Düzleyiciler

Düzleyiciler ya da Tesviyeciler (İngilizce: Levellers), İngiliz İç Savaşı dönemindeki bir siyasi hareketti.^[1] Hareket üyeleri tarafından yazılan Agreement of the People adlı manifestoda halk egemenliğini, genel genişletilmiş oy hakkı, kanun önünde eşitlik ve dini hoşgörü istekleri dile getirilmiştir. İç savaşın ilk döneminde çok etkili olmuş olan hareket Londra halkı ve Yeni Ordu askerleri tarafından desteklenmiştir.

Kelimenin modern kullanım anlamıyla siyasi bir parti olamayan Leveller hareketi tek bir amaca bağlı olanları da kapsamıyordu. Ulusal ölçekte örgütlenen hareket özellikle Londra'daki bazı han ve tavernalarda temsilciliğe sahipti.^[2] 1648 Temmuz ayıyla 1649 Eylül ayı arasında Moderate^[3] adlı bir gazete çıkartan hareket bildiri ve manifestolarla siyaset yapan ilk hareketlerdendir. Kıyafetlerine iliştirdikleri yeşil kurdeleyle kendisini ifade eden grup üyeleri kral I. Charles'ın idamının ardından diğer muhaliflerle beraber tasfiye edilmiş, 1650 yılına gelindiğinde etkisi rejimi tehdit açısından önemsiz hale gelmiştir.

Leveller kelimesi ilk olarak 17. yüzyıl İngiltere'sinde kırsal bölgelerdeki asileri ve muhalifleri aşağılamak için kullanılmış bir terimdir. Terim 1607 Midland Olayları sırasında ortak mera alanının özel mülkiyete tahsis edilmesi kararı gereğince çitle çevrilmesine karşı çitleri yıkanlar için kullanılmıştır.^[4]

Siyasi bir hareket olarak ilk kez Yeni Ordu içindeki ajitatörler ve onların Londralı destekçilerinin krala karşı mücadelelerini tarif etmek için adlandırma olarak kullanılmıştır. Terim daha sonrasında John Lilburne, Richard Overton ve William Walwyn ekibi için kullanılır olmuştur. 1647-48 yıllarında yazılan eserlerde terime dair belirsizlik görülür. Toplumda terimin tanınması ise Mercurius Pragmaticus adlı gazetenin yazarı Marchamont Needham sayesinde olmuştur. Sonraki dönemde terimin Oliver Cromwell ve Henry Ireton tarafından bu hareketi küçük düşürmek amacıyla maksatlı şekilde kullanıldığı düşünülmüştür. Kendilerine ajitatör denmesini tercih eden hareketin liderleri Leveller hareketinin anlatılanın aksine asgaride birlik amacında olmadığını açıklasalar da toplumda genel anlamda bilinen bu isme de karşı çıkmamışlardır. 1649 yılındaki tutukluluk ve sonrasındaki hapis döneminde manifesto yayınlayan hareketin önderleri kendilerine Leveller diyecektir.

Oxford İngilizce Sözlüğü kelimenin siyasi olarak ilk kullanım tarihini 1644 olarak verir ama burada atıfta bulunan kaynak 1650 yılına aittir.^[5] Terim 1 Kasım 1647 tarihli bir mektupta kullanılmış ve 19. yüzyıl tarihçisi Samuel Rawson Gardiner^[6][7] tarafından bu tarihten çok önce bir takma ad olarak kullanıldığı öne sürülmüştür.

Leveller siyasi istekleri Yeni Ordunun içinde büyüyen rahatsızlıklarla birlikte oluşmaya başlamıştır.Agreement of the People adlı belgenin ilk taslakları ordu içinde Putney görüşmelerinden önce belirmeye başlamıştır. Sonunda 1647 yılı Kasım ayında hazırlanan son hali önde gelen Leveller üyeleri Lilburne, Walwyn, Overton ve Prince imzasıyla 1649 yılı Mayıs ayında yayınlanmıştır.

Belgede genel oy hakkının neredeyse tüm erkek toplumu kapsayacak şekilde genişletilmesi, seçim reformu, Parlamento seçimlerinin iki yılda bir yapılması, din özgürlüğü ve borç yüzünden verilen hapis cezasının kaldırılması isteniyordu. Hareket genel olarak Parlamento ve yargı sistemindeki yolsuzlukların üzerine gidilmesi, din özgürlüğünün yaşama geçirilmesi, kanun dilinin halkın anlayacağı basitlikte yeniden kaleme alınması gibi talepleri de dile getiriyordu. Bu görüşlerin dışında önde gelen Leveller liderlerinin görüşleri de öne çıkmakla beraber belirleyici değildi. Bu kapsamda William Walwyn, Magna Carta'yı eleştirirken, Lilburne belgeden övgüyle bahsetmiş, yapılmak istenenin İngiltere'nin Normanlar tarafından fethi öncesine dönülmesi olduğunu belirtmiştir.

John Lilburne Parlamento üyelerine hakaret ettiği için tutuklanır. Lilburne Parlamentonun davası için askerler çok zorlu şartlarda savaşıp ölürken vekillerin safahat içinde yaşamaya devam ettiklerini söylemiştir. Lilburne özellikle Commons sözcüsü William Lenthall'u suçlayarak monarşi yanlılarıyla temas halinde olduğunu öne sürmüştür. 2 bin Londralı tarafından imzalanan af dilekçesinin Commons'a sunulmasıyla Lilburne salıverilmiştir.

Bu dönemde Lilburne yeniden ve bu kez Londra Kalesi'nde hapsedilir. Gerekçe eski komutanı olan Manchester Earlünü monarşi yanlısı bir vatan haini olarak itham etmesidir. Lilburne'ün hapisten salıverilmesi için yapılan kampanyalar sırasında Leveller hareketi ete kemiğe bürünür. Richard Overton da aynı yıl Ağustos ayında yazdığı bildirilerden ötürü tutuklanır.^[8]

Yeni Ordunun askerleri her bölükten kendilerini temsil etme göreviyle ajitatörler seçer. Bu temsilciler ordu komutanları tarafından tanınır ve genel toplantılarda yer verilir. Ancak Eylül 1647'de beş alay yeni ve resmen tanınmayan temsilciler seçmiş ve yeni bir bildiri kaleme almıştır.^[9] 18 Ekim 1647 günü başkomutan Sir Thomas Fairfax'a teslim edilen belgede Parlamentonun bir yıl içinde dağıtılması ve gelecekteki parlamentoların iyiliği için anayasada değişiklik yapılması isteniyordu.

Orduda Grandee olarak adlandırılan rütbeli subaylar bu bildiriden rahatsız olarak, resmen tanınmayan temsilcilerden tüm delegeler önünde hesap sorulmasını ister. Putney görüşmeleri olarak bilinen bu toplantılar 28 Ekim-11 Kasım 1647 tarihleri arasında Surrey, Putney'deki Aziz Mary Kilisesinde yapılır. Görüşmeler sırasında ajitatörlere 1647 Temmuz ayından itibaren orduya sivil danışman olarak dahil edilmiş olan John Wildman ve Maximillian Petty de katılır. 28 Ekim günü ajitatör Robert Everard An Agreement of the People adlı belgeyi sunar. Cumhuriyetçi ve demokratik bir manifesto olan bu belge daha önceden uzlaşılan The Heads of the Proposals adlı metni aşmaktadır. Önceki etin sosyal adalete vurgu yapsa da toplumdaki adaletin sağlanmasını kralın bir görevi saymaktadır. Krala güven duymayan yeni ajitatörler İngiltere'nin yeniden aşağıdan yukarıya doğru inşa edilmesi gerektiğini savunarak, tüm yetişkin erkeklere oy hakkının verilmesini savunuyorlardı.

Putney görüşmeleri tarafların hangi konularda anlaştıkları hangi konularda ise anlaşamadıklarını göstermek için oldukça aydınlatıcıdır. Örneğin Henry Ireton, belgedeki anlamıyla verilen bir oy hakkının İngiltere'ye yeni gelmiş birisini kapsayıp kapsamayacağını sormuştur. Bu kişinin ülkede uzun vadeli çıkarı varsa oy verme hakkının olması gerektiğini, bunun da kişinin mülk edinip edinmediği ile anlaşılacağını dile getirir. Buradaki yoruma Leveller sempatizanları katılmazlar.

Putney görüşmelerinde karar verilen sonraki görüşmelerden ilki 17 Kasım 1647 günü Corkbush Field'de yapılır. Ordu içinde Leveller desteğinin seviyesinden çekinen ordu komutanları Thomas Fairfax ve Oliver Cromwell Leveller manifestosu yerine bir önceki The Heads of the Proposals belgesinin kabul edilmesi yönünde baskı yapmaya karar verir. Buna yönelik davranışlar eleştirilince Leveller liderleri tutuklanır, Er Richard Arnold ise infaz edilir. Diğer iki görüşmede ise ordudaki muhalif sesler susturulduğu için Cromwell tarafından istenen belge kabul edilir.

Leveller üyeleri tarafından yazılan ve en çok destek alan dilekçe To The Right Honourable The Commons Of England Londralıların yaklaşık üçte birinin imzasıyla 11 Eylül 1648 günü Parlamentoya sunulmuştur.

30 Ekim 1648 günü Parlamento üyesi ve Leveller lideri Thomas Rainsborough öldürülür. Putney görüşmelerinde de öne çıkmış olan liderin öldürülmesi Londra'da geniş çaplı protesto gösterilerinin düzenlenmesine yol açar. Matem tutan halk Leveller simgelerini elbise ve şapkalarına takmıştır.

20 Ocak 1649 günü, ilk hali 1647 yılı Ocak ayında yayınlanmış olan Agreement of the People belgesinin revize edilmiş hali Avam Kamarasına sunulur. Ocak ayının sonunda kral I. Charles vatana ihanetten yargılanmış ve suçlu bulunarak idam edilmiştir. Şubat ayıyla birlikte ordudaki rütbeli subaylar olan Grandee'ler askerlerin Parlamentoya dilekçe yazmasını ve vermesini yasaklar. Mart ayında bu konuyu şikayet için Thomas Fairfax'ın gündemine getiren sekiz Leveller askerin beşi ordudan atılır.

1649 yılı Nisan ayında Albay John Hewson alayındaki 300 piyade askeri Leveller programı kabul edilmezse yaklaşan İrlanda seferine katılmayacaklarını ilan edince ordudan atılırlar. Bu tutum Leveller hareketine sempatiyle bakan askerler yönelik en büyük tehdit olagelmişti. Yine Nisan ayında Londra Bishopgate'de konuşlanmış olan Albay Edward Whalley komutasındaki alayın askerleri benzer istekleri dile getirir. Şehrin dışına çıkması istenen askerler emre uymayınca 15 asker tutuklanarak divanı harbe verilir, mahkeme sonucu 6 asker ölüme mahkûm edilir. Askerlerin beşi affedilirken Leveller ajitatörü Robert Lockyer 27 Nisan 1649 günü asılarak idam edilir.

1649 yılı içinde Yarbay John Lilburne, William Walwyn, Thomas Prince ve Richard Overton Londra Kalesinde hapsedilir. Liderler burada Leveller hareketinin taleplerini yeniden kaleme alırlar ve 1 Mayıs 1649 tarihli An Agreement Of The Free People Of England adlı eser meydana gelir.^[10]

Kısa süre sonra Cromwell, benzer istekleri dile getiren Baqnbury isyancıları adını verdiği 400 Leveller sempatizanı askere saldırır. Yüzbaşı William Thompson komutasındaki isyancı birlik yenilir, Thompson birkaç gün sonra bir çatışmada öldürülürken diğer liderler Thompson'un kardeşi Onbaşı Perkins ve John Church 17 Mayıs 1649 günü öldürülür. Bu son katliamla birlikte Yeni Ordu içinde taraftar desteği kalmayan Leveller hareketi tehlikesiz hale gelmiş olur. Süreç içinde Leveller hareketinin iktidar için tehdit oluşturmadığı görülünce hapisteki liderler salıverilecektir.^[11]

1724 yılında Galloway bölgesinde yine ortak mera alanının özel mülkiyete verilmesi sonucu bir çit ihlali yaşanmış ve olaya karışanlara Leveller denilmişti. Aynı terim 18. yüzyıl boyunca İrlanda'daki gizli devrimci örgütleri tanımlamak için de kullanılmıştır.

• John Lilburne
• William Walwyn
• Thomas Prince
• Richard Overton

• HN Brailsford, The Levellers and the English Revolution 'Edited and prepared for publication' by Christopher Hill (Cresset Books, 1961; Spokesman Books, 2nd Edition, 1983)
• Mendle, Michael (ed), The Putney Debates of 1647: The Army, the Levellers, and the English State, Cambridge, Cambridge University Press, 2001 ISBN 0-521-65015-1;
• Jürgen Diethe, Wir das freie Volk von England. Aufstieg und Fall der Levellers in der Englischen Revolution, Münster u.a., LIT Verlag, 2009

• Levellers kronolojisi 4 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 24 Şubat 2014 tarihinde erişilmiştir