Dünya siyasi tarihi
| Siyaset serisinin bir parçası |
| Siyaset |
|---|
|
Dünya siyasi tarihinde, insanların bir araya getirdiği çeşitli siyasi oluşumlar ve bu oluşumlar sonucunda oluşan sınırlar incelenir. Tarih boyunca insanlar, basit özyönetimsel ve monarşik sistemlerden günümüzdeki karmaşık demokratik ve totaliter sistemlere varan bir skalada yönetim şekilleri ürettiler. Buna paralel olarak sınırlar da, eskiden var olan, belirsizliklerden muzdarip hallerinden, günümüzdeki kesin ulusal hatlara evrilmiştir.
Antik tarih
Antik zamanlarda, uygarlıkların sınırları şimdilerdekiler gibi keskin değillerdi. İlk dönem Sümer ve Mısır hanedanlıkları, sınırlarını belirli bir kesinlikte tanımlayan ilk devletlerdi. Bir yandan da, yüzbinlerce yıldır, -hatta 20. yüzyıla varan bir süreçte- bazı halklar devlet formundan uzak topluluklar halinde, belki eşitlikçi gruplar ya da kabileler olarak, belki de çeşitli tek adama dayalı ağalık benzeri sistemlerde yaşadılar.
Uruk ve Tarih öncesi Mısır oluşumlarından, MÖ 3000'li yıllarda Sümer ve Mısır hanedanlıkları, yani ilk devletler ortaya çıkmaya başladı.[1] İlk Mısır hanedanlıkları, Nil Nehri etrafında konuşlanmışlardı ve sınırları civardaki vahalara uzanıyordu.[2] İlk Sümer hanedanlıkları ise Güney Mezopotamya'da konuşlanmışlardı ve sınırları Basra Körfezi ile Fırat, Dicle nehirlerine uzanıyordu.[1]
MÖ 2500 yıllarında, İndus Vadisi Uygarlığı günümüz Pakistan topraklarında, Umman Denizi'nden 600 km içerilere uzanan sınırlarda bir devlet kurmuşlardı.[3]
MÖ 336 yılında Büyük İskender, o dönemki çeşitli vassal devletleri fethederek, günümüzdeki Yunanistan'dan Hindistan'a varan bir imparatorluk ortaya koymuştu. Bu, bir ucundan bir ucuna yüzlerce km mesafe olan imparatorlukla, Akdeniz halkı ile Orta ve Güney Asya halkı temas eder hale gelmişti.[4]
Roma İmparatorluğu (MÖ 27 - MS 476), Batı dünyasındaki sınırlarını doğru bir şekilde, bazı yerlerde yeterince hassas olmasa da, tanımlamaya çalışan ilk devlet oldu.[5][6]
Devlet olma konusundaki Roma ve Yunan idealleri günümüz Batı dünyasını da kuvvetli bir şekilde etkilemiştir; günümüz Batı dünyasındaki yönetim şekillerinin temel idealleri, birçok zaman antik Roma ve Yunanistan'da ortaya konmuş sistem ve fikirlere dayanır.
Orta Çağ
Çin, Sui Hanedanlığı'na geçtiğinde,[7] farklı bayraklar altında yaşayan topluluklar hanedanlık bayrağı altında birleşmiş oldular.[8] Sui mirasını, 626 yılında Çin'i fetheden Liu Yan (Gaozu) ve onun Tang Hanedanlığı daha da ileriye götürdü.[9] Üç yüz yıl süren Tang hükmü, 907 yılında yıkıldı ve belirsiz sınırlı Beş Hanedan On Krallık dönemine girildi.[10] Bu dönemin sonunda tahtı kazanan Song Hanedanlığı, Tang Hanedanlığı kadar güçlü ve geniş sınırlı olamadı.[11]
Orta Çağ'daki en etkin güçlerinden birçoğu İslami devletlerdi. Muhammed'in ölümünden sonra Halifeler Atlas Okyanusu'ndan Orta Asya'ya uzanan topraklarda hüküm sürdüler. Emevi, Abbasi, Fatımi, Gazne, Selçuklu, Safevi, Babür ve Osmanlı gibi devletleri içeren bu silsilede Orta Doğunun hakimi oldular.
Batı ve Orta Avrupa'da ise, Şarlman, oradaki devletleri Karolenj İmparatorluğu çatısına dahil etti. Avrupa'nın ada devletleri ve Norveç birer ulus devlet haline gelmişti.
1299 yılında Aztek İmparatorluğu'nun üç yüz yıl sürecek güney Meksika hakimiyeti başladı.[12] Toprakları 5000 km2 gibi geniş bir alana yayılmıştı.[13][14]
Erken Modern Dönem
Modern Dönem
- Ayrıntılar için ilgili maddelere bakınız.
- Modern Diğer
Notlar
- ^ a b Daniel, Glyn (2003) [1968]. The First Civilizations: The Archaeology of their Origins. New York: Phoenix Press. xiii. ISBN 1-84212-500-1. 29 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2016.
- ^ Daniel, Glyn (2003) [1968]. The First Civilizations: The Archaeology of their Origins. New York: Phoenix Press. ss. 9-11. ISBN 1-84212-500-1. 29 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2016.
- ^ Daniels, Patrica S; Stephen G Hyslop; Douglas Brinkley; Esther Ferington; Lee Hassig; Dale-Marie Herring (2003). Toni Eugene (Ed.). Almanac of World History. National Geographic Society. s. 56. ISBN 0-7922-5092-3.[]
- ^ de Blois, Lukas; Robartus van der Spek (1997). An Introduction to the Ancient World. New York, US: Routledge. s. 131. ISBN 0-415-12773-4.
- ^ "A World Defined By Boundaries". Intertext. Syracuse University. 2001. 20 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2008.
- ^ Kaplan, David H; Jouni Häkli (2002). "The 'Civilisational' Roots of European National Boundaries". Boundaries and Place: European Borderlands in Geographical Context. Rowman & Littlefield. s. 19. ISBN 0-8476-9883-1.
- ^ Benn, Charles D. (2004). China's Golden Age: Everyday Life in the Tang Dynasty. Oxford University Press. s. 1. ISBN 0-19-517665-0. Erişim tarihi: 17 Aralık 2008.
- ^ Daniels, Patrica S; Stephen G Hyslop; Douglas Brinkley; Esther Ferington; Lee Hassig; Dale-Marie Herring (2003). Toni Eugene (Ed.). Almanac of World History. National Geographic Society. ss. 118-21. ISBN 0-7922-5092-3.[]
- ^ Benn, Charles D. (2004). China's Golden Age: Everyday Life in the Tang Dynasty. Oxford University Press. ss. ix. ISBN 0-19-517665-0. Erişim tarihi: 17 Aralık 2008.
- ^ Hucker, Charles O. (1995). China's Imperial Past: An Introduction to Chinese History and Culture. Stanford University Press. s. 147. ISBN 0-8047-2353-2. Erişim tarihi: 17 Aralık 2008.
- ^ Daniels, Patrica S; Stephen G Hyslop; Douglas Brinkley; Esther Ferington; Lee Hassig; Dale-Marie Herring (2003). Toni Eugene (Ed.). Almanac of World History. National Geographic Society. ss. 134-5. ISBN 0-7922-5092-3.[]
- ^ Tsouras, Peter (2005). Montezuma: Warlord of the Aztecs. Brassey's. ss. xv. ISBN 1-57488-822-6.
- ^ Berdan, Frances F.; Richard E. Blanton; Elizabeth H. Boone; Mary G. Hodge; Michael E. Smith; Emily Umberger (1996). Aztec Imperial Strategies. Washington, DC: Dumbarton Oaks. ISBN 0-88402-211-0.
- ^ Barlow, R.H. (1949). Extent of the Empire of the Culhua Mexica. Berkeley and Los Angeles Univ. of California.
