Düzköy, Borçka
| Düzköy | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Düzköy Düzköy'ün Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 508 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 722 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08400 |
Düzköy (Lazca: Çxala), Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür. Eski adını Çhala (ჩხალა; "çh'ala") olarak gösteren kaynaklar vardır.
Tarihçe
Düzköy'ün eski adı Çhalazeni'dir.[3] Lazca bir yer adı olan Çhalazeni (Çxalazeni / ჩხალაზენი), "çhala" ve "zeni" kelimelerinde oluşan bir tamlamadır ve "Çhala düzü" anlamına gelir. Lazca "çhala" (çxala / ჩხალა) bir akarsuyun çıkardığı sesi ifade eder. Nitekim Lazca "oçaçxalu" (ოჩაჩხალუ) çağlamak, fokurdamak anlamına gelir.[4][5] Düzköyün eski adı bazı kaynaklarda, Çhala Vadisi'nin akarsuyunun da adı olan Çhala olarak da geçer.[6]
Çhalazeni, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de, Çhala Vadisi'nde yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirmiştir.
Çhalazeni, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterine göre, Çıldır Eyaleti'ne bağlı Livana sancağının köylerinden biriydi. Bu sancak Artvin ve Murgul kazalarından oluşuyordu. Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi tahsil etme amacıyla sadece erkek nüfusunu tespit ettiği bu nüfus sayımında Çhalazeni köyünde 40 hanede 137 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, köyün toplam nüfusunun 274 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.[7]
Çhalazeni, Trabzon vilayetinin kurulmasından sonra, bu vilayete bağlı Lazistan sancağının Hopa kazasına bağlı köylerden biriydi. 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Düz Köy (دوز كوی) olarak kaydedilmiş olan yerleşimin nüfusu, 123 hane ve 425 kişi olarak kaydedilmiştir. Düz Köy'de vergiye tabi 55 koyun ve keçi, 30 at, 500 inek ve 50 öküz bulunuyordu.[8]
Düz Köy, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin Düz-köy (Дуз-Кёй) olarak kaydettiği yerleşim, Batum sancağının Gonio kazasına bağlı Düzköy nahiyesinin sekiz köyünden biriydi. Düz-köy'ün nüfusu, 134'ü erkek ve 126'sı kadın olmak üzere, 30 hanede yaşayan 260 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Laz olarak kaydedilmişti. Düz-köy, Düzköy nahiyesinin idari merkeziydi. Bu nahiye, Düz-köy'ün dışında, Başköy, Kostanet, Makret, Yukarı Mamanet, Aşağı Mamanet, Pançuret ve Çat köylerini kapsıyordu. Düzköy nahiyesinin nüfusu, 452'si erkek ve 404'ü kadın olmak üzere, 225 hanede yaşayan 856 kişiden oluşuyordu. Nahiyenin nüfusu, bir hane dışında, tamamı Laz olarak yazılmıştır. Pançuret köyündeki bir hanede ise, "Acar" olarak yazılmış 2 Müslüman Gürcü yaşıyordu.[9]
Düzköy, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Artvin sancağını Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Düzköy'ü de kapsayan Artvin bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[10][11]
Düzköy, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında Borçka kazasının merkez nahiyesinin bir köyüydü. Köyün nüfusu, 44'ü kadın ve 55'i erkek olmak üzere 25 hanede yaşayan 99 kişiden oluşuyordu. Bu nüfus tespitinde de halı Laz olarak yazılmıştır.[12] Düzköy, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Borçka kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi ve nüfusu 1.050 kişiden oluşuyordu.[13] 1965 yılına gelindiğinde köyde yaşayan insan sayısı 1.460 kişiye ulaşmıştı ve bu nüfus içinde 485 kişi okuma yazma biliyordu.[14]
Düzköy’de varlığı bilinen en eski tarihsel yapılardan biri Düzköy Camii'dir. Kitabesi bulunmayan ahşap cami 1850 yılında köylülerce inşa edilmiştir. Onarımlar geçirmiş olan iki katlı caminin bodrum katı geçmişte medrese olarak kullanılıyordu. Kare plana (11.39 x 10.97 m) yakın bir plan üzerinde yükselen cami dıştan sade olmasına karşın, mihrap, minber, mahfil eteği, korkuluklar, köşk ile tavanı, oyma ve kabartma şeklinde bitki ve geometrik motiflerle süslenmiştir.[15] Eskiden ayrı bir köy olan Çati günümüzde Düzköy sınırları içinde yer alır. Bu yerleşimdeki köprü, Çatı Köprüsü veya Düzköy köprüsü olarak bilinir. Köprünün toplam uzunluğu 33 metredir. Taş korkuluklarla beraber 2,9 metre genişliğe sahiptir. Sol kemer yüksekliği 5,6 metre, sağ kemer yüksekliği 5 metredir. Köprü 2007-2008 yıllarında sağlamlaştırma amacıyla elden geçirilmiş, bu sırada bazı özgün unsurları bozulmuştur.[16]
Köydeki bir diğer tarihsel yapı Düzköy Cevizli Mahallesi Camii'dir.
Coğrafya
Köy; Artvin il merkezine 40 km, Borçka ilçe merkezine 8 km uzaklıktadır.[17] Çhala Vadisinde yer alan köylerden biri olan Düzköy, Borçka kasabasının kuzeybatısında, Hopa-Borçka karayolu kıyısındadır. Bu bölgede Osmanlı yönetiminin son döneminde, 1874 yılında bölgeyi gezen Gürcü asker ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi, Çoruh Nehrine karışan Çhala Deresinin (Çayırsu) Livana ile Lazistan arasında sınır oluşturduğunu yazar. Kazbegi’nin verdiği bilgiye göre, Düzköy ve diğer köyler dağ yamaçları dibinde, su kenarlarına kurulmuştu. Köylerin etrafındaki dağın etekleri komar çalılıklarıyla doluydu. Ağaç türlerinden ise, kestanenin yanında kızılağaç ve meşe gibi ağaçlar bulunuyordu.[18]
Giorgi Kazbegi'den elli yıl sonra Artvin vilayetini gezmiş olan Muvahhid Zeki’nin verdiği bilgiye göre Çhala vadisinde (İç Kale) bulunan diğer köyler gibi Balıklı Dağı’nın eteğinde yer alan Düzköy’deki evlerin çoğu iki katlı ve ahşaptı. Köyün iyi ve saf suları vardı. Kazbegi de köydeki kestane ağaçlarının ev yapımında kullanıldığını, yolcuların su içmesi için yol kıyılarındaki her pınara oluk yapılmış ve ahşap maşrapa konulmuş olduğunu yazmıştır. Köyün ekonomisi tarıma dayanıyordu ve mısır, tütün, buğday, arpa, keten yetiştiriliyordu. Elma, armut, erik ve ceviz gibi meylerin yetiştiği köy “demir elma” adlı elmasıyla ünlüydü. Çhala vadisinde Düzköy ile "Kostanet", "Çat", "Mamanat", "Makaret", "Zorköy" ve "Başköy" adlı köyler birbirine yaklaşık yarım saatlik mesafede yer alıyordu.[19]
Demografi
Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında verdiği bilgiye göre, Çhala vadisindeki diğer köylerinki gibi Düzköy’ün nüfusu Lazlardan oluşuyor ve köyde Lazca konuşuluyordu. Köyde yaşayan Lazlar eğitimsiz ve son derece mutaassıp olmakla birlikte eğitime ve okula büyük ilgi gösteriyordu.[20] Genel olarak Lazlar, Osmanlıların 16. yüzyılda bölgeyi ele geçirmesinden sonra Müslüman olmuşlardır. Bununla birlikte, Klarceti’deki pek çok köyün aksine Düzköy’de kilise kalıntısı tespit edilmemiştir.
19. yüzyılın son çeyreğinde Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Düzköy’de 260 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Lazlardan oluşuyordu.[21] Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Düzköy’ün (sehven Lusköy yazmıştır) nüfusunu 60 hane olarak verdikten sonra, Osmanlı-Rus savaşının ardından göç edenlerin olduğunu yazmış, ama göç etmiş hane sayısını vermemiştir.[22] Kültür tarihçisi Nikolay Marr ise, 1910 yılında, Hopa kazasına bağlı Arhavi nahiyesindeki Tskaristi köyünde Çhala'dan göç etmiş olan Lazların yaşadığını yazmıştır.[23]
Düzköy’de 1922 tarihli nüfus cetveline göre 25 hanede 99 Laz yaşıyordu. Rus idaresi sırasında 260 kişilik nüfusa sahip olan köyün nüfusunun yüzde 60’ının daha sonraki yıllarda göç etmiş olduğu anlaşılmaktadır. 1926 tarihli nüfus sayımına göre ise, köyün nüfusu 44 hanede yaşayan 212 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 109’u erkek, 103’ü kadındı. O tarihte köyde 2’si erkek ve 7’si kadın olmak üzere 9 yabancı vardı.[24][25] 1926 yılında hane başına ortalama 4,8 kişinin düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Bugün eski Maçati köyünü de kapsayan Düzköy’ün nüfusu, 366’sı erkek ve 347’si kadın olmak üzere 713 kişiden oluşmaktadır.[26]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 677[2] |
| 2020 | 722[2] |
| 2019 | 728[2] |
| 2018 | 713[2] |
| 2017 | 746[2] |
| 2016 | 791[2] |
| 2015 | 815[2] |
| 2014 | 796[2] |
| 2013 | 773[2] |
| 2012 | 856[2] |
| 2011 | 886[2] |
| 2010 | 841[2] |
| 2009 | 825[2] |
| 2008 | 898[2] |
| 2007 | 950[2] |
| 2000 | 989[17] |
| 1990 | 1.213[17] |
| 1985 | 1.166[17] |
Kaynakça
- ^ "Duzkoy, Turkey Page". Fallingrain.com. 16 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Borçka Düzköy Köy Nüfusu". Nufusune.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 192. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ Hasan Uzunhasanoğlu, İsmail Bucaklişi, İrfan Çağatay Aleksiva, Büyük Lazca Sözlük, Istanbul, 2007, ISBN 9789759187408
- ^ "ზენი" Lazca Sözlük[]
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 93-94, 111, ISBN 9786055708856.
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 39. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; VII. cilt, s. 366-367, ISBN 978-7871-00-1.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 1216-1223". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mayıs 2023.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 167.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 87.
- ^ ""Düzköy Tarihi Camii" – Borçka Belediyesi". 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 159. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ a b c d "Düzköy Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Türkiye Gürcistanı 2019isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Muvahhid Zeki 1927isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 177, ISBN 9789944197526.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;ethno-kavkaz.narod.ruisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 253.
- ^ Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 78, ISBN 9786055753634.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 99, ISBN 9786055708856.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 143, 148, ISBN 9789944197526.
- ^ "Yılı Borçka İlçe Nüfusu" – T.C. Borçka Kaymakamlığı." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
