Damat Mahmud Celâleddin Paşa (1853-1903)
Mahmut Celaleddin Paşa | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1853 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 17 Aralık 1903 Brüksel, Belçika |
| Milliyet | Osmanlı |
| Meslek | Devlet adamı, Şair, Yazar |
| Evlilik | İffet Hanım Seniha Sultan (28 Aralık 1876) |
| Çocuk(lar) | Rıfat, Fuat ve Ali Bidar (İffet Hanım ile evliliğinden) Prens Sabahattin ve Lütfullah Bey (Seniha Sultan ile evliliğinden) |
| Aile | Damat Gürcü Halil Rifat Paşa (baba) İsmet Hanım (anne) |
Damad Mahmud Celâleddin Paşa veya Mahmut Celaleddin Âsaf (1853, İstanbul - 17 Aralık 1903, Brüksel), Osmanlı devlet adamı, şair ve yazardır.
Kaptan-ı Derya Gürcü Halil Rifat Paşa'nın oğlu, Sultan Abdülmecid'in damadı ve Prens Sabahattin'in babasıdır.[1]
Hayatı
1853 yılında İstanbul'da doğdu. Babası, Osmanlı Devleti'nde dört defa kaptan-ı deryâlık yapmış Damat Gürcü Halil Rifat Paşa, annesi onun ikinci eşi olan İsmet Hanım[2] idi. Babasını, küçük yaşta kaybetti. Özel öğrenim görerek yetiştikten sonra çeşitli devlet memurluklarında bulundu. Paris konsolosluğunda iki yıl görev yaparak Fransızcasını geliştirdi.[3]
İlk evliliğini İffet Hanım'la gerçekleştiren paşa bu evliliğinden Rıfat, Fuat ve Ali Bidar adında üç çocuk sahibi oldu.[2] 28 Aralık 1876'da Sultan Abdülaziz'in padişahlığı sırasında Osmanlı Sultanı Abdülmecid'in kızı Seniha Sultan'la evlendirilerek Osmanlı Hanedanı'na damat oldu. Bu evlilikten oğlu Prens Sabahattin ve Lütfullah Bey Dünya'ya gelmiştir.
Adliye nazırlığı
Abdülaziz'in devrilmesi ve tartışmalı ölümünün ardından II. Abdülhamid'in tahta geçince yeni padişahın en yakınları arasına katıldı, 30 Mart 1877'de vezirlik rütbesi aldı. 18 Nisan 1878'de Adliye Nazırı olarak Mehmet Sadık Paşa kabinesinde görev aldı.
Damat Mahmud Celâleddin Paşa, nazırlığı sırasında Adliye nezaretinde yeni düzenlemeler yaptı. Padişahın cülusu nedeniyle çıkarılan genel affın kapsamını genişletti; cinayet suçundan müebbet hapse mahkûm olanların cezasının geçici kürek cezasına çevrilmesini ve cezasının üçte birini tamamlayanların tahliye edilmesini sağladı. Nezaretin memur açığını kapadı. Yeni bir muhakeme usul kanunu onun nazırlığı döneminde düzenlendi ancak uygulamaya konulamadı.[2]
Görevden alınması
Abdülhamid'i tahttan indirmek üzere örgütlenmiş Skelyeri-Aziz Bey komitesi ile ilişkisi olduğu gerekçesi ile birkaç ay sonra adliye nazırlığı görevinden alındı. Daha sonra bu komite ile bağlantısı olmadığı ortaya çıkınca kendisine Evkaf Nazırlığı ve Şura-yı Devlet üyeliği teklif edildi, ancak bu görevleri kabul etmedi.[4]
Mahmut Celâleddin Paşa, resmî bir görev almadığı bu dönemde konağını bir şiir encümeni hâline getirmiştir. Âsaf mahlasıyla şiirler yazan paşa, zamanının bir bölümünü oğullarının eğitimine ayırdı. Devrin önde gelen isimlerini oğulları için hoca olarak görevlendirdi.[2] Bir yandan da siyasetin gidişatını yakından takip edip padişaha aktarmak üzere eleştiri ve önerilerini kaleme aldı. Bağdat Demiryolu ihalesinin İngilizlerin ortak olduğu bir şirkete verilmesi için aracılık etmek istedi; imtiyazın Almanlar'a verilmesi öfke ve kırgınlığını arttırdı.[2]
Avrupa'ya kaçışı
1899 yılında II. Abdülhamid'e olan muhalefeti nedeniyle iki oğlu Prens Sabahattin ve Prens Lütfullah ile birlikte Avrupa'ya kaçtı.[5] Marsilya'ya, oradan, Paris'e gitti. II. Abdülhamid yönetimine düşmanlık besleyen Jön Türkler tarafından ilgiyle karşılandı. Bazı Jön Türkler'in hükûmetle anlaşıp yurda dönmesinden sonra geride kalanlar arasında lider gibi görülmeye başladı.[3] 1 Ocak 1900'de Meşveret'te yayımlanan ve gazetenin sahibi Ahmet Rıza Bey'e hitaben yazılmış Fransızca bir mektup göndererek Jön Türkleri yüksek takdir hisleriyle karşıladığını belirtti. Çeşitli gazetelerde padişaha yazdığı mektubu yayımlattı. Mektupta padişahı ve çevresindekileri ağır bir dille eleştirdi.
Cenevre'de çıkarılan Osmanlı gazetesinin durumu ile ilgilenmek üzere oğulları ile Cenevre'ye gitti. İshak Sükûti, ona gazetenin bütün hak ve sorumlarını teslim etti. Paşa, 1 Nisan 1900'de Osmanlı gazetesinde Abdülhamid'e hitaben yazdığı bayram tebriğinde çok ağır bir dille saraydaki bayram merasimini eleştirdi. Prens Sabahaddin ve Lütfullah Beyler de sert ifadeli ikinci bir mektup yayımladılar. Saray, damadını yurda döndürmek için her yolu denedi ve sonunda paşanın mallarının zapt edildiğine dair haberler duyuldu. Paşa, bunu önemsemedi.[2]
Masraflarını üstlendiği Osmanlı gazetesini Londra'da çıkarmak için oğulları ile 29 Mayıs 1900'de İngiltere'ye gitti ve 1 Temmuz 1900'den itibaren gazeteyi Londra'da yayımladı.[6] İstanbul'a dönmesini talep eden saray ile arasında gittikçe sertleşen pazarlık ve yazışmalar gerçekleşti.
Mısır'a geçişi
Paşa ve oğulları İstanbul hükûmetinin baskıları sonucu Londra'dan da ayrıldı ve Mısır Hıdivi Abbas Hilmi Paşa'nın davetiyle Mısır'a gitti. Orada, Hoca Kadri Efendi'nin idare ettiği, Kânûn-i 'Esâsî gazetesinin çıkarılmasına yardım etti. Asâf mahlasıyla yazdığı şiirlerini toplayan Divanı 'yla, Tezkire-i ulemâ adlı eserini Kahire'de bastırdı. Saray, paşayı geri döndürme çabalarına devam etti. Hidiv de paşa ve oğullarını İstanbul'a dönme konusunda ikna etmeye çalıştı.
Son yılları ve I. Jön Türk Kongresi
Mısır Hidivi ile arası bozulunca Mısır'dan ayrılarak Paris'e döndü. Paris havasına intibak edemediği için Korfu Adası'na gitmesi Yunan-Osmanlı ilişkilerinin gerginleşmesine sebep oldu.[2] Paşa Korfu'da rahatsızlandı ve adadan ayrıldı. Bütün Jön Türk gruplarını içine alan bir kongre düzenlemeye çalışan oğullarına destek verdi. I. Jön Türk Kongresi, 4 Şubat 1902'de Fransa'da gerçekleşti. Mahmud Paşa, kongrenin fahri önderi oldu.
Ölümü
Paşa, bazı kaynaklara göre albüminüriden, kimilerine göre üremiden muzdarip idi.[2] Kışı geçirmesi için getirildiği Brüksel'de 17 Aralık 1903 yılında öldü. II. Abdülhamid, cenazesinin İstanbul'a getirilmesini istese de oğulları ülkede Meşrutiyet rejimi ilan edilmedikçe onu geri vermeyeceklerini söyledi.[2] Paşa'nın cenazesi Fransa'da Père Lachaise Mezarlığı'ndaki Türk kabristanına defnedildi. Cenaze merasimi Jön Türkler'in mitingine dönüşmüş; mezarın başında okunan ateşli konuşma metinleri Osmanlı gazetesinde yayımlanmıştır. 1908 yılında II. Meşrutiyet'in ilanı üzerine naaşı büyük bir törenle İstanbul'a getirildi; Eyüpsultan'da babasının mezarının da bulunduğu aile türbesine defnedildi.
Eserleri
“Âsaf” mahlası ile şiirler yazmış,[7] dönemin çeşitli dergilerinde yazı ve şiirleri yayımlanmıştır. Basılmış bir Divanı, ayrıca “Tezkir-i Ulema”, “Ulemay-ı Arabın Hilafet Hakkında Şer-i Mübin ve Ahbar-ı Sahiha”, “Damat Mahmud Paşa’dan Sultan Abdülhamid Han-ı Sani'ye Mektuplar” adlı basılmış risaleleri vardır.
Popüler kültürdeki yeri
- TRT 1'de 2017'de yayımlanan Payitaht: Abdülhamid dizisinde Hakan Boyav tarafından canlandırılmıştır.
Kaynakça
- ^ Ömür Ceylan, Asaf Divanı Hanedanda Bir Asi: Damad Mahmud Celaleddin Paşa Hayatı, Edebi Kişiliği, Akçağ Yayınları, Ankara, 2003
- ^ a b c d e f g h i Belkıs Altuniş Gürsoy, Damat Mahmud Celaleddin Paşa, IX. Eyüp Sultan Sempozyumu (13-15 Mayıs 2005) Tebliğ Kitapçığı, Erişim tarihi:22.05.2013 []
- ^ a b Mahmûd Celâleddin Paşa (Dâmâd), Bizimsahife.net sitesi, Erişim Tarihi:10.05.2011[]
- ^ "Mahmut Celaleddin Paşa (Damat), Gürcistan Dostluk Derneği Sitesi, 28.02.2011, Erişim tarihi:10.05.2011". 1 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2010.
- ^ Gülser Oğuz (2007). "İttihad ve Terakkî Cemiyeti'nin Yayın Organı Osmanlı Gazetesi" (PDF). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 3 (6). 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011.
- ^ "Asaf Divanı Hanedanda Bir Asi: Damad Mahmud Celaleddin Paşa Hayatı, Edebi Kişiliği, Antoloji.com Kitap Tanıtım Sayfası, Erişim tarihi:10.05.2011". 12 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2011.
