İçeriğe atla

Dağıtılmış defter teknolojisi

Kontrol Edilmiş
Merkezi defter yapısı
Dağıtılmış defter yapısı

Dağıtılmış defter teknolojisi (distributed ledger technology; “DLT”), ekonomi, toplum ve endüstride organizasyon ve işbirliğini değiştirme potansiyeline sahip bilgi teknolojileri alanında en umut verici yeniliklerden biridir.[1] Dağıtılmış defter teknolojileri, değer yaratma ve yakalama için yeni imkanlar yaratarak, klasik hale gelen ticari işlem kavramlarını yeniden oluşturmaktadır. DLT;  verilerin, bir ağ üzerinde bulunan birden fazla alanda erişilebilir, güncellenebilir, doğrulanabilir olmasına imkan sağlayan, merkeziyetsiz, teknolojik altyapıdır. Bir tür konsensüs mekanizması olarak tanımlanır. Merkeziyetsiz yapılarda herhangi bir otorite söz konusu olmadığı için verilerin fikir birliği içerisinde saklanması, erişilmesi, güncellenmesi ve doğrulanması gerekir.[2]

Dağıtılmış defter teknolojisi, Bitcoin ve blok zinciri teknolojisinden önce de var olan bir kavramdır. 1992 yılında Bayer, Haber ve Stornetta kriptografik hash işlevlerini ve Merkle ağaçlarını kullanarak dağıtılmış sistemlerde dijital verilere verimli ve güvenli bir şekilde zaman damgası eklemek için kriptografik olarak bağlantılı veri blokları zinciri fikrini ortaya atmıştır.[3] Bununla birlikte, bu gelişmeler, kripto para birimleri ve daha genel olarak blok zinciri teknolojilerinin aksine çok daha az ilgi görmüştür. Daha sonrasında kripto para birimleri ve blok zincirine duyulan ilgi, DLT sistem türlerinin ve uygulamalarının hızlı bir şekilde gelişmesine neden olmuştur.

Özellikleri

Dağıtılmış bir defterde, kişinin takip etmek istediği şeylerin listesi sadece tek bir merkezi yerde depolanmamaktadır. Bunun yerine, aynı deftere ait birden fazla kopya farklı taraflarca aynı anda tutulur. Başka bir deyişle, dağıtılmış bir defter fiziksel olarak merkezden uzaklaştırılmıştır. Ağdaki birçok kuruluş, aynı deftere ait bir kopyasını saklar, böylece bir kopyanın imhası, defterin tamamının imha edilmesiyle sonuçlanmamaktadır.

Dağıtılmış defterler aracılığıyla izlenen dijital (para, tahvil, hisse senetleri, arazi vb.) veya araçlara ilişkin unvanlar gibi fiziksel veya veri kontrolü gibi maddi olmayan varlıklar, defteri kebir dijital haklarının izinsiz kopyalarının yaratılmasını ve diğer tarafın bilgisi olmadan aynı anda birden fazla tarafa satılmasına engel olmaktadır.

Dağıtılmış defterlerdeki girişlerin her zaman güncel olmasını sağlayan varlıklar aracılığı ile ayrıca bu girişlerin doğruluğu da sağlanmaktadır.

DLT ile internet aracılığıyla yapılan işlemlere olan güven artmıştır. Bununla birlikte, kullanıcılara yeni bir veri erişim özgürlüğü sunmakta ve ilk kez  tahrif edilemez dijital varlıkların yaratılmasını mümkün kılmaktadır.[4]

Yeni nesil dağıtılmış defter teknolojileri

Hedera Hashgraph

Hashgraph, Swirlds tarafından geliştirilmiş patent sahibi bir dağıtılmış defter teknolojisidir. Lisp ve Java programlama dili kullanılarak geliştirilmiştir. Blok zinciri teknolojisinden farkı kullandığı fikir birliği algoritması ve Directed Acyclic Graph (DAG) veri yapısını kullanmasıdır. Hashgraph, blok zincirindeki PoW ve PoS gibi iş kanıtı algoritmalarını kullanmamaktadır. Bu sayede işlem sayısı ve ölçeklenebilirlik arttırılabilmektedir. İş kanıtı yerine random gossip protokolü ve sanal oylama (virtual voting) fikir birliği algoritmasını kullanmaktadır. Hashgraph ağında gerçekleşen her işlem olay olarak adlandırılmaktadır. Her bir olay zaman damgası, kendinden önceki iki olayın karması, işlemler ve elektronik imza bilgilerini içermektedir. Random gossip protokolü ile veri deftere eklenmeden önce doğrulama için işlemin zaman damgası komutu düğümlere rastgele olarak dağıtılır.

DAG (Directed Acyclic Graph)

Directed Acyclic Graph herkesin kullanımına açık dağıtık defter teknolojisidir. Directed Acyclic Graph teknolojisinde verilerin ağa eklenebilmesi için bloklar ve madenciler bulunmadığından işlem ücreti yoktur. İşlemler bir doğrusal zincir olarak tutulmamaktadır. İşlemler doğrusal olmayan şekilde kaydedilmektedir. Kullanılan mutabakat protokolünde her işlem önceki iki işlemi doğrulamakta ve işlem bilgisini kaydetmektedir.

Holochain

Holochain, herkesin kullanımına açık dağıtık defter teknolojisidir. Holochain, blok zincirinden farklı olarak tek bir zincir yerine katılımcıların ayrı zincirler oluşturmasını esas almaktadır. Blok zinciri teknolojisinde ağdaki tüm katılımcılar için ortak tek bir zincir üzerinden işlem yapılırken Holochain’de katılımcılar genel ağın bir parçası olarak verileri kendi yerel zincirlerinde saklamaktadır. Katılımcılar ağdaki verilerin tümü yerine sadece kendi işlemlerini kaydeder. Yerel zincirlerin doğruluğu Distrubuted Hash Table (DHT) ile sağlanmaktadır.

Tempo Dağıtık Defter Teknolojisi

Tempo dağıtık defter teknolojisi verileri ağdaki birçok düğüm arasında dağıtmak için parçalama (sharding) yöntemini kullanır. Tempo dağıtık defter teknolojisinde fikir birliğine varmak için Lemport’s Logical Clocks kullanılmaktadır. Herhangi bir işlem kaydedilirken mantıksal saat numarası da beraberinde kaydedilmektedir. Her düğüm tanık olduğu her işlem için kendi mantıksal sayacını bir artırmaktadır. Mantıksal saat sisteminin kullanılmasının nedeni dağıtık sistemlerde fiziksel saatin kullanılmasının güvenilir olmamasından kaynaklıdır. Tempo mantıksal saatleri, katılımcının defterde yeni ve doğrulanmış bir işlem gördüğünde 1’lik artışlarla yukarı doğru sayan akıllı sayaçlardır. Katılımcılar kendi parçalarındaki bilgilerin güncelliğini senkronize edebilmek için Gossip protokolünü kullanmaktadır.[5]

Gelecek trendleri

Piyasa düzenleyici ve katılımcıları, DLT’nin baskınlığını mümkün kılmak ve piyasa istikrarını korumak arasında tatmin edici bir denge kurabildiği takdirde DLT’nin uygulanmasında umut verici birçok fırsat bulunmaktadır. Gelecekte, DLT’yi baz alan sistemlerin yatırım ürünlerinde birim satın alma maliyetini önemli ölçüde azaltarak mikro yatırım gibi yeni hizmetleri etkinleştirme ihtimalleri vardır. Ayrıca DLT, ürün geliştirme ve müşteri hizmetlerini iyileştirme ve daha hızlı hale getirme potansiyeline sahiptir. Böylece yeni ürün türlerinin oluşumunu destekler.

DLT’nin gelecekte görülecek bir başka fırsatı ise fon piyasasındaki fırsatlarıdır. Fon piyasasında, varlık yöneticileri ve varlık hizmeti veren firmalar için paha biçilmez bir veri kaynağı oluşturmaktadır.[6]

Kaynakça

  1. ^ "Distributed Ledger Technology". 23 Mayıs 2021. 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2021. 
  2. ^ "Dağıtık defter teknolojisi (DLT) nedir?". 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Distributed ledger". 17 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Dağıtık Defter Teknolojisi DLT ve Çeşitleri". 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Şafak, Emre; Arslan, Çağlar; Gözütok, Mesut (1 Ekim 2020). "Blok Zinciri ile Yeni Nesil Dağıtık Defter Teknolojilerinin Karşılaştırılması". 2020 4th International Symposium on Multidisciplinary Studies and Innovative Technologies (ISMSIT): 1-6. doi:10.1109/ISMSIT50672.2020.9254391. 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2021. 
  6. ^ "The future of DLT regulation – Calastone". www.calastone.com. 21 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bilgisayar ağı</span> kaynaklarını paylaşmak üzere birbirine bağlanmış iki veya daha fazla bilgisayarın oluşturduğu yapı

Bilgisayar ağı, küçük bir alan içerisindeki veya uzak mesafelerdeki bilgisayarların ve/veya iletişim cihazını iletişim hatları aracılığıyla birbirine bağlandığı, dolayısıyla bilgi ve sistem kaynaklarının farklı kullanıcılar tarafından paylaşıldığı, bir yerden başka bir yere veri aktarımının mümkün olduğu iletişim sistemidir. En az iki bilgisayarı birbirine bağlayarak bir ağ oluşturulur. 1980'li yıllarla birlikte, Ethernet ve LAN teknolojisinin gelişmesiyle, kişisel bilgisayarlar ve ofisler bilgisayar ağlarına kavuşmuştur. En bilinen ve en büyük bilgisayar ağı, İnternettir.

SETI@home, İnternete bağlı bilgisayarların kullanıldığı bir dağıtık bilgi işlem projesidir. Projeye Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi'nin Uzay Bilimleri Laboratuvarı ev sahipliği yapmaktadır. SETI, Search for Extra-Terrestrial Intelligence sözcüklerinin baş harflerinden oluşturulmuş bir kısaltmadır. Eski SETI@home istemcisine verilen destek 15 Aralık 2005 tarihinde sona ermiştir. SETI@home BOINC platformundaki yeni istemcisiyle yoluna devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Elektronik</span> elektrik kullanarak bilgi işleyen, taşıyan veya depolayan elemanları ve sistemleri inceleyen bilim dalı

Elektronik, elektronları ve diğer elektrik yüklü parçacıkları yönlendiren cihazları tasarlamak, oluşturmak ve çalıştırmak için fizik prensiplerini inceleyen ve uygulayan bir bilim ve mühendislik disiplinidir. Elektronik, transistörler, diyotlar ve entegre devreler gibi aktif cihazları kullanarak elektrik akımının akışını kontrol etmek ve yükseltmek ve onu bir formdan diğerine, örneğin alternatif akımdan (AC) doğru akıma (DC) veya analog sinyallerden dijital sinyallere dönüştürmek için kullanan fizik ve elektrik mühendisliğinin bir alt alanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Manyetik bant</span> veri depolama ortamı

Manyetik bant, ilk olarak 1928 yılında Almanya'da geliştirilmiş bir analog veri depolama ortamıdır. Bu süre zarfında, bant formülünde, ambalajlamada ve veri yoğunluğunda pek çok ilerleme gerçekleştirilmiştir.

Çok çekirdekli işlemci, ikiden fazla işlemciden (çekirdek) oluşan bir hesaplama birimi. Bilgisayarlarda temel komut kümesi işlemlerini gerçekleştirir.

Dağıtılmış kuyruklama çift hatlı veri yolu kısa adıyla DQDB ; istatistiksel çoklama yöntemini kullanarak fiberoptik ortamların geniş band olanaklarının ortak kullanımı için geliştirilmiştir. DQDB, iki yönlü bir veri yolu üzerinde dağıtılmış kuyruklama erişim mekanizmasını kullanan bir standarttır. Haberleşmede, DQDB dağıtık çoklu erişimli ağdır.

Token şu anlamlara gelebilir:

<span class="mw-page-title-main">Blok zinciri</span> sanal para aktarımlarının dağıtık olarak depolandığı veritabanı

Blok zinciri, blokzincir ya da özgün İngilizce tabiriyle blockchain, kriptografi kullanılarak bağlanan ve güvenli hale getirilen, bloklar adı verilen, sürekli büyüyen bir kayıt listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Ethereum</span> Programlanabilir işlem fonksiyoneli ile halka açık blok zinciri platformu.

Ethereum, ERC-20 kod sistemi sayesinde birçok kripto para biriminin altyapısını oluşturan merkeziyetsiz ve açık kaynak kodlu bir blok zinciridir. Ethereum blok zincirinin kurumsal kripto para birimi ise Ether'dir. Ether, Bitcoin'den sonra en büyük piyasa değerine sahip sanal paradır.

İlişkisel veritabanı, 1970 yılında Edgar Frank Codd tarafından önerildiği gibi, organizasyonu ilişkisel veri modeline dayanan bir dijital veritabanıdır. İlişkisel veritabanlarını korumak için kullanılan çeşitli yazılım sistemleri bir ilişkisel veritabanı yönetim sistemi (RDBMS) olarak bilinir. Neredeyse tüm ilişkisel veritabanı sistemleri, sorgulama ve veritabanının bakımı için dil olarak SQL(Structured Query Language) kullanmaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Kripto para</span> İşlemleri güvence altına almak ve mülkiyet transferini doğrulamak için defter üzerinde kriptografi kullanan dijital değişim aracı

Kripto para veya kısaca kripto, bir değişim aracı olarak çalışmak üzere, işlemleri güvence altına almak için matematiğin bir dalı olan kriptografi kullanılarak tasarlanmış bir dijital unsurdur. Kripto paralar bir nevi dijital döviz, alternatif döviz ve sanal dövizdir. Kripto varlıklar, merkezi elektronik para ve merkezi bankacılık sistemlerin aksine tümüyle merkeziyetsizlerdir. Her bir kripto para biriminin merkeziyetsizliği, umumi işlem veri tabanı olan dağıtık muhasebe defteri (ledger) olarak işlev gören bir blok zincirinden (Blockchain) gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">NFT</span> benzersiz ve birbirinin yerine geçemeyen veri birimi

Nitelikli Fikri Tapu, ya da İngilizcedeki popüler ismiyle non-fungible token, dijital bir varlığın benzersiz olduğunu ve bu nedenle birbirinin yerine geçemeyeceğini onaylayan, blok zinciri adı verilen bir dijital defterde depolanan veri birimidir. NFT'ler, fotoğraflar, videolar ve ses gibi yeniden üretilebilir dijital dosyalarla ilişkilendirilebilir. Ancak, orijinal dosyanın herhangi bir kopyasına erişim, NFT'nin alıcısı ile sınırlı değildir. Bu dijital öğelerin kopyaları herkesin edinmesi için mevcutken, NFT'ler, sahibine telif hakkından ayrı bir sahiplik kanıtı sağlamak için blok zincirlerinde izlenir.

<span class="mw-page-title-main">Akıllı sözleşme</span>

Akıllı sözleşmeler anonim taraflar arasındaki işlemleri ve anlaşmaları güvenilir ve tutarlı bir şekilde yürütülebilen, geriye dönük değişimin mümkün olmadığı bilgisayar programlarıdır. Merkezi otoriteye, yasal sisteme veya harici icra mekanizmasına ihtiyaç duymamaktadır Akllı sözleşmeler aracı kurum ve kuruluşları ortadan kaldırdığı için hızlı ve düşük maliyetlidir. Yazılımsal algoritmalar ile şifrelenip dağıtık defterlerde tutulduğu için yüksek güvenliklidir. Akıllı sözleşmeler blok zinciri kavramından ayrı düşünülemezse de ilk olarak 1990'ların başında avukat ve kriptoloji uzmanı Nick Szabo tarafından geliştirilmiştir. Madeni veya kağıt para ile çalışan ve temelde bir takas sözleşmesi amacı üzerine kurulmuş otomat makineleri, akıllı sözleşmelerin atası olarak bilinir. Blok zincirlerine gömülü olan akıllı sözleşmeler, bir anlaşmanın sözleşme şartlarının güvenilir üçüncü tarafın müdahalesi olmadan otomatik olarak uygulanmasını sağlar. Bitcoin ilk kripto para olması dolayısıyla basit akıllı sözleşmelerin de ilk örneğidir. Fakat yapısı gereği bitcoin sadece para transferi amacıyla kullanılmaktadır. Ethereum akıllı sözleşmeleri bu noktada Bitcoinden ayrılır. Ethereum blok zinciri üzerinde daha farklı bir algoritmik yol izleyerek birçok amaca hizmet edebilecek akıllı sözleşmeler geliştirmede öncü olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kripto para birimleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Kripto para, işlemleri güvenceye almak için kriptografi yani şifreleme kullanan, çalışma şekli nakite alternatif bir değişim aracı olarak tasarlanmış bir dijital varlık, bir sanal unsurdur. Kripto paralar bir nevi dijital döviz, alternatif döviz ve sanal döviz’dir. Kripto varlıklar, merkezi elektronik para ve merkezi bankacılık sistemlerin aksine tümüyle merkeziyetsizlerdir. Her bir kripto para biriminin merkeziyetsizliği, umumi işlem veri tabanı olan dağıtık muhasebe defteri (ledger) olarak işlev gören bir blok zincirinden (Blockchain) gelmektedir. Kripto para birimleri geleneksel anlamda para birimi olarak kabul edilmez ve bunlara emtia, menkul kıymetler ve para birimleri olarak sınıflandırma da dahil olmak üzere çeşitli işlemler uygulanmış olsa da, kripto para birimleri genellikle ayrı bir varlık sınıfı olarak görülür. Ancak, geleneksel para birimlerine kıyasla, kripto paralar, altın veya gümüş gibi fiziksel bir mal tarafından desteklenmez ve değerleri, kullanıcı ve yatırımcıların kabul ve kullanım seviyelerine ve piyasa koşullarına göre belirlenir.

<span class="mw-page-title-main">Bitcoin Gold</span>

Bitcoin Gold, 2017 yılında orijinal Bitcoin blok zincirinin bir çatalı olarak oluşturulan bir kripto para birimidir. Bitcoin Gold, ASIC'ler yerine GPU aracılığıyla madencilik yapılabilmesi için tasarlanmıştır. Bitcoin Gold'un ana amacı Bitcoin'i yeniden merkeziyetsiz hale getirmektir. Borsa simgesi BTG'dir ve maksimum arzı 21 milyondur.

Yetki ispatı ya da otorite ispatı, blockchain ağlarına pratik ve verimli bir çözüm sunan, itibar bazlı bir mutabakat algoritmasıdır. Bu terim 2017 yılında Ethereum kurucu ortağı ve eski Teknolojiden Sorumlu Başkan’ı Gavin Wood tarafından öne sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Filecoin</span>

Filecoin (⨎), depolama hizmetleri için bir pazar yeri oluşturmak üzere blockchain teknolojisini kullanan merkezi olmayan bir depolama ağıdır. Platform, kullanıcıların merkezi bir bulut depolama sağlayıcısına güvenmeden verileri güvenli, merkezi olmayan ve verimli bir şekilde depolamasına ve almasına olanak tanır. Protocol Labs tarafından başlatılmıştır ve InterPlanetary File System'den bazı fikirleri paylaşarak kullanıcıların kullanılmayan sabit disk alanını kiralamasına olanak tanır. Anlaşmaları kaydetmek için bir blockchain mekanizması kullanmaktadır. Filecoin açık bir protokoldür ve blok zincirinin yerel tokeni FIL kullanılarak yapılan işlemlerle ağın katılımcıları tarafından yapılan taahhütleri kaydeden bir blok zinciri tarafından desteklenmektedir. Filecoin blok zinciri, hem replikasyon kanıtına hem de uzay-zaman kanıtına dayalıdır.

Polkadot bir blockchain platformu ve kripto para birimidir. Polkadot blok zincirinin yerel kripto para birimi DOT tokendir. Polkadot, Gavin Wood, Robert Habermeier ve Peter Czaban liderliğinde 2020 yılında bir İsviçre Vakfı olan Web3 Vakfı tarafından piyasaya sürülmüştür. Blok zincirlerinin güvenilir bir üçüncü taraf olmadan mesaj alışverişinde bulunmasına ve birbirleriyle işlem yapmasına izin verecek şekilde tasarlanmıştır. Bu, farklı blok zincirleri arasında zincirler arası veri veya varlık transferlerine ve Polkadot Ağı kullanılarak oluşturulacak merkezi olmayan uygulamalara (DApp'ler) izin verir.

Sigorta teknolojisi (Insurtech), geleneksel sigorta endüstrisine dijital dönüşüm getiren ve teknoloji odaklı yenilikler sunan bir terimdir. Bu yeni teknolojiler, büyük veri analitiği, yapay zeka, makine öğrenimi ve blok zinciri gibi alanları kapsar. Bu sayede, sigorta süreçleri daha hızlı ve daha etkili bir şekilde gerçekleştirilirken, müşteri deneyimi ve hizmet kalitesi önemli ölçüde artırılır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.