İçeriğe atla

Daman (hayvan)

Başlığın diğer anlamları için Daman sayfasına bakınız.
Hyracoidea
Yaşadığı dönem aralığı: 56-0 myö
Eosen-Günümüz[1] 
Heterohyrax brucei, Tanzanya
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Sınıf:Mammalia
Klad:Paenungulata
Takım:Hyracoidea
Huxley, 1869
Alt taksonlar
  • †Pliohyracidae
  • Procaviidae (Thomas, 1892)
    • Ağaç damanı (Dendrohyrax)
    • Heterohyrax
    • Procavia

Daman, kırsıçanı veya hiraks olarak da bilinir, yaklaşık tavşan büyüklüğünde otçul hayvanlardan oluşan memeli familyası Procaviidae üyelerine verilen genel ad. Procaviidae, birbirinden çok farklı vücut yapısına sahip hayvanlardan oluşan Afrotheria üst takımına ait Hyracoidea takımının tek familyasıdır. Bazı sınıflandırmalarda yaşayan en yakın akrabaları filler (Proboscidea) ve deniz inekleri (Sirenia) ile Paenungulata (eski ad: Uranotheria) adlı grupta toplanırlar.

Özellikleri

Günümüzde yaşayan daman türleri gayet küçük boy memelilerdir. 30 ila 60 cm uzunluğa ve en fazla 3,5 kg ağırlığa ulaşırlar. Kuyruk neredeyse görünmüyecek kadar kısa, en fazla 3 cm uzunluğunda olur. Kaslı, kuvvetli ve uzunumsu bir vücut yapısı, ancak kısa boyunları olur. Türden türe renkleri açık ile koyu kahverengi arası değişir. Çene, kulaklar ve bacaklar kısadır. Ön ayaklarında bulunan dört parmağın uçları toynaklaşmıştır. Arka ayaklarda üç parmak olur. Orta parmağın bükük bir tırnak varken diğer ikisi toynak halini almıştır. Ama damanlar bu toynakların üzerinde değil çıplak tabanları üstünde yürür. Ayaklarından çıkan bir sekret tabanları daima nemli tutar. Bunun sayesinde tabanlarını içeri doğru bükerek ayaklarında bir vakum oluşturup çok yamaç kayalıkların üzerinde bile rahatlıkla tutunur ve yürüyebilirler.

Yaşam alanı

Uçurum ve çalı damanı kayalık yerlerde (dolayısıyla kaya damanı olarak anılılırlar), ağaç damanı ise ormanda yaşar. Memleketleri Afrika kıtasıdır, ancak Uçurum damanı Güneybatı Asya'da da yaşar.

Yaşam şekli

Damanlar çok hızlı ve hareketlidir. Aşılması zor bölgelerde bile gayet hızlı ilerleyebilirler. Familyanın tüm türleri çok iyi tırmanır.

Ağaç damanının yaşam şekli, diğer iki cinsten çok farklıdır. Diğer iki cins gündüz aktif olup güneşlenmeyi severken, Ağaç kırsıçanımsısı gece aktiftir ve daha saklı yaşar. Yerde yaşayan cinsler büyük gruplar içinde yaşarken, Ağaç kırsıçanımsısı yalnız veya küçük bir aile içinde yaşar.

Tüm damanlar otoburdur. Besinlerinden yeterince sıvı elde edebildikleri için su içmeye gerek duymazlar. Küçük boylarından dolayı birçok yırtıcı hayvan tarafından avlanırlar; yılanlar, yırtıcı kuşlar ve büyük kediler sadece birkaç örnek olarak sayılabilir. Yırtıcı kuşlar arasında özellikle Kaffer kartalı neredeyse tamamen damanlar ile beslenir.

Sınıflandırma

Damanları araştıran ilk doğa bilimciler onları kemirici olarak sınıflandırmıştır. Ancak henüz 19'uncu yüzyılda, vücut yapılarından dolayı toynaklı hayvanlarla bağları olması gerektiği fikirleri öne sürülmüş, hortumlular ve deniz inekleri ile birlikte Paenungulata taksonuna konulmuşlardır. Yeni yapılan molekülergenetik araştırmalar da bu takımların birbirleri ile akrabalığını kesin olarak kanıtlamıştır.

Bugün yaşayan tüm damanlar Procaviidae familyası içinde toplanır. Evrim tarihinde soyu tükenmiş olan türlerden ayırt edebilinmesi için bazen "Tırmanan damanlar" olarak da adlandırılırlar. Familya 3 ayrı cinsten oluşmaktadır:

  • Ağaç kırsıçanımsısı (Dendrohyrax) 3 tür: D. arboreus), D. dorsalis) ve D. validus.
  • Çalı kırsıçanımsısı (Heterohyrax) 1 tür H. brucei.Eski adı H. antineae[2]
  • Uçurum kırsıçanımsısı veya Çöl kırsıçanımsısı (Procavia) 1 tür Procavia capensis

Kitaplar

  • Martin S. Fischer: Hyracoidea. Handbuch der Zoologie, Band VIII, Teilband 58. Walter de Gruyter 1991. ISBN 3-11-012934-5
  • Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press 1999 ISBN 0-8018-5789-9
  • Martin S. Fischer: Die Stellung der Schliefer im phylogenetischen System der Eutheria. 1996 ISBN 3-510-61178-0
  • Herbert Hahn: Von Baum-, Busch- und Klippschliefern, den kleinen Verwandten der Seekühe und Elefanten. 1959 ISBN 3-7403-0193-7
  • Edward R. Ricciuti: What on Earth is a Hyrax?. Blackbirch Press 1996 ISBN 1-56711-100-9
  • Donald R. Prothero, Robert M. Schoch: The Evolution of Perissodactyls. Oxford University Press 1990 ISBN 0-19-506039-3
  • A. Lavergne, E. Douery & al.: Interordinal Mammalian Relationships: Evidence for Paenungulate Monophyly Is Provided by Complete Mitochondrial 12S rRNA Sequences In: Molecular Phylogenetics and Evolution Okt 1996, Band 6, Nr. 2, S. 245-258.

Kaynakça

  1. ^ "Mindat.org". www.mindat.org. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2021. 
  2. ^ "IUCN Red List". 14 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2010. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Daman (hayvan) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Makigiller</span> primat familyası

Makigiller (Lemuridae), makimsiler (Lemuriformes/Lemuroidea) grubunun en çok tanınan primat familyası. Tüm makimsiler gibi sadece Madagaskar'da bulunurlar. Eskiden bu familya'ya koyulan kedi makisigiller ve oyuncu makigiller artık ayrı familyalara ayrılmaktalar. Böylece makigiller familyası artık 20 yaşayan ve 2 soyu tükenmiş türden oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Puma (cins)</span>

Puma, kedigiller familyasında bir yırtıcı hayvan cinsidir. Bu cins içerisine iki tür bir araya getirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tek toynaklılar</span> memeli takımı

Tek toynaklılar ya da tek parmaklılar, memeliler (Mammalia) sınıfından otobur hayvanları barındıran bir takımdır. Ayaklarında genelde tek sayıda toynağı bulunan bu takımdaki hayvanlar büyük ve çok büyük hayvanlar olarak nitelenebilir. Çift toynaklılar takımının geviş getiren hayvanlarının aksine tek toynaklılar bitki selülozunu midede değil bağırsaklarda sindirir. Atgiller, gergedanlar ve tapirler mevcut tek toynaklılardır.

<span class="mw-page-title-main">Keseli sansargiller</span>

Keseli sansargiller (Dasyuridae) yırtıcı keseliler (Dasyuromorphia) takımına ait bir keseli familyası. 60 türden oluşan bu familya örneğin keseli sansar, tazmanya canavarı ve keseli fare'yi içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Keseli porsuğumsular</span>

Keseli porsuğumsular 21 türden oluşan bir keseli takımı. Çoğu kez İngilizce adından (Bandicoots) kaynaklanan bandikutlar adı'da kullanılır. Kelimenin kökeni Telugu dilinde bulunmakta ve domuz sıçanı anlamına gelmektedir. Bu ad eskiden Bandikut sıçanları (Bandicota) cinsi için kullanılırdı.

<span class="mw-page-title-main">Afrotheria</span> memeli kladı

Afrotheria eteneliler alt sınıfının bir üst takımı. Bu molekülergenetik araştırmalar sonucu ortaya konulan taxon birbirlerinden çok farklı görünüşlü 80 civarında türü içermektedir. Takımın tüm türleri Afrika'dan türemiştir ve Asya fili, bir Kır sıçanımsı türü ve Deniz inekleri haricinde bütün türler hala Afrika'da yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Deniz inekleri</span> memeli takımı

Deniz inekleri, sadece suda yaşayabilen ve günümüzde 4 türü kalmış olan, otobur bir memeli takımı. Bu takım Afrotheria üst takımına aittir; bugün yaşayan hayvanların arasında en yakın akrabaları fillerdir.

<span class="mw-page-title-main">Tenrekgiller</span> Madagaskarda ve Afrikanın orta kısmında yaşayan bir memeli familyası

Tenrekgiller (Tenrecidae) Madagaskar'da ve Afrika'nın orta kısmında yaşayan bir memeli familyası. Familyanın üyeleri dış görünüşleri ile birbirinden farklıdır. Örneğin kirpi, sivrifare veya su samuruna benzeyenleri vardır. Uzun zaman Böcekçillere ait oldukları kabul edilmiş ama molekülergenetik araştırmalardan sonra bugün ayrı bir familyaya koyulmuşlardır. Altın köstebek (Chrysochloridae) familyası ile birlikte Tenreksiler (Afrosoricida) takımını oluştururlar.

<i>Ayı</i> memeli familyası

Ayılar veya Ayıgiller, Ursidae familyasının etçil memelileridir. Ayılar Köpeğimsiler veya köpek benzeri etoburlar olarak sınıflandırılır. Her ne kadar sadece sekiz ayı türü mevcut olsa da, Kuzey yarımkürede ve kısmen Güney yarımkürede çok çeşitli habitatlarda görülürler. Ayılar, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa ve Asya kıtalarında yaşarlar. Modern ayıların ortak özellikleri arasında, tıknaz bacaklı büyük gövdeleri, uzun burunları, küçük yuvarlak kulakları, tüylü saçları ve kısa kuyrukları bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Hortumlular</span>

Hortumlular, en çok dikkati çeken özellikleri olan hortumları ile adlandırılmış bir memeli takımı. Günümüzde tek yaşayan temsilcileri fillerdir.

<span class="mw-page-title-main">İki parmaklı tembel hayvanlar</span>

İki parmaklı tembel hayvanlar, dişsiz memeliler takımından bir tembel hayvan familyası ve cinsi. İki parmaklı ismi tam olarak doğru sayılmaz çünkü sadece ön ayaklarında ikişer parmakları, arka ayaklarında ise üçer parmakları bulunur. Familya birçok soyu tükenmiş türü, ama sadece iki yaşayan türü kapsar: Bayağı iki parmaklı tembel hayvan ve Hoffmann tembel hayvanı.

<span class="mw-page-title-main">Karıncayiyengiller</span> Memeli ailesi ve alt takımı

Karıncayiyengiller (Myrmecophagidae), dişsiz memeliler takımına ait 4 türden oluşan bir memeli familyası ve alt takımı. Orta ve Güney Amerika'da yaşarlar.

<span class="mw-page-title-main">Kolugo</span> memeli takımı

Kolugolar ya da uçarmakiler, ağaçlarda yaşayan ve havada süzülerek ağaçtan ağaca hareket eden, Güneydoğu Asya'da bulunan ve en yakın akrabası primatlar olan memeli. Soyu tükenmeden günümüze gelmiş ve yaşayan yalnızca iki türü bulunan Cynocephalidae (Uçarmakigiller) familyasını ve Dermoptera takımını oluşturur. Havada süzülerek hareket eden memeliler içinde en beceriklileridir ve yüksek bir noktadan alçak bir noktaya ayakları arasındaki fazladan deri perdelerini kullanıp havada süzülerek ulaşır. Aynı zamanda uçarmaki adı da verilmesine karşın gerçek maki değildir.

<span class="mw-page-title-main">Kedi makisigiller</span> primat familyası

Kedi makisigiller (Cheirogaleidae) makimsiler (Lemuriformes) grubundan bir primat familyası. Madagaskar adasının farklı orman türlerinde çoğu ağaçta yaşayan, gece aktif, küçük boy hayvanlardır. Şu an familyanın 30 türü tanınmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İndrigiller</span> primat familyası

İndrigiller (Indriidae) makimsiler (Lemuriformes) grubundan bir primat familyası. Familya üç yaşayan cinsten oluşmakta: Yünlü makiler, sifakalar ve indriler.

<span class="mw-page-title-main">Lorisiler</span> primat üst familyası

Lorisiler, primatlar (Primates) takımının bir infra takımı veye üst familyası. Lorigiller ve Galagogiller familyalarını kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Cadı makigiller</span> gececil, uzun bacaklı primatlar

Tarsiidae bir primat familyasıdır. Güneydoğu Asya'nın adalarında yaşayan, küçük, gece faal hayvanlardır.

<span class="mw-page-title-main">Köpeksi maymunlar</span> primat familyası

Köpeksi maymunlar veya uzun kuyruklu maymungiller (Cercopithecidae), Eski Dünya maymunları grubundan bir maymun familyasıdır. Kuyruklu Eski Dünya maymunlarının (Cercopithecoidea) tek yaşayan familyası ve 135 türü ile en kalabalık maymun familyasıdır. Üyeleri Afrika ve Asya'da yaşamaktadır. En tanınmış cinsleri uzun kuyruklu maymun, babun, şebek, mandril, langur ve uzun burunlu maymunlardır.

<i>Paenungulata</i> memeli kladı

Paenungulata, içinde günümüzde yaşayan üç memeli takımını barındıran bir kladdır: Proboscidea, Sirenia ve Hyracoidea (Kırsıçanımsılar). Embrithopoda ve Desmostylia adlı en az iki takım daha fosil kalıntılarından bilinir. Bu her iki soyu tükenmiş takım da, yaşayan takımlar kadar kendilerine özgü özellikleri taşımaktaydı. Embrithopodlar gergedan benzeri ve tabanlarına basarak yürüyen otçul hayvanlardı. Desmostylianlar ise su aygırı benzeri amfibi hayvanlardı. Yürüme biçimleri ve beslenmeleri spekülasyon konusu olsa da dişlerindeki aşınmalar kara bitkileriyle beslendiklerini ve diğer toynaklı büyük memelilerle benzer duruşa sahip olduklarını gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Deniz ineklerinin evrimi</span>

Sirenia, modern "deniz inekleri" ve onların soyu tükenmiş akrabalarından oluşan plasentalı memeliler takımıdır. Onlar var olan tek otçul deniz memelileri ve tamamen suda yaşayan tek otçul memeli grubudur. Deniz ineklerinin 50 milyon yıllık bir fosil kaydına sahip olduğu düşünülüyor. Oligosen ve Miyosen sırasında mütevazı bir çeşitlilik elde ettiler, ancak o zamandan beri iklimsel soğuma, oşinografik değişiklikler ve insan müdahalesinin bir sonucu olarak azaldılar. Gruba dahil yaşayan iki cins ve dört tür mevcuttur: Atlantik kıyıları boyunca Amerika ve Batı Afrika'nın nehirleri ve kıyılarında yaşayan üç denizineği türünü içeren Trichechus ve Hint Okyanusu ile Pasifik okyanusunda bulunan Dugong.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.