İçeriğe atla

Düzeltme işareti

ˆ
Düzeltme işareti
kesme işareti’  '
ayraçlar [ ]  ( )  { }  ⟨ ⟩
iki nokta:
virgül,
kısa çizgi-
uzun çizgi —
üç nokta…  ...  . . .
ünlem işareti!
nokta.
soru işareti?
tırnak işareti“ ”
tek tırnak işareti‘ ’
noktalı virgül;
eğik çizgi/
boşluk ␣
Diğer Tipografik İşaretler
ve işareti&
yıldız işareti*
kuyruklu a@
ters eğik çizgi\
madde işareti•
düzeltme işaretiˆ
derece°
denden işareti″
ters ünlem işareti¡
ters soru işareti¿
kare işareti#
yüzde işareti%
paragraf işareti
türev işareti′
bölüm işareti (çengel işareti)§
tilde~
alt çizgi_
Fikrî mülkiyet hukuku
telif hakkı simgesi©
tescilli marka simgesi®
marka simgesi™
Para birimi simgeleri
$ € ₺ £
Ayrıca bakınız
Diyakritik işaretler

Düzeltme imi ya da düzeltme işareti[1] (ˆ) ya da şapka işareti[2][3][4] harflerin üzerine gelerek ses değerlerini incelten bir diyakritik işarettir. Yerine getirdiği işlev nedeniyle uzatma işareti[5][6][7] adıyla, karıştırılan bir kavram olarak inceltme işareti olarak da adlandırılır. Üzerinde bulunduğu ünlüden önce gelen ünsüz harfi inceltir. Kural oluşturulurken kabul edilen bu durum genelgeçer olarak Türkçe diline yerleşmiştir. İnceltme işareti Kürtçe, Türkçe, Sırpça, Hırvatça, Esperanto, Fransızca, Norveççe, Rumence, Slovakça, Vietnamca, İskoçça, Portekizce, İtalyanca, Afrikaanca gibi dillerde;Farsça ve Japoncanın Latin harflerine aktarılmasında kullanılan diyakritik işaretlerden biridir.

Kullanımı

  • Düzeltme imi (ˆ) Türkçede yalnızca sesli harflerin üzerine gelir. Harfin uzun okunmasını sağlar. Örneğin hala (babanın kızkardeşi) ve hâlâ (henüz, sürekli). Teknik olarak Türkçede hiçbir sesli harf incelmez. İnceltme işareti, sessiz harfleri incelterek düzeltme yapar. Sesli harflerin üzerine konularak (işaretlenerek) hece uzaması sağlanır.

Alfabetik sıralamalarda kısa ünlüler önce gelir. Örneğin alem kelimesi, âlem kelimesinden önce yazılır.

Kullanıldığı harfler

  • Â: Türkçede kullanılır. Hafif uzun, ince bir "a" sesidir. Kural olarak bu inceliğin tam olarak sağlanabilmesi için biraz uzatılması gerekir. Örneğin kâr, hâlâ, Kâzım, Nâzım, âlem, kâğıt…
  • Û: Türkçede kullanılır. Hafif uzatılarak okunan ince bir "u" sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz uzatılması gerekir. Örneğin sükûnet, mûris, mûzip, sûni…
  • Î: Türkçede kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir "i" sesidir. Kullanımda harfindeki noktanın üzerine işaret koyulması, çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi kullanılır, nokta düşer. Örneğin millî, dinî, dîdem, îzan, mîde...
  • Ê: Gagavuzcada kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir "e" sesidir. Kürtçe ve Zazaca kelimelerde yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de Türkçede bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinilmesi mümkündür. Örneğin mêmur, têlif...
  • Ô: Uzatılarak okunan ince bir o sesidir. Normal "o" sesinden farklıdır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Örneğin: Bôlero, alô, Lôkman... (Aslında bu kelimelerin tamamındaki "l" harfleri, dilin ucunun damağa doğru çekilmesiyle çıkarılan ve normal "l" sesine göre biraz daha ince olan bir sesi gösterir: ℓ̗âℓ̗ , rôℓ̗ , gôℓ̗ ...)
  • İnceltme işareti, sesli harfleri incelttiği gibi, aslında kalın sessiz harfleri de gizli olarak inceltir. Özellikle "l" harflerinde bu durum çok belirgindir. Örneğin ℓ̗ânet, ℓ̗aℓe, hâℓ̗â, hâℓ̗...

Karet (Düzeltme İşareti)

Karet (İngilizce'de "Caret") adını alan Düzeltme işareti (^), bir metin gözden geçirilirken metnin herhangi bir yerinde düzeltme yapılmasını gerektiğini ortaya koyar. Genellikle bir noktalama işaretinin yokluğuna, kelime eksikliğine ya da yarım bırakılmış cümlelere işaret eder. Daha çok kitap, gazete, dergi vs. editörlerince kullanılır. Kesinlikle herhangi bir harfin üzerine eklenmez. İnceltme işaretinin bir türevi olarak görülür ve birbirleriyle bu nedenle karıştırılır. Özetle:

  • Caret (^) bir Noktalama işaretidir. Cümle içinde düzeltilecek yeri gösterir.
  • Circumflex (ˆ) bir Diyakritik işarettir. Harfin ses değerini değiştirir.

Türkçede kullanımı

Uzatma amaçlı

Ââ
Ấ ấ
Ầ ầ
Ẩ ẩ
Ẫ ẫ
Ậ ậ
Ĉĉ
Ḓḓ
Êê
Ḙḙ
Ế ế
Ề ề
Ể ể
Ễ ễ
Ệ ệ
Ĝĝ
Ĥĥ
Îî
Ĵĵ
Ḽḽ
Ṋṋ
Ôô
Ố ố
Ồ ồ
Ổ ổ
Ỗ ỗ
Ộ ộ
Ŝŝ
Ṱṱ
Ûû
Ṷṷ
Ŵ ŵ
Ŷ ŷ
Ẑẑ
  • Yazılışları aynı, anlam ve okunuşları farklı olan kelimeleri birbirinden ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine düzeltme işareti konur.[1] Ancak bu uzatarak telaffuzda bile aslında İnceltme işlevinin de yerine getirilmesi yine sağlanmaktadır. Örneğin:
adem: kendini bir şey sanmak
âdem: Yaratılan ilk insan
adet: Tane
âdet: gelenek, alışkanlık
alem: bayrak, minare ve cami kubbelerinin üstündeki hilâl
âlem: dünya, evren
alim: Bilen
âlim: Bilgin
aşık: eklem kemiği, aşık kemiği
âşık: aşk içinde yanan
hakim: hikmet sahibi
hâkim: yargıç
hal: sebze-meyve satılan yer; çözme, çözülme; tahttan indirme
hâl: durum, vaziyet
hala: babanın kız kardeşi
hâlâ: henüz
şura: şu bölge
şûra: danışma kurulu
  • Eğer bu tür bir karışıklık meydana gelmiyorsa düzeltme işareti kullanılmaz.[1] Örneğin: tarih, cahil, takip, layık.
  • Katil (öldürme) ve kadir (değer) kelimeleriyle karışma olasılığı olduğu hâlde katil (a uzun) (öldüren) ve kadir (a uzun) (güçlü) kelimelerinin düzeltme işareti konmadan yazılması yaygınlaşmıştır.[1]

İnceltme amaçlı

  • Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerde bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a, u ünlülerinin üzerine düzeltme işareti konur. Bu düzeltme işareti a, u ünlülerinden önce gelen g, k ünsüzlerinin ince okunmasını sağlar.[1] Örneğin: dergâh, gâvur, ordugâh, tezgâh, yadigâr, Nigâr; dükkân, hikâye, kâfir, kâğıt, Hakkâri, Kâzım, mahkûm, mekân, mezkûr, sükûn, sükût, kâr, mezkûr, kâbus, rüzgâr
  • Kişi ve yer adlarında ince l ünsüzünden sonra gelen a ve u ünlüleri de düzeltme işareti ile yazılır.[1] Örneğin: Halûk, Lâle, Nalân; Balâ, Elâzığ, İslâhiye, Lâdik, Lâpseki
  • Cins isimlerde ince l'yi göstermek için düzeltme işareti kullanılmaz.[1] Örneğin: ahlak, felaket, ilave, kelam, billur, ilaç, lale, lazım, üslup

Nispet i'si

  • Nispet i'sinin ismin belirtme hâli ve iyelik eki ile ya da başka bir sözcükle karışabileceği durumlarda nispet i'si üzerine düzeltme işareti konur.[1]Örneğin:
askerî: askerlikle ilgili (askerî okul)
askeri: "asker"in belirtme hâli (Türk askeri)
dinî: dinle ilgili, dinsel (dinî bilgiler)
dini: "din"in belirtme hâli (İslam dini)
ilmî: ilimle ilgili, bilimsel (ilmî tartışmalar)
ilmi: "ilim"in belirtme hâli (fizik ilmi)
millî: milletle ilgili, ulusal (millî meseleler)
milli: mili olan
resmî: devletin olan, devletle ilgili (resmî kuruluşlar)
resmi: "resim"in belirtme hâli (Atatürk'ün resmi)
  • Eğer bu tür bir karışıklık meydana gelmiyorsa düzeltme işareti kullanılmaz.[1] Örneğin: siyasi, hukuki, insani, iktisadi
  • Nispet i'si alan kelimelere Türkçe ekler getirildiğinde düzeltme işareti olduğu gibi kalır.[1] Örneğin: millîleştirmek, millîlik, resmîleştirmek, resmîlik.

Uzatma İmi (Makron) Benzerliği

Uzatma İmi (ˉ): Üzerine geldiği sesli harfin (inceltilmeden) uzatılmasını sağlayan kısa düz bir çizgidir. Bu harfler özellikle Letoncada kullanılır. Türkçedeki sesli harflerle örnek verilecek olursa: Tārih, Hākan, İşāret

Windows Hesap Makinesi'nde ^ işaretinin üslü değerleri hesaplamada kullanılması

Örneğin 39^12= formülü ctrl+c ve ctrl+v tuş kombinasyonları ile Windows Hesap Makinesi'ne yapıştırıldığında ekranda 12.381.557.655.576.425.121 sayısı belirecektir. Bu sayı 39 üslü 12'nin değeridir. 39^12 formülü normalde yazıldığında 3912 şeklinde yazılır. Hesap makinesine bu şekilde yazılamaz, bunun yerine 39^12 şeklinde yazılır.

^ işaretinden örneğin 15 saat 22 dakika 36 saniyenin toplamda kaç saniye olduğunu hesaplamak için şu formül yazılır:

60^2*15+60^1*22+36=

Formül hesap makinesine (ctrl+c ve ctrl+v yapılarak) girildiğinde 55.356 sonucu çıkar. Bu sayı 15 saat 22 dakika 36 saniyenin toplam saniye değeridir. ^ işareti kullanılarak birçok üslü hesaplamalar da yapılabilir.

Kaynakça

  • Ricardo M.D. Nolasco. Grammar notes on the national language.
  • Henry Sweet (1877) A Handbook of Phonetics.

Dipnotlar

  1. ^ a b c d e f g h i j "Türk Dil Kurumu, Düzeltme işareti". 21 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2009. 
  2. ^ Wiktionary - Şapka işareti 29 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: TDK'ya atıf yapılarak...
  3. ^ Ne Demek? - Şapka işareti 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ Haber alıntısı - "Şapka İşareti" Hiçbir Zaman Kaldırılmadı. 29 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ Wiktionary - İnceltme işareti 29 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: TDK'ya atıf yapılarak...
  6. ^ Sözlükçevir - İnceltme işareti 29 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ Milli Eğitim Bakanlığı, MEGEP, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, F Klavye, Ankara, 2011 - İnceltme İşareti

Ayrıca bakınız

  • Diyakritik işaretler

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk alfabesi</span> Türkçenin yazımında kullanılan alfabe

Türk alfabesi, Türkçenin yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Latin harfleri</span> Antik Roma tarafından Latince yazmak için kullanılan yazı sistemi

Latin veya Romen harfleri, kökeni antik Roma tarafından Eski Latinceyi yazmak için kullanılan Latin alfabesine dayanan bir yazı sistemidir. ISO tarafından belirlenmiş standart modern Latin alfabesinde 26 harf bulunur. Latin harfleri şu anda dünyada en yaygın kullanılan yazı sistemidir.

Türk dilleri alfabeleri veya çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri çağdaş dönem Türk yazı dilleri için kullanılan çeşitli alfabelerdir. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.

İbrani alfabesi, Sami dilleri grubuna bağlı ve İsrail'in resmî dili olan İbranicenin ve Aşkenaz Yahudilerinin konuştuğu bir Cermen dili olan Yidiş ile Sefarad Yahudilerinin dili olan Ladino gibi diğer Yahudi dillerinin yazımında kullanılan Arami alfabesi kökenli bir ünsüz alfabesi.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

Noktalama işaretleri; duygu ve düşüncelerin daha açık ifade edilmesi, tümcenin yapısı ve duraklama noktalarını belirlemek, okuma ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere kullanılan işaretlerdir.

Ortografi, bir dilin yazı sistemini ve bu sistemin kurallarını ifade eden terimdir. Bu kurallar, dilin kelimelerinin nasıl yazılacağını belirler ve genellikle harflerin kullanımı, noktalama işaretleri, büyük/küçük harf kullanımı ve yazım kurallarını içerir. Ortografi, dilin yazılı biçiminin standartlaşmasını sağlar ve dilin doğru ve tutarlı bir şekilde yazılmasına yardımcı olur.

<span class="mw-page-title-main">Ayırıcı im</span>

Ayırıcı im, fonetik işaret veya diyakritik; telaffuz, ton ve diğer ayırıcı unsurları belirtmek için gliflere eklenen imdir. Örneğin Latin harflerine geçiş döneminde Türkçedeki ötümsüz artdişyuvasıl sürtünmeli ünsüz sesini karşılamak için yeni arayışlara gidilmiş ve mevcut S harfine sedil eklenerek Ş harfi elde edilmiştir. O > Ö veya A > Â ya da Y > Ý gibi harflerde ayırıcı imlere örnekler görülebilir.

Î, î harfi Furlanca, Rumence, Kürtçe ve bir dizi başka dilde alfabede bulunan müstakil bir harf ve Türkçe, Fransızca, İtalyanca, Galce ve bir dizi başka dilde "i" harfinin bir varyantı olarak bulunmaktadır. Türkçede "i" harfinin düzeltme işaretli hâlidir.

Elif (ا), Arap alfabesinin birinci harfi. İbranice muadili alef harfidir. Ebced hesabındaki değeri 1'dir. Kamerî harflerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Kürt alfabeleri</span>

Kürt alfabeleri, Kürt dillerinin yazılması için kullanılan yazı sistemleridir. Günümüzde çoğunlukla kullanılan iki sistem vardır. Türkiye'deki Kürtler tarafından kullanılan şekli 1932 yılında, Celadet Ali Bedirhan tarafından Latin alfabesinden uyarlanmıştır. Bu alfabeye Kurmancî, Hawar ya da Bedirxan alfabesi de denir. Türkiye ve Suriye'deki Kürtler tarafından kullanılmaktadır. Arap alfabesinden uyarlanmış olan Soranî alfabesi ise Irak ve İran'da kullanılmaktadır. Eski Sovyet cumhuriyetlerinde ve Orta Asya'da yaşayan Kürtler ise Kiril alfabesini kullanırlar. Bütün alfabelerin bir yazı sisteminde birleştirilmesini amaçlayan bazı Kürt dilbilimciler Yekgirtî adında yeni bir Latin alfabesi hazırladılar.

Latinizasyon (Romanizasyon) tabiri genel olarak Latin alfabesi dışındaki ses sistemlerinin Latin alfabesine çevrilmesini ifade eder. Arapçanın Latin alfabesine çevirisi yapılırken bu uygulamaların hiçbirinde (fonetik alfabeler hariç) ortak bir uygulama geliştirilememiştir. Çünkü her ülke kendi harflerini esas alan bir çeviri sistemi benimsemiştir. Fakat yine de ana hatlarıyla genel kabul görmüş bazı sesler ve simgeler tercih edilmeye başlanmıştır. Ortak Türkçe alfabesi esas alınarak yapılan bir işaret sistemi büyük oranda geliştirilmiş durumdadır. Fakat yine de çeşitli ülkelerin, sesleri simgelerken kullandıkları harflerin değişik olması nedeniyle farklılıklar ortaya çıkmaktadır.

Yunancanın romanizasyonu, genelde Yunan alfabesi ile yazılan Yunanca metinlerin, Latin alfabesi ile temsili veya bunu yapmayı sağlayan bir sistemdir. Yunancanın romanizasyonu için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler, kaynak metnin Eski Yunanca mı Modern Yunanca mı olduğuna ve arzu edilen dönüştürmenin transkripsiyon mu transliterasyon mu olduğuna bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

İmlâ veya yazım, bir dilin söz varlığını o dilde yürürlükte olan ses, şekil, köken vb. kurallara uygun olarak yazıya geçirme; dildeki sözleri kurallarına uygun olarak yazma. Alfabetik dillerde standart belirleme açısından imlâ, ortografi biliminin bir alt disiplinidir.

Aküt veya vurgu işareti (´) Latin, Kiril ve Yunan betiklerine dayalı alfabeler ile birçok modern yazı dilinde kullanılan aksan işaretidir. Sesli harfler üzerine konulan aksan işareti olarak da geçer. Asıl olarak Fransızca kökenli bir kelimedir ve Fransızca yazılışı Accent aigu şeklindedir.

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Èè, harfi Katalan, Fransız, İtalyan ve İskoçça alfabelerinde kullanılır.

Çengel işareti, dil biliminde ve çoğu dilde kullanılan bir diyakritik işarettir. Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir göstergedir.

Zaza alfabesi, Zazacanın yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 32 harften oluşur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.