Dükkânlar Önü Camii
 Restorasyon aşamasındaki Dükkânlar Önü Camii (2021) | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Tevfik Camii |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Durum | Restorasyon aşamasında |
| Tür | Cami |
| Şehir | Kuzey Lefkoşa |
| Ülke | Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti |
| Koordinatlar | 35°10′29″K 33°21′31″D / 35.17472°K 33.35861°D |
| Yıkılma | 1962 |
| Teknik ayrıntılar | |
| Malzeme | Kesme taş |
Dükkânlar Önü Camii, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin (KKTC) başkenti Kuzey Lefkoşa'nın Karamanzade Mahallesi'nde yer alan bir camidir. Yapı, günümüzde KKTC Milli Arşiv Dairesinde tercümesi bulunan Hicri 1254/Miladi 1838 tarihli vakfiyede, Baf Kapısı civarında Tevfik Camii olarak geçmektedir.[1] Özgün hâli ile günümüze ulaşamayan cami, 1962 yılında bakımsızlıktan yıkılmıştır. Yıkılışından sonra tekrar inşa edilmeyen yapı, Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar arasında yaşanan toplumsal çatışmalar neticesinde ayırıcı olarak çekilen yeşil hattın yanından geçmiş olması nedeniyle kaderine terk edilmiştir. 2017 yılında KKTC Vakıflar İdaresi ve TC Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün işbirliği ile hazırlanan restitüsyon-rekonstrüksiyon projeleri ile caminin yeniden inşa çalışmaları başlatılmıştır.
Konumu
Dükkânlar Önü Camii, Baf Kapısı'ndan kent merkezine ilerleyen Baf Caddesi'nin Ermeni kilisesine ayrılan yol ile kesiştiği köşede bulunmakta ve günümüzde Baf Caddesi'nin bir kısmı ara bölgede kaldığından iki ülkeyi ayıran sınır (Yeşil Hat) yapının yanından geçmektedir.
Tarihi
Yapıyı "Tevfik Mescidi" olarak anan George Jeffery'ye göre İtalya'nın 16. yüzyıl hanlarına benzemesi nedeniyle muhtemelen bir han olarak inşa edilen cami aslen bir Venedik yapısıdır.[2] Osmanlı'nın Kıbrıs fethinden sonra bina camiye çevrilmiştir. 18. yüzyılın başında yapı Said (Seyyit) Mehmed Ağa tarafından yenilenmiştir.[3] Yapı, Seyyit Mehmet Ağa vakfiyesinde (1838) Baf Kapısı civarı dükkânlar önünde Tevfik Cami-i Şerifi olarak anılmaktayken Tescilli vakfiyesinde Saray Kapıcıbaşılarından Cezire-i Kıbrıs Muhassılı olarak anılan Seyyit Mehmet Ağa, cami kitabesi ve şeriye sicillerinde Kıbrıs Sertüccarı olarak anılmaktadır.[4] Kıbrıs Şeriye Sicil kayıtlarında bulunan H. 15 Şaban 1231/M. 11 Temmuz 1816 tarihli hükümde, Karamanzade mahallesinde bulunan "Dükkânlarönü Mescidi" olarak bilinen mescidin harap durumda olduğu ve adına kayıtlı hiçbir gelir getirici akarının bulunmadığı belirtilmektedir.[4] Bu kayıtta kötü durumda olan ve yapım tarihinden söz edilmeyen mescide Mehmet Ağa tarafından minber eklemek sureti ile camiye dönüştürüldüğü belirtilmiştir.[4] Kıbrıs Vakıf mallarını kayıt altına alan ve 1883 yılında Captain Seager tarafından yayımlanan Evkaf raporunda cami, Karamanzade Mahallesi'nde bulunan Tevfik Camisi olarak anılmaktadır.[5] Günümüzde Lefkoşa Mevlevi Müzesi'nde sergilenen ve yapının girişine ait bir kitabede "çarşı esnafı tarafından kullanılan mescide cemaatin sığmadığını ve harap durumda olduğunu ve Mehmet Ağa'nın minare, minber ve mahfil ekleyerek cemaatin sığacağı temiz ve bakımlı bir cami yaptırdığı" anlatılmaktadır.[5] Devamında ise caminin yanına Seyyid Mehmed Ağa'nın bir de çeşme yaptırarak gelen geçenin de çeşme suyundan faydalanmasını sağladığı belirtilmektedir.[5]
Caminin minaresi 1952'de tehlikeli olarak kabul edildiği için yıkılmıştır.[3] 6 Eylül 1962'de caminin büyük bir kısmı çöktü ve Kıbrıslı Rum bir kadının ölümüne neden oldu. Olay, yeni kurulan Lefkoşa Türk Belediyesi'nin eleştirilmesine neden olmuş ve belediyenin açıklaması yetersiz bulunmuştur. Yıkılışından sonra tekrar inşa edilmeyen yapı, Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar arasında yaşanan toplumsal çatışmalar neticesinde ayırıcı olarak çekilen yeşil hattın yanından geçmiş olması nedeniyle kaderine terk edilmiştir.[1] Bozkurt gazetesi, camiyi o zamanlar "ticari bir mahallenin dini ihtiyaçlarını karşılamaya hizmet eden, mimari ya da sanatsal öneme sahip olmayan bir bina" olarak tanımlamıştır.[6] 2011'de Türkiye Vakıflar Genel Müdürlüğü, Kıbrıs Evkaf Müdürlüğü ile Kuzey Kıbrıs'taki vakıf eserlerinin restorasyonunu üstlenmek için çalışmalarına başlatmış ve ilk olarak da Lefkoşa'daki Dükkanlar Önü Camisi ve bir tekkenin 2012'de onarımını yapacaklarını bildirmiştir.[7] 2017'de inşa çalışmaları başlatılmıştır.[1]
Mimarisi
Cami, kesme taştan yapılmış[8] ve doğu-batı yönüne uzanan yaklaşık dikdörtgen veya trapez planlıdır.[9] Kuzey-güney istikametinde iki adet kemerin taşıdığı ahşap beşik çatının örtüsü kiremittir.[10] Günümüze kadar ulaşamayan camiden geriye sadece kuzey ile batı duvarı ve minaresinin bir kısmı gelebilmiştir. Kuzey duvarında, altlı üstlü birer duvar dolabı (niş) ve demir parmaklıklı basık kemerli bir pencere bulunmaktadır.[9] Caminin kuzeydoğu bitişiğindeki düzgün kesme taştan yapılmış silindirik gövdeli minarenin sadece silindirik gövdesi günümüze kadar gelmiştir.[9] Ana harim bölümünün önünde tek hacimli bir son cemaat yeri bulunmaktaydı ve şu anda izi bile bulunmayan son cemaat yerindeki kapıdan cami harimine girilmekteydi.[9] Bu son cemaat yerinin yanında Tüccarbaşı Seyit Elhaç Muhammed (Mehmed) tarafından yaptırıldığı kaydedilen bir meydan çeşmesi bulunmaktadır.[9] Çeşme üzerindeki izlerden, bir amanlar kentin su şebekesine bağlı olduğu anlaşılmaktadır.[11] 30 Ocak 1879 tarihi itibarıyla bu çeşmeye 900 kuruş karşılığında beş masura su verildiği Evkaf arşiv belgelerinde kayıtlıdır.[12]
Kitabesi
Cami kitabesinin okunuşu şöyledir:[13]
Ser-i Tüccar-ı Kıbrıs Seyyid Elhac Muhammed Bey,
Bu asrın sahibi Cud-u Mürüvvet ül hüda ihsanı
Ticaretgâhı âlemde idüp tahsili sermaye
Vücuhi birre sarf etmektedir nakdi firavanı
Heman kâlâyı dünyayı verüp nakdi bekâ olsun
Küşad eyleyen suk-î fenada bâbı dükkânı
Mukaddem teng bir mescit olup bu cayi güzide
Cemaat vakti sığmazdı zikre ehli imamı
Onu nesih eyleyüp tecdid ve tesvi etti erkânın
Müferraih-i dilküşa bir cami oldu pak ve nurani
Minare, minber ve mahfel ile tezyin idüp anı
Kıldı anda Cum’a iydile ba izn-i sultani
Muvaffak oldu çün banisi bu asarı ali’yeye
Sezadır camiî tevfil ola şöhretle unvanı
Yapub bir çeşmesarı canfeza hem ittisalinde
Suyun icra edüp kandırdı cümle teşnetab anı
Halâs ettikçe teşme dilleri tab-ı hararetden
Sevindirmez mi natabü defi cansuz-i niranı
Bu asarı celile kaydolup divanı âmâle
Ola mahşlerde fazlı hak ile mezuu mizanı
Dedim hayli dua birle gelüp tarihi esmanı
Güzel zibende mabedi camiî tevfiki rabbani
Yazan: Seyyid Feyzullah el.mevlevi
Kaynakça
- Genel
- Arslangazi, Havva (2007), Lefkoşa Kent Dokusunda Mimari Üsluplar, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmalar Enstitüsü
- Eyyamoğlu, Mustafa (2018), "Ellibeş Yıl Sonra Yeniden İnşa Edilen Bir Kıbrıs Osmanlı Kültür Mirası: Lefkoşa Dükkânlarönü Camii" (PDF), Yakın Mimarlık Dergisi, 2 (1), 22 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 22 Şubat 2019
- Özel
- ^ a b c Eyyamoğlu 2018, s. 20.
- ^ Jeffery, George (1918), A description of the historic monuments of Cyprus. Studies in the archaeology and architecture of the island, Lefkoşa
- ^ a b Gürkan, Haşmet Muzaffer. Dünkü ve Bugünkü Lefkoşa (3. bas.). Galeri Kültür. ss. 114-5. ISBN 9963660037.
- ^ a b c Eyyamoğlu 2018, s. 21.
- ^ a b c Eyyamoğlu 2018, s. 22.
- ^ "Dükkânlar önü Camii Yıkıldı, Bir Kadın öldü". Bozkurt. 7 Eylül 1962.
- ^ "Kuzey Kıbrıs'ın yarısı vakıf malı". Sabah. 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2019.
- ^ Arslangazi 2007, s. 136.
- ^ a b c d e Arslangazi 2007, s. 137.
- ^ Eyyamoğlu 2018, s. 23.
- ^ Arslangazi 2007, ss. 137-138.
- ^ Arslangazi 2007, s. 138.
- ^ Eyyamoğlu 2018, s. 29.
| Şehir surları |
|  | |
|---|---|---|---|
| Müzeler | |||
| Cami ve kiliseler | |||
| Suriçinde kalan binalar | |||
| Alışveriş ve eğlence | |||
| Parklar, alanlar ve meydanlar |
| ||
| Şehir surları dışında kalan binalar |
| ||
| Yönetim |
| ||
| Mahalleler |
| ||
