İçeriğe atla

Dakelce

Dakelce
Dakelhghuni [crx], Dakelhghunek [caf]
Ana dili olanlarKanada (Britanya Kolombiyası)
Dil ailesi
Denesey
Na-Dene
Eyak-Atabask
Atabask
Kuzey
  • Dakelce
Dil kodları
ISO 639-2ath
ISO 639-3[[ISO639-3:crx (Dakelce)
caf (Güney Dakelcesi)|crx (Dakelce)
caf (Güney Dakelcesi)]]

Dakelce (kendilerince Dakelhghuni, Dakelhghunek; İngilizce Dakelh, Carrier, Carrier proper), Kanada'da Britanya Kolombiyası bölgesinde konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. Kimileri iki ayrı dil (Dakelce ve Güney dakelcesi) olarak sınıflandırır. En yakın akrabası Nadoten-Vetsuvetencedir. Nadoten-Vetsuvetenler ve Sekanilerle birlikte Carrier Sekani Tribal Council adı altında idari birlik oluştururlar.

Diyalekt ve kabileler

Asıl Dakel dilleri ya da dili [kendilerince Dakelh, Yinka Déné, Yinka Whut’en; İngilizce Dakelh dialects or languages, Carrier proper][1]

  • Dakelce [kendilerince Dakelhghuni; İngilizce Dakelh, Carrier, Central Carrier, Nak’albun/Dzinghubun dialect, Stuart/Trembleur dialect, Stuart-Trembleur Lake dialect]. Tl’azt’en Band, Nak’aẕdli Band ve Yekooche Band kabilelerince konuşulur.
  • Güney Dakelcesi [kendilerince Dakelhghunek; İngilizce Southern Carrier]
    • Neçako Dakelcesi [İngilizce Nechakoh dialect, Fraser/Nechako dialect]
      • Lheidli şivesi [İngilizce Lheidli dialect]. Lheidli T’enneh kabilesince konuşulur.
      • S̠aik’uẕ şivesi [İngilizce Saikuz or Stoney Creek dialect]. S̠aik’uẕ First Nation (ya da eski adıyla Stoney Creek Band) kabilesince konuşulur.
      • Nadleh şivesi [İngilizce Nadleh dialect]. Nadleh Whut’en Band kabilesince konuşulur.
      • Stelakoh şivesi [İngilizce Stelakoh dialect]. Stelakoh Band kabilesince konuşulur.
      • Tesetl’adak şivesi [İngilizce Tesetl’adak or Cheslatta dialect]. Cheslatta Band kabilesince konuşulur.
    • Blackwater Dakelcesi [İngilizce Blackwater dialect]
      • Lhtakoh şivesi [İngilizce Lhtakoh dialect]. Red Bluff Band kabilesince konuşulur.
      • Ndazko şivesi [İngilizce Ndazko or Nazko dialect]. Nazkoh Band kabilesince konuşulur.
      • Lhoosk’us şivesi [İngilizce Lhoosk’us or Kluskus dialect]. Kluskus Band kabilesince konuşulur.
      • Lhk’acho şivesi [İngilizce Lhk’acho or Ulkatcho dialect]. Ulkatcho Band kabilesince konuşulur.


Yazı

Dakel hece yazısı[2]

Dakel heceyazısı örneği
Dakel heceyazısı tablosu
Ünsüzler Ünlüler Sonda
a ʌ e i o u
b ᗭ ᗪ ᗫ ᗬ ᗩ ᗨ ᗮ
t ᗡ ᗞ ᗟ ᗠ ᗝ ᗜ ᐪ
d ᑕ ᑐ ᑓ ᑔ ᑎ ᑌ
tʼ ᗧ ᗤ ᗥ ᗦ ᗣ ᗢ
k ᗺ ᗷ ᗸ ᗹ ᗶ ᗵ ᐠ
g ᗴ ᗱ ᗲ ᗳ ᗰ ᗯ ᐟ
kʼ ᘀ ᗽ ᗾ ᗿ ᗼ ᗻ ᘁ
tʃ ᙠ ᙝ ᙞ ᙟ ᙜ ᙛ
dʒ ᘛ ᘗ ᘘ ᘙ ᘖ ᘔ
tʃ' ᘡ ᘞ ᘟ ᘠ ᘝ ᘜ
ts ᙦ ᙣ ᙤ ᙥ ᙢ ᙡ
dz ᙍ ᙊ ᙋ ᙌ ᙉ ᙈ
tsʼ ᙬ ᙩ ᙪ ᙫ ᙨ ᙧ
n ᘇ ᘄ ᘅ ᘆ ᘃ ᘂ ᐣ
m ᘍ ᘊ ᘋ ᘌ ᘉ ᘈ ᒼ
ŋ ᓑ
l ᘧ ᘤ ᘥ ᘦ ᘣ ᘢ ᑊ
ɬ ᘳ ᘰ ᘱ ᘲ ᘯ ᘮ ᒡ
tɬ ᘹ ᘶ ᘷ ᘸ ᘵ ᘴ
dl ᘭ ᘪ ᘫ ᘬ ᘩ ᘨ
tɬ' ᘿ ᘼ ᘽ ᘾ ᘻ ᘺ
s ᙓ ᙐ ᙑ ᙒ ᙏ ᙎ ᔆ
s̪
z ᙅ ᙂ ᙃ ᙄ ᙁ ᙀ ᙆ
z̪ ᙇ
ʃ ᙙ ᙖ ᙗ ᙘ ᙕ ᙔ ᙚ
x ᗉ ᗆ ᗇ ᗈ ᗅ ᗄ ᐥ
ɣ ᗏ ᗌ ᗍ ᗎ ᗋ ᗊ ᐦ
h ᐸ ᐳ ᐶ ᐷ ᐱ ᐯ ᑋ
w ᗕ ᗒ ᗓ ᗔ ᗑ ᗐ
xʷ ᗛ ᗘ ᗙ ᗚ ᗗ ᗖ
j ᘓ ᘐ ᘑ ᘒ ᘏ ᘎ
YOK ᐊ ᐅ ᐈ ᐉ ᐃ ᐁ
ʔ ᐧ

Örnekler

  • Dakelh Dakel (kişi)
  • Dakelhne Dakel halkı
  • dune adam
  • ts'oodun (Dakelce) s̠kui (Güney Dakelcesi) çocuk
  • sus kara ayı
  • shas̠ boz ayı
  • dut'ai kuş
  • khez yumurta
  • d̠ẕulh dağ
  • kw'us̠ bulut
  • chan yağmur
  • too su
  • s̠um yıldız
  • kwun ateş
  • lhiz (Dakelce) lhez (Güney Dakelcesi) kül
  • yok (Dakelce; Güney Dakelcesi/Neçako) koo (Güney Dakelcesi/Blackwater) ev
  • 'ilho (Dakelce) lhuk'ui (Güney Dakelcesi) bir
  • kwulai' (Dakelce) skwunlai (Güney Dakelcesi) beş

Dipnotlar

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2010. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2010. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İnuit halkları</span> “İNUİT" bir halk topluluğunun ismi

İnuit halkları, Arktik bölgede, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol Yupik halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Atabask dilleri</span>

Atabask dilleri, Athabaska dilleri ya da Dene dilleri olarak da bilinen bu grup, Sibirya kökenli Na-Dene dilleri ailesinin en büyük grubudur ve Eyakça ile birlikte bir üst grupta toplanırlar. Atabasklar tarafından konuşulurlar. Kanada ve Alaska'da yoğundurlar. ABD'nin Kuzey Pasifik kıyılarında ve orta güney bölgelerinden Meksika'nın kuzey sınır bölgelerine kadar adacıklar olarak yer alırlar. Coğrafi konumları baz alınarak Kuzey Atabask dilleri, Pasifik Atabask dilleri ve Güney Atabask dilleri biçiminde üç alt grupta toplanırlar. Apaçi ve Navahoların dilleri son grupta yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut dilleri</span>

Eskimo - Aleut dil ailesi, Grönland, Kanada, Alaska ve Sibirya'nın belli bölgelerinde konuşulan dillerdir. Eskimo - Aleut halklarının ana dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">İnuitler</span> Halk

İnuitler ya da Kanada İnuitleri, Kanada'nın Kuzey Kanada denen bölümünde yaşayan İnuit kolundan Eskimo halklarının ortak adı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 30.500 kişilik nüfustan 24.500 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene dilleri</span>

Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Denağinaca</span>

Denağinaca ya da Denağina dili, ABD'nin Alaska eyaletinde Cook Inlet bölgesinde konuşulan Atabask dillerinden yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 1.000 kişilik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

Aşağı Tananaca ya da Aşağı Tanana dili [kendilerince Benhti Kokht’ana Kenaga’; İngilizce Lower Tanana, Tanana, Minto], ABD'nin Alaska eyaletinde içbölgelerdeki Tanana ırmağının (Tthʼituʼ) aşağı kısımlarında Minto (Menhti) ile Nenana yörelerinde yaşayan Aşağı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Tuçoncası</span>

Kuzey Tuçoncası ya da Kuzey Tuçon dili, Kanada'da Yukon bölgesinin Mayo, Pelly Crossing, Stewart Crossing, Carmacks ve Beaver Creek yörelerinde Kuzey Tuçonları tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tuçon dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. 1995 rakamlarına göre 1000 kişilik nüfustan 200 kişi anadilini konuşabiliyor. En yakın akrabası Güney Tuçoncası olup, diğer akrabaları Tanana dilleri ile Kuskokvimcedir.

Kaskaca ya da Kaska dili, Kanada'nın Britanya Kolombiyası ile Yukon bölgesinde yaşayan Kaskalar tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabası Tagişçe ile Tahltancadır. Hatta bazı dilciler bu üç dili Tahltan adı altında tek dilde toplarlar. Daha uzak akrabaları arasında Danezaca, Sekanice, Denetaca, Satuca, Tlınçonca ve Denesulinece yer alır.

Denetaca ya da Güney Slaveycesi (kendilerince Dene Dháh, Dene Thaʼ ᑌᓀ ᒐ, Dene Zhatié ᑌᓀ ᔭᕠᐁ; İngilizce Dene Tha, Dene Dháa, South Slavey, Slavey proper, Dene, Etchaottine], Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda Dehcho Bölgesi'nde Büyük Esir Gölü ve yukarı Mackenzie Nehri yörelerinde, Alberta bölgesinin kuzeydoğusunda ve Britanya Kolombiyası bölgesinin de kuzeybatı kısmında konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Tlınçonca</span> Tlınçonlar tarafından konuşulan bir Kızılderili dili

Tlınçonca, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları'nda yaşayan Tlınçonlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Denesulinece, Satuca, Denetaca, Sekanice, Danezaca, Kaskaca, Tahltanca ve Tagişçedir.

Nadoten-Vetsuvetence, Kanada'da Britanya Kolombiyası bölgesinde konuşulan yok olma tehlikesindeki Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabası Dakelcedir. Dakel ve Sekanilerle birlikte Carrier Sekani Tribal Council adı altında idari birlik oluştururlar.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Kanada İnuitçesi</span>

Doğu Kanada İnuitçesi, Kanada'da Doğu Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

Ketçe ya da eskiden bilinen adıyla Yenisey Ostyakçası, Yenisey Nehri civarlarında Ketler tarafından konuşulan izole dil. Yenisey dilleri arasında hayatta kalan tek dildir. Nesli tükenme tehlikesi altında olan diller sınıfındadır. Anadili Ketçe olan etnik Ket sayısı 1926'da 1.225 iken 1989'da 537'ye düşmüştür. UNESCO nüfus sayımına göre bu sayı o zamandan beri 150'ye düşmüştür. 2005 nüfus sayımında anadili 485 kişi olduğu bildirilmiştir., ancak bu sayının şişirildiğinden şüpheleniliyor.

Natsilik İnuitçesi ya da Netsilik İnuitçesi, Kanada'da Nunavut özerk bölgesinde yaşayan Batı Kanada İnuitlerinden Natsilik İnuitleri tarafından konuşulan Batı Kanada İnuitçesinin bir lehçesidir ve İnuit hece yazısı ile yazılsa da yazı dili değil konuşma dilidir. Nunavut'taki resmi diller arasında yer almaz.

<span class="mw-page-title-main">İnuinnaq İnuitçesi</span>

İnuinnaq İnuitçesi ya da İnuinnait İnuitçesi, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ile Nunavut özerk bölgesinde yaşayan Batı Kanada İnuitlerinden İnuinnait İnuitleri tarafından konuşulan Batı Kanada İnuitçesinin bir lehçesidir ve Kuzeybatı Topraklarında Latin alfabesi ile Nunavut'ta İnuit hece yazısı ile yazılmaktadır. Kuzeybatı Topraklarının 11 resmî dilinden ve Nunavut'ta ise 4 resmî dilden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Qikiqtaaluk İnuitçesi</span>

Qikiqtaaluk İnuitçesi ya da Baffin İnuitçesi, Kanada'nın Nunavut bölgesinde Baffin Adası başta olmak üzere Qikiqtaaluk Bölgesinde konuşulan Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi ile Güney Qikiqtaaluk İnuitçesinin oluşturduğu lehçe birliği.

Sekaniler, Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletinde Rocky Mountain Trench'in Finlay ile Parsnip nehirlerinin drenaj sahasında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Kuzey Atabaskları içindeki Yukon Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sekaniler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Aşağı Tananalar</span>

Aşağı Tananalar ya da Aşağı Tanana Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesiyle Fairbanks North Star Borough ilçesinde Tanana nehrinin Yukon Nehri'ne döküldüğü aşağı kısımlarında Tanana kasabasından yukarıki mecralarında ve civarında taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik etnik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Tananalar</span>

Yukarı Tananalar ya da Yukarı Tanana Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Southeast Fairbanks Census Area sayım bölgesinin Tanana Nehri'nin yukarı kısımlarında ve Kanada'da Yukon topraklarında Beaver Creek yöresinde taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 300 kişilik etnik nüfustan 55 kadarı anadillerini konuşabiliyor.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.