca slogan ve reklamlar da olabilmektedir; bu uygulamalara flam denmektedir. Flam kullanımı da ülkeden ülkeye büyük farklar göstermektedir, Türkiye ve bazı diğer ülkelerde dönem dönem flamların el ile uygulandığı da görülmektedir. Günümüzde yoğun posta gönderisi olan kuruluşlar pul kullanmak yerine kendi reklam flamları olan makineler kullanmayı tercih etmektedirler.

İlk gün özel damgası bir pulun veya antiyenin çıktığı gün kullanılan hatıra özelliğine sahip bir damgadır, İlk uçuş damgası ise çoğunlukla bir havayolunun yeni bir hatta uçmaya başlaması bazen de belirli bir hatta yeni bir uçak modelinin devreye alınması hatırasına hazırlanan özel damgalardır, Türkiye'de ayrıca pul ile anılmasına imkân olmayan olaylar ve günler içinde Özel gün damgası kullanılmaktadır.

Ayrıca tren istasyonu (gar) damgaları, gezici tren damgaları, gezici gemi damgaları gibi ilgi çeken damgalar bulunmaktadır.

Resimli Damgalar

Gündelik kullanılanlar dışında resimli damgalar kullanımıda ilgi çekmektedir, adından anlaşılacağı gibi damgada bir yeri bir olayı gösteren görüntü veya resim bulunan damgalardır. Türkiye Cumhuriyeti posta idaresi tarafından belirli turistik yerlerde kullanılan posta damgaları vardır, bu turistik damgalar belirli günlerde değil bütün yıl boyunca posta gönderilerinde kullanılırlar. Pek çok ilk gün, özel gün ve ilk uçuş damgamızda resimli damga olarak nitelenebilir. Yurt dışında sıklıkla kullanılan dikdörtgen içinde yazılı slogan metni uygulaması Türkiye'de görülmez.