Damar, Murgul
| Damar | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Damar Damar'ın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Murgul |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1173 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 449 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08590 |
Damar, Artvin ilinin Murgul ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Damar köyünün en eski adı Zansul'dur. Nitekim 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde ve Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli yayında Zansul (زانسول) şeklinde yazılmıştır.[3][4] Bu yer adı ad Gürcüce kaynaklarda Zansuli (ზანსული) ya da Dzansuli (ძანსული) olarak geçer.[5] Köyün bulunduğu Murgul vadisini Osmanlılar 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirmiş olduğu için Zansul adı da Türkçeye Gürcüceden girmiş olmalıdır.
Zansuli köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve yerleşimi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. 1886 ve 1922 nüfus tespitlerinde de Zansuli köyü Gürcü yerleşimi olarak kaydedilmiştir.[6][7] Bugünkü köyün sınırları içinde bulunan "Kilise Tepe" adlı yer, burada eski bir kilisenin varlığını ve Zansuli köyünün de Osmanlı dönemi öncesinde de bir yerleşim alanı olduğunu göstermektedir.[8]
Zansul köyü, Osmanlıların eline geçmesinden sonra Çıldır Eyaleti sınırları içinde yar alıyordu. 1835 tarihli Osmanlı nüfus sayımında bu eyaletin Livana sancağının Murgul kazasına bağlıydı. Sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu tarihte köyde 56 hanede 154 erkek bulunuyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince Zansul köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 308 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[9]
Zansul köyü, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon vilayetinin Lazistan sancağının Livana kazasına bağlı yerleşimlerden biriydi. 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde 61 hane ve 174 kişi kaydedilmiştir. Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusunu kaydettiği bilinmektedir. Buna bağlı olarak Zansul köyünün toplam nüfusunun yaklaşık 348 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[10]
Zansul köyü, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kalan köyü 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Dzansuli (Дзансули) adıyla kaydettiği yerleşim, Artvin sancağının Artvin kazasının Dzansuli nahiyesinin yedi köyünden biriydi. Köyün nüfusu, 212'si erkek ve 237'si kadın olmak üzere 70 hanede yaşayan 449 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Dzansuli nahiyesinde ise, 151 hanede 929 kişi bulunuyordu ve bu nüfusun tamamı da Gürcü olarak kaydedilmişti. Aduça, Bucuri, Durça, Kabarceti, Korideti, Osmali ve Dzansuli köylerini kapsayan Dzansuli nahiyesinin idari merkezi Dzansuli köyüydü.[11]
Zansuli köyü, 1903 tarihli ve Tsnobis Purtseli adlı Gürcüce gazetede yayımlanan habere göre mısır, tütün ve üzüm yetiştiren köylerden biriydi. Köydeki her hanenin sulamam sistemi vardı ve kurak havalarda köylüler tarlalarını suluyordu.[12]
Zansul köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, Artvin ve Batum sancaklarını Gürcistan'ın parçası sayan 7 Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya tarafından da kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca köy Türkiye'ye bırakıldı.[13]
Zansul köyü, Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesinin köylerinden biriydi. Köyün nüfusu, 30 hanede yaşayan ve tamamı Gürcü olan 169 kişiden oluşuyordu.[7] Nüfusun azalması, Rus idaresinde halkın bir kısmının Osmanlı ülkesine göç etmesiyle açıklanabilir. Nitekim Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze 1892 tarihinde, Dzantsula (ძანცულა) şeklinde kaydettiği köyden 20 hanenin Osmanlı ülkesine göç ettiğini yazmıştır.[14] Zansul veya Dzansuli Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Damar olarak değiştirilmiştir.[4]
Damar köyü, 1940 genel nüfus sayımında, Çoruh vilayetinin Borçka kazasına bağlı Murgul nahiyesinin idari merkeziydi. Murgul nahiyesi, Damar köyünün dışında Başköy, Erenköy, Küre, Özmal ve Petek köylerini kapsıyordu. Bu tarihte Damar köyünde, 1087'si erkeke ve 372'si kadın olmak üzere 1.459 kişi yaşıyordu.[15] Burada bulunan fabrikada çalışan erkek işçilerden dolayı erkek nüfusu kadın nüfusuna kıyasla oldukça fazlaydı. Damar köyünün Murgul nahiyesinin merkezi olma statüsü, 1955 yılında bir yerleşim olarak Murgul'un kurulması ve bu yeni yerleşimin Murgul bucağının idari merkezi yapılmasıyla son bulmuştur.
Damar köyü 26 Şubat 1969'da belediye statüsü alarak beldeye dönüşen[16] kasabanın belediye statüsü, nüfusunun 2000 kişinin altına düşmesi üzerine 2013 yılında sona erdi.[17]
Coğrafya
Damar köyü, Murgul ilçe merkezine 11 km uzaklıktadır.[18] Damar köyünün sınırları içinde, 2 bin 600 rakımlı tepe üzerinde bulunan Karagöl, Murgul ilçesindeki önemli doğal alanlardan biridir.[19]
Nüfus
Rusların 1886 yılında ve Ankara Hükümeti'nin 1922 yılında yaptığı tespitlere göre köyün nüfusu Gürcülerden oluşuyordu.[7][20] Damar köyünde bugün de kullanılan yer adlarının çoğunun Gürcüce olması da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir.[21]
| Yıllara göre belde/köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 449[2] |
| 2020 | 376[2] |
| 2019 | 541[2] |
| 2018 | 510[2] |
| 2017 | 489[2] |
| 2016 | 482[2] |
| 2015 | 426[2] |
| 2014 | 1.096[2] |
| 2013 | 807[22] |
| 2012 | 2.167[18] |
| 2011 | 1.233[18] |
| 2010 | 1.247[18] |
| 2009 | 1.226[18] |
| 2008 | 1.254[18] |
| 2007 | 1.440[18] |
| 2000 | 2.541[18] |
| 1990 | 4.296[18] |
Yönetim
Belediye başkanlığı
| Seçildiği yıl | Belediye başkanları[18] |
|---|---|
| 2009 | Yaşar İnal (AKP) |
| 2004 | Yaşar İnal (AKP) |
| 1999 | Haydar Osmançavuşoğlu (CHP) |
| 1994 | Haydar Osmançavuşoğlu (CHP) |
| 1989 | Haydar Osmançavuşoğlu (SHP) |
| 1984 | Haydar Osmançavuşoğlu (SODEP) |
| 1977 | Haydar Osmançavuşoğlu (CHP) |
| 1973 | Ahmet Bıyıklı (AP) |
Kaynakça
- ^ "Damar, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 16 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2014.
- ^ a b c d e f g h i "Artvin Murgul Damar Köy Nüfusu". Nufusune.com. 24 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2022.
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 354, ISBN 9789157871117.
- ^ a b "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 119". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 21, ISBN 9789941485244.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1329". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ a b c "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Temmuz 2021.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 140. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Klarceti (კლარჯეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 39. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 355, ISBN 9789157871117.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1327-1333". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ "Tsnobis Purtseli" (ცნობის ფურცელი), 21 Temmuz 1903.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (ქარველ მაჰმადიანთ დიდი გადასახლება ოსმალეთში მუჰაჯირი-ემიგრაცია), Tiflis, 1912, s. 134". 7 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 167.
- ^ "Kararnameler" (PDF). Resmî Gazete. 22 Mart 1969. 4 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2021.
- ^ "İşte Kapatılacak 559 Belde !". kamudan.com. 10 Ekim 2012. 27 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.
- ^ a b c d e f g h i j "Damar Belediyesi". YerelNet.org.tr. 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2014.
- ^ ""Murgul Damar Karagöl - Artvin" - Türkiye Kültür Portalı". 1 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2023.
- ^ "Artvin kazası (1886 Yılı)" (Rusça)"". 25 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 183 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9.
- ^ "İllere göre ilçe, bucak, belde ve köy nüfusları - 2013". TÜİK.gov.tr. 7 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
Dış bağlantılar
- Yerelnet8 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Damar, Murgul için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
