İçeriğe atla

Düzensiz galaksi

NGC 1427A, yaklaşık olarak 52 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan Irr-I tipi bir düzensiz gökadadır.

Düzensiz gökada, sarmal veya eliptik gökadaların aksine belirgin bir düzgün şekle sahip olmayan gökadalardır.[1] Düzensiz gökadalar, Hubble düzeninin hiçbir düzenli sınıfına girmezler ve genellikle ne bir çekirdek şişkinliği, ne de herhangi bir sarmal kol yapısı izi olmaksızın kaotik bir görünüme sahiptirler.[2]

Toplu olarak, tüm gökadaların yaklaşık dörtte birini oluşturdukları düşünülmektedir. Bazı düzensiz gökadalar bir zamanlar sarmal veya eliptik gökadalardı, fakat dengesiz bir dış kütleçekim etkisiyle bozulmaya uğramışlardır. Düzensiz gökadalar bol miktarda gaz ve toz içerebilirler,[3] fakat bu durum cüce düzensizler için her zaman geçerli değildir.[4]

Düzensiz gökadalar genellikle küçüktür ve Samanyolu gökadasının yaklaşık onda biri kadar bir kütleye sahiptirler, fakat UGC 6697 gibi alışılmadık derecede büyük düzensiz gökada örnekleri de vardır. Küçük boyutları nedeniyle, büyük gökadalar ve gökadalar arası bulutlarla çarpışmak gibi çevresel etkilere açıktırlar.[5]

Tipler

Düzensiz gökadaların üç ana tipi vardır:[6]

  • Irr-I gökadası (Irr I), Hubble düzenine tam olarak yerleştirilemeyecek kadar az yapısal özelliğe sahip düzensiz gökadalardır.
    • Bazı sarmal yapı izleri taşıyan alt tiplere Sm gökadaları,
    • Sarmal yapı izi taşımayan alt tiplere ise Im gökadaları denir.
  • Irr-II gökadası (Irr II), Hubble düzenine yerleştirilebilecek hiçbir yapı özelliği göstermeyen düzensiz gökadalardır.

  • dI gökadası (veya dIrr), cüce düzensiz gökadalardır.[7] Bu tip gökadalar, düşük metalliğe ve nispeten yüksek gaz seviyelerine sahip olma eğiliminde olduklarından ve evrenin erken dönemlerindeki gökadalara benzedikleri düşünüldüğünden, gökadaların genel evrimini anlamak için önemli olarak kabul edilirler. Derin alan gökada araştırmalarında var olduğu gözlenen uzaktaki soluk mavi gökadaların yakın (dolayısıyla daha yeni) bir örneğini temsil edebilirler.

Bazı düzensiz gökadalar, özellikle de Macellansı olanlar, daha büyük bir komşusunun kütleçekimi tarafından bozulmakta olan küçük sarmal gökadalardır.

Macellan Bulutları

Macellan Bulutu gökadaları, bir zamanlar düzensiz gökadalar olarak sınıflandırılıyordu. Büyük Macellan Bulutu daha sonra SBm tipi (çubuklu Macellansı sarmal) olarak yeniden sınıflandırılmıştır.[8] Küçük Macellan Bulutu ise bir çubuk içermesine rağmen, mevcut gökada morfolojik sınıflaması altında Im tipi bir düzensiz gökada olarak sınıflandırılmaya devam etmektedir.

Ayrıca bakınız

  • Cüce gökada
  • Cüce eliptik gökada
  • Tuhaf gökada
  • Biçimsel gökada sınıflaması

Kaynakça

  1. ^ Butz, Stephen D. (2002). Science of Earth Systems. Cengage Learning. s. 107. 978-0-7668-3391-3.
  2. ^ Morgan, W. W. & Mayall, N. U. (1957). "A Spectral Classification of Galaxies." Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 69 (409): 291–303.
  3. ^ "Faulkes Telescope Educational Guide – Irregular Galaxies". 17 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Walter, F. et al. Astophys J 661, 102 - 114, 2007
  5. ^ Elmegreen, Debra Meloy; Elmegreen, Bruce G. (2002). "Galaxies". Dasch, Pat (Ed.). Space Sciences. Planetary Science and Astronomy. 2. Macmillan Reference USA. ss. 50-56. Erişim tarihi: 25 Eylül 2017 – Gale Virtual Reference Library vasıtasıyla. 
  6. ^ Gallagher, J. S. & Hunter, D. A. (1984). "Structure and Evolution of Irregular Galaxies." Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 22: 37-74. DOI:10.1146/annurev.aa.22.090184.000345
  7. ^ Grebel, Eva K. (2004). The evolutionary history of Local Group irregular galaxies. in McWilliam, Andrew; Rauch, Michael (eds) Origin and evolution of the elements. Cambridge University Press. s. 234-254. 978-0-521-75578-8.
  8. ^ Corso, G. and Buscombe, W. The Observatory, 90, 229 - 233 (1970) On the spiral structure of the Large Magellanic Cloud 10 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Biçimsel galaksi sınıflaması</span> gökadaların görünüşlerine göre gruplara ayırdığı bir sınıflandırma sistemidir

Biçimsel galaksi sınıflandırması, astronomların gökadaları görünüşlerine göre gruplara ayırdıkları bir sınıflandırma sistemidir. Gökadaları görünüşlerine göre sınıflandırmak için kullanılan birkaç şema bulunmaktadır. Bunların en bilineni Edwin Hubble tarafından tasarlanan ve Gérard de Vaucouleurs ile Allan Sandage tarafından genişletilen Hubble düzenidir. Gökada sınıflandırması ve morfolojisi artık büyük ölçüde hesaplama yöntemleri ve fiziksel morfoloji kullanılarak yapılır.

<span class="mw-page-title-main">NGC 1569</span> galaksi

NGC 1569, Zürafa takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 10,95 MIy (3,36 Mpc)uzaklıkta bulunan bir cüce düzensiz gökadadır. William Herschel tarafından 4 Kasım 1788 tarihinde keşfedildi. Halton Arp tarafından görüntülenmiş ve Arp 210 olarak "Düzensizliklere, emilime ve çözülüme sahip gökadalar" kategorisi altında Tuhaf Gökadalar Atlası'na dahil edilmiştir. Her ne kadar amatör gök bilimcilerin pek ilgisini çekmese de, uzmanlar tarafından yıldızların oluşumları ile ilgili olarak yoğun bir biçimde incelenmektedir. Gökadanın uzaklığı önceleri 7,82 MIy (2,4 Mpc) olarak tahmin edilmekteydi. Ancak 2008 yılında Hubble'ın görüntülerini inceleyen bilim insanları, gökadanın uzaklığını yaklaşık 11 milyon ışık yılı olarak hesapladılar. Böylece gökadanın, IC 342/Maffei 1 Kümesi'nin bir üyesi olduğu gösterildi.

<span class="mw-page-title-main">Kova Cüce Gökadası</span> cüce galaksi

Kova Cüce Gökadası, Kova takımyıldızı sınırları içerisinde yer alan ve ilk olarak 1959 yılında DDO araştırmasıyla kataloglanan bir cüce düzensiz gökadadır. Yerel Grup üyesi olmakla birlikte, son derece izole bir konumdadır. Mevcut konumu ve hızı temel alınarak Samanyolu veya Andromeda Gökadası'na geçmişte yakın bir temasın olmadığı bilinen Yerel Grup üyelerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Yerel Grup</span> Samanyolunu da kapsayan ve 35in üzerinde üyesi bulunan gökadalar grubu

Yerel Grup, Samanyolu Gökadası'nı da barındıran bir gökada grubudur. Çapı yaklaşık olarak 3 milyon parsek (10 milyon ışık yılı; 9×1019 kilometre) ve toplam kütlesi ise 2×1012 güneş kütlesi (4×1042 kg) civarındadır. "Dambıl" şeklinde iki gökada topluluğundan oluşur. Samanyolu ve ona bağlı cüce gökadalar bir lobu, Andromeda Gökadası ve ona bağlı cüce gökadalar ise diğer lobu oluşturur. Bu iki topluluk birbirinden yaklaşık 800 kiloparsek (3×10^6 ly; 2×1019 km) uzaklıktadır ve birbirlerine doğru 123 km/s hızla hareket etmektedir. Yerel Grup, daha büyük olan Başak Süperkümesi'nin bir parçasıdır ve bu da Laniakea Süperkümesi'nin bir parçası olabilir. Samanyolu bazı gökadaları gizlediği için Yerel Grup'taki tam sayı bilinmemekle birlikte, en az 80 üyesi olduğu tahmin edilmektedir ve bunların çoğu cüce gökadalardır.

<span class="mw-page-title-main">Cüce galaksi</span> İçinde birkaç milyar yıldıza ev sahipliği yapan galaksilere verilen addır

Bir cüce galaksi, yaklaşık 1000 ila birkaç milyar yıldızdan oluşan galaksilere verilen isimdir; Samanyolu'nun 200-400 milyar yıldızına kıyasla bu sayı oldukça sınırlıdır. Samanyolu'nun yakın çevresinde yer alan ve 30 milyardan fazla yıldız içeren Büyük Macellan Bulutu kimi zaman bir cüce galaksi olarak sınıflandırılırken, kimileri de onu tam anlamıyla bir galaksi olarak kabul etmektedir. Cüce galaksilerin oluşum ve faaliyetlerinin daha büyük galaksilerle olan etkileşimlerden büyük ölçüde etkilendiği düşünülmektedir. Gök bilimciler şekillerine ve bileşimlerine göre çok sayıda cüce galaksi türü tanımlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Etkileşen galaksi</span>

Bir gökada kümesinde bulunan gökadalar arasındaki etkileşimler nispeten sıklık göstermekte olup, evrimlerinde önemli bir rol oynarlar. Etkileşime geçmiş iki gökada çarpışmasa da “gelgit etkileşimleri”nden dolayı hem birtakım eğrilip bükülme deformasyonlarına uğrar, hem de aralarında bir miktar gaz ve toz alışverişi olur. İki gökada arasında çarpışma, birbirlerinin tam üzerine geldikleri ve birleşmelerine imkân tanımayacak ölçüde bir devim niceliğine sahip oldukları zaman meydana gelir. Bu denli etkileşime girmiş gökadalardaki yıldızlar, birbirleriyle çarpışmadan, birbirlerinin arasından geçerler. Bununla birlikte gaz ve tozları etkileşime geçerler. Bu da, yıldızlararası ortamın bozulup ve parçalanıp sıkışmış hale gelmesiyle "yıldız doğumları"nın patlak vermesine neden olur. Gökadaların çarpışması birinde ya da her ikisinde ciddi anlamda, çubuk, halka veya kuyruk benzeri eğilip bükülme bozulmalarına yol açar.

<span class="mw-page-title-main">Yontar Grubu</span> güney gökada kutubu yakınlarında gevşek bir gökada grubu

Yontar Grubu, güney gökada kutubu yakınlarında gevşek bir gökada grubu. Grup, Yerel Grup'a en yakın gökada grubudur ve Samanyolu gökadasının merkezine yaklaşık olarak 3.9 Mpc uzaklıkta bulunur.

<span class="mw-page-title-main">M94 Grubu</span> Av Köpekleri ve Berenisin Saçı takımyıldızları bölgesinde gökada grubu

M94 Grubu Av Köpekleri ve Berenis'in Saçı takımyıldızları bölgesinde yaklaşık 13 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan gevşek ve geniş bir gökada grubudur. Grup, Başak Süperkümesi içerisinde bulunan pek çok gökada kümesinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Macellan Bulutu</span> galaksi

Büyük Macellan Bulutu, bir zamanlar Samanyolu gökadasının uydusu olduğu düşünülmüş olan yakın bir gökadadır. 50 kiloparsekten(≈160,000 ışık yılı) birazcık daha az mesafedeki Büyük Macellan Bulutu, Samanyolu merkezine yakın uzanan Yay Eliptik Cüce Gökadası (~ 16 kiloparsek) ve Büyük Köpek Cüce Gökadalarından (~ 12.9 kiloparsek) sonra Samanyolu'na en yakın üçüncü gökadadır. Güneş kütlesinin yaklaşık 10 milyar katı (1010 güneş kütlesi) büyüklüğünde bir kütleye sahiptir, bu da Samanyolu'nun yaklaşık yüzde biri kütleye sahip olduğunu gösterir. Büyük Macellan Bulutu, Yerel Grup'taki en büyük gökada Andromeda Gökadası (M31), ikinci sıradaki Samanyolu Gökadası ve üçüncü sıradaki Üçgen Gökadası'ndan (M33) sonra Yerel Grup'taki dördüncü en büyük gökadadır.

<span class="mw-page-title-main">Merceksi galaksi</span>

Merceksi gökada, biçimsel gökada sınıflandırma şemalarında eliptik (E) ve sarmal gökada (S) arasında yer alan bir gökada türüdür. Büyük ölçekli bir disk içermesine karşın, büyük ölçekli sarmal kollara sahip değildir. Merceksi gökadalar, yıldızlararası maddelerinin çoğunu tüketmiş veya kaybetmiş ve bu nedenle devam eden çok az yıldız oluşumuna sahip disk gökadalarıdır. Buna rağmen, disklerinde önemli miktarda toz barındırabilirler. Sonuç olarak, tıpkı eliptik gökadalar gibi çoğunlukla yaşlı yıldızlardan oluşurlar. Merceksi ve eliptik gökadalar morfolojik farklılıklarına rağmen spektral özellikler ve ölçekleme ilişkileri gibi ortak bazı özellikleri paylaşırlar. Her ikisi de, en azından evrenin yerel kısmında, pasif olarak evrimleşen erken tip gökadalar olarak kabul edilebilir. "E" gökadaları ile "S0" gökadalarını morfolojik olarak birbirine bağlayan, orta ölçekli disklere sahip "ES" gökadalarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yontar Düzensiz Cüce Galaksisi</span> galaksi

Yontar Düzensiz Cüce Gökadası (SDIG) Yontar takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 13,4 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan bir düzensiz cüce gökada. 1976 yılında Avrupa Güney Gözlemevi'nde bir grup gök bilimci tarafından keşfedilmiştir.

Büyük Köpek Cüce gökadası gökyüzünde Büyük Köpek takımyıldızıyla aynı bölgede yer alır. Gökada, çoğunluğu kırmızı dev yıldızlardan oluşan yaklaşık 1 milyar civarında yıldız içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Macellansı sarmal</span>

Macellansı sarmal gökadalar, Sm olarak sınıflandırılan gökadalardır. Bu gökadalar tek kollu bir sarmal yapıya sahiptir ve prototipi SBm tipi bir gökada olan Büyük Macellan Bulutu'ndan sonra bu şekilde adlandırılmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">UGC 5692</span> galaksi

UGC 5692, Büyük Ayı takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 5,96 MIy (1,83 Mpc)uzaklıkta bulunan bir macellansı sarmal gökadadır. Kanadalı gökbilimci Sidney van der Bergh tarafından 1959 yılında keşfedilmiş ve DDO kataloğuna 82. nesne olarak eklenmiştir. Morfolojik açıdan Sm tipi olarak sınıflandırılır ve bu da Büyük Macellan Bulutu'na benzeyen, tek sarmal kollu cüce gökada olduğu anlamına gelir. UGC 5692, Yerel Grup'a yakın olan M81 Grubu üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">UGC 2885</span> galaksi

UGC 2885, Kahraman takımyıldızında yaklaşık olarak 252 milyon ışık yılı (77,4 Mpc) uzaklıkta bulunan büyük bir çubuksuz sarmal gökadadır. 463.000 ly (142.000 pc) çapıyla bilinen en büyük sarmal gökadalardan biridir. Aynı zamanda Kahraman-Balıklar Süperkümesi'nin olası bir üyesidir. Gökadaya, gökadaların dönüş hızını incelemek amacıyla UGC 2885'i de gözlemleyen ve dolayısıyla karanlık madde varlığı hipotezini öne süren gökbilimci Vera Rubin'in onuruna Rubin'in Gökadası adı verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Cüce sarmal galaksi</span> bir sarmal gökadanın cüce türüdür

Cüce sarmal gökada, bir sarmal gökadanın cüce türüdür. Cüce gökadalar; düşük aydınlatma güçleri, küçük çapları, düşük yüzey parlaklıkları ve düşük hidrojen kütleleri ile karakterizedir. Bu tip gökadalar, düşük yüzey parlaklığına sahip gökadaların (LSB) bir alt sınıfı olarak düşünülebilir.

<span class="mw-page-title-main">Cüce küremsi galaksi</span> çok az toz ve çok yaşlı bir yıldız popülasyonu olan, küçük ve zayıf aydınlatma gücüne sahip gökadalar

Cüce küremsi gökada, çok az toza ve çok yaşlı bir yıldız popülasyonuna sahip, küçük ve zayıf aydınlatma gücündeki bir gökada türüdür. Çok düşük yüzey parlaklıklarından dolayı nispeten yeni keşfedilmişlerdir. Yerel Grup söz konusu olduğunda öncelikle Samanyolu ve M31'in yakınlarında bulunurlar. Görünüşü ve özellikleri bakımından cüce eliptik gökadalara benzeseler de, yaklaşık olarak küremsi şekilli ve genellikle daha düşük aydınlatma gücüne sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Disk galaksisi</span> basık daire benzeri yıldız yoğunluğu olan belirgin bir galaktik disk ile karakterize edilen tüm gökada türlerini içerir

Disk gökadası, basık daire benzeri yıldız yoğunluğu olan belirgin bir galaktik disk ile karakterize edilen tüm gökada türlerini içerir. Bu tip gökadalar genellikle Andromeda Gökadası gibi merkezi bir şişkinliğe sahiptir. Genellikle çubukların ve sarmal kolların oluşumuna neden olan kütleçekimi kararsızlıklarından muzdariplerdir ve bu da onları evrendeki en çeşitli ve ilginç gökadalardan bazıları yapar.

<span class="mw-page-title-main">Kanatlıat Cüce Düzensiz Gökadası</span> Kanatlıat takımyıldızı yönünde bulunan cüce düzensiz gökada

Kanatlıat Cüce Düzensiz Gökadası, Kanatlıat takımyıldızı yönünde bulunan bir cüce düzensiz gökadadır. 1950'lerde Albert George Wilson tarafından keşfedildi. Kanatlıat Cüce Düzensiz Gökadası, Yerel Grup içerisinde Andromeda Gökadası'nın yoldaşıdır.

<span class="mw-page-title-main">Uydu galaksi</span> kütleçekimsel etki nedeniyle daha büyük bir gökadanın yörüngesinde dönen yoldaş gökada

Uydu gökada, daha büyük kütleli ve parlak bir konak gökadanın kütleçekimsel potansiyeli içinde bağlı yörüngelerde hareket eden daha küçük bir yoldaş gökadadır. Tıpkı Güneş Sistemi'ndeki gezegenlerin Güneş'e kütleçekimsel olarak bağlı olması gibi, uydu gökadalar ve bileşenleri de konak gökadalarına bağlıdır. Çoğu uydu gökada cüce gökada olsa da, büyük gökada kümelerinin uydu gökadaları çok daha büyük bir kütleye sahip olabilir. Samanyolu'nun etrafında en büyüğü Büyük Macellan Bulutu olmak üzere elliye yakın uydu gökada dönmektedir.