İçeriğe atla

Dükkânlar Önü Camii

Koordinatlar: 35°10′29″K 33°21′31″D / 35.17472°K 33.35861°D / 35.17472; 33.35861
Dükkânlar Önü Camii
Restorasyon aşamasındaki Dükkânlar Önü Camii (2021)
Harita
Diğer ad(lar)Tevfik Camii
Genel bilgiler
DurumRestorasyon aşamasında
TürCami
ŞehirKuzey Lefkoşa
ÜlkeKuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
Koordinatlar35°10′29″K 33°21′31″D / 35.17472°K 33.35861°D / 35.17472; 33.35861
Yıkılma1962
Teknik ayrıntılar
MalzemeKesme taş

Dükkânlar Önü Camii, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin (KKTC) başkenti Kuzey Lefkoşa'nın Karamanzade Mahallesi'nde yer alan bir camidir. Yapı, günümüzde KKTC Milli Arşiv Dairesinde tercümesi bulunan Hicri 1254/Miladi 1838 tarihli vakfiyede, Baf Kapısı civarında Tevfik Camii olarak geçmektedir.[1] Özgün hâli ile günümüze ulaşamayan cami, 1962 yılında bakımsızlıktan yıkılmıştır. Yıkılışından sonra tekrar inşa edilmeyen yapı, Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar arasında yaşanan toplumsal çatışmalar neticesinde ayırıcı olarak çekilen yeşil hattın yanından geçmiş olması nedeniyle kaderine terk edilmiştir. 2017 yılında KKTC Vakıflar İdaresi ve TC Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün işbirliği ile hazırlanan restitüsyon-rekonstrüksiyon projeleri ile caminin yeniden inşa çalışmaları başlatılmıştır.

Konumu

Dükkânlar Önü Camii, Baf Kapısı'ndan kent merkezine ilerleyen Baf Caddesi'nin Ermeni kilisesine ayrılan yol ile kesiştiği köşede bulunmakta ve günümüzde Baf Caddesi'nin bir kısmı ara bölgede kaldığından iki ülkeyi ayıran sınır (Yeşil Hat) yapının yanından geçmektedir.

Tarihi

Dükkânlar Önü Camii'nin günümüze ulaşan çeşmesi (2021)

Yapıyı "Tevfik Mescidi" olarak anan George Jeffery'ye göre İtalya'nın 16. yüzyıl hanlarına benzemesi nedeniyle muhtemelen bir han olarak inşa edilen cami aslen bir Venedik yapısıdır.[2] Osmanlı'nın Kıbrıs fethinden sonra bina camiye çevrilmiştir. 18. yüzyılın başında yapı Said (Seyyit) Mehmed Ağa tarafından yenilenmiştir.[3] Yapı, Seyyit Mehmet Ağa vakfiyesinde (1838) Baf Kapısı civarı dükkânlar önünde Tevfik Cami-i Şerifi olarak anılmaktayken Tescilli vakfiyesinde Saray Kapıcıbaşılarından Cezire-i Kıbrıs Muhassılı olarak anılan Seyyit Mehmet Ağa, cami kitabesi ve şeriye sicillerinde Kıbrıs Sertüccarı olarak anılmaktadır.[4] Kıbrıs Şeriye Sicil kayıtlarında bulunan H. 15 Şaban 1231/M. 11 Temmuz 1816 tarihli hükümde, Karamanzade mahallesinde bulunan "Dükkânlarönü Mescidi" olarak bilinen mescidin harap durumda olduğu ve adına kayıtlı hiçbir gelir getirici akarının bulunmadığı belirtilmektedir.[4] Bu kayıtta kötü durumda olan ve yapım tarihinden söz edilmeyen mescide Mehmet Ağa tarafından minber eklemek sureti ile camiye dönüştürüldüğü belirtilmiştir.[4] Kıbrıs Vakıf mallarını kayıt altına alan ve 1883 yılında Captain Seager tarafından yayımlanan Evkaf raporunda cami, Karamanzade Mahallesi'nde bulunan Tevfik Camisi olarak anılmaktadır.[5] Günümüzde Lefkoşa Mevlevi Müzesi'nde sergilenen ve yapının girişine ait bir kitabede "çarşı esnafı tarafından kullanılan mescide cemaatin sığmadığını ve harap durumda olduğunu ve Mehmet Ağa'nın minare, minber ve mahfil ekleyerek cemaatin sığacağı temiz ve bakımlı bir cami yaptırdığı" anlatılmaktadır.[5] Devamında ise caminin yanına Seyyid Mehmed Ağa'nın bir de çeşme yaptırarak gelen geçenin de çeşme suyundan faydalanmasını sağladığı belirtilmektedir.[5]

Caminin minaresi 1952'de tehlikeli olarak kabul edildiği için yıkılmıştır.[3] 6 Eylül 1962'de caminin büyük bir kısmı çöktü ve Kıbrıslı Rum bir kadının ölümüne neden oldu. Olay, yeni kurulan Lefkoşa Türk Belediyesi'nin eleştirilmesine neden olmuş ve belediyenin açıklaması yetersiz bulunmuştur. Yıkılışından sonra tekrar inşa edilmeyen yapı, Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar arasında yaşanan toplumsal çatışmalar neticesinde ayırıcı olarak çekilen yeşil hattın yanından geçmiş olması nedeniyle kaderine terk edilmiştir.[1] Bozkurt gazetesi, camiyi o zamanlar "ticari bir mahallenin dini ihtiyaçlarını karşılamaya hizmet eden, mimari ya da sanatsal öneme sahip olmayan bir bina" olarak tanımlamıştır.[6] 2011'de Türkiye Vakıflar Genel Müdürlüğü, Kıbrıs Evkaf Müdürlüğü ile Kuzey Kıbrıs'taki vakıf eserlerinin restorasyonunu üstlenmek için çalışmalarına başlatmış ve ilk olarak da Lefkoşa'daki Dükkanlar Önü Camisi ve bir tekkenin 2012'de onarımını yapacaklarını bildirmiştir.[7] 2017'de inşa çalışmaları başlatılmıştır.[1]

Mimarisi

Restorasyon çalışmaları sırasında caminin son cemaat yeri ve giriş kapısı (2021)

Cami, kesme taştan yapılmış[8] ve doğu-batı yönüne uzanan yaklaşık dikdörtgen veya trapez planlıdır.[9] Kuzey-güney istikametinde iki adet kemerin taşıdığı ahşap beşik çatının örtüsü kiremittir.[10] Günümüze kadar ulaşamayan camiden geriye sadece kuzey ile batı duvarı ve minaresinin bir kısmı gelebilmiştir. Kuzey duvarında, altlı üstlü birer duvar dolabı (niş) ve demir parmaklıklı basık kemerli bir pencere bulunmaktadır.[9] Caminin kuzeydoğu bitişiğindeki düzgün kesme taştan yapılmış silindirik gövdeli minarenin sadece silindirik gövdesi günümüze kadar gelmiştir.[9] Ana harim bölümünün önünde tek hacimli bir son cemaat yeri bulunmaktaydı ve şu anda izi bile bulunmayan son cemaat yerindeki kapıdan cami harimine girilmekteydi.[9] Bu son cemaat yerinin yanında Tüccarbaşı Seyit Elhaç Muhammed (Mehmed) tarafından yaptırıldığı kaydedilen bir meydan çeşmesi bulunmaktadır.[9] Çeşme üzerindeki izlerden, bir amanlar kentin su şebekesine bağlı olduğu anlaşılmaktadır.[11] 30 Ocak 1879 tarihi itibarıyla bu çeşmeye 900 kuruş karşılığında beş masura su verildiği Evkaf arşiv belgelerinde kayıtlıdır.[12]

Kitabesi

Cami kitabesinin okunuşu şöyledir:[13]

Ser-i Tüccar-ı Kıbrıs Seyyid Elhac Muhammed Bey,
Bu asrın sahibi Cud-u Mürüvvet ül hüda ihsanı
Ticaretgâhı âlemde idüp tahsili sermaye
Vücuhi birre sarf etmektedir nakdi firavanı
Heman kâlâyı dünyayı verüp nakdi bekâ olsun
Küşad eyleyen suk-î fenada bâbı dükkânı
Mukaddem teng bir mescit olup bu cayi güzide
Cemaat vakti sığmazdı zikre ehli imamı
Onu nesih eyleyüp tecdid ve tesvi etti erkânın
Müferraih-i dilküşa bir cami oldu pak ve nurani
Minare, minber ve mahfel ile tezyin idüp anı
Kıldı anda Cum’a iydile ba izn-i sultani
Muvaffak oldu çün banisi bu asarı ali’yeye
Sezadır camiî tevfil ola şöhretle unvanı
Yapub bir çeşmesarı canfeza hem ittisalinde
Suyun icra edüp kandırdı cümle teşnetab anı
Halâs ettikçe teşme dilleri tab-ı hararetden
Sevindirmez mi natabü defi cansuz-i niranı
Bu asarı celile kaydolup divanı âmâle
Ola mahşlerde fazlı hak ile mezuu mizanı
Dedim hayli dua birle gelüp tarihi esmanı
Güzel zibende mabedi camiî tevfiki rabbani
Yazan: Seyyid Feyzullah el.mevlevi

Kaynakça

Genel
Özel
  1. ^ a b c Eyyamoğlu 2018, s. 20.
  2. ^ Jeffery, George (1918), A description of the historic monuments of Cyprus. Studies in the archaeology and architecture of the island, Lefkoşa 
  3. ^ a b Gürkan, Haşmet Muzaffer. Dünkü ve Bugünkü Lefkoşa (3. bas.). Galeri Kültür. ss. 114-5. ISBN 9963660037. 
  4. ^ a b c Eyyamoğlu 2018, s. 21.
  5. ^ a b c Eyyamoğlu 2018, s. 22.
  6. ^ "Dükkânlar önü Camii Yıkıldı, Bir Kadın öldü". Bozkurt. 7 Eylül 1962. 
  7. ^ "Kuzey Kıbrıs'ın yarısı vakıf malı". Sabah. 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2019. 
  8. ^ Arslangazi 2007, s. 136.
  9. ^ a b c d e Arslangazi 2007, s. 137.
  10. ^ Eyyamoğlu 2018, s. 23.
  11. ^ Arslangazi 2007, ss. 137-138.
  12. ^ Arslangazi 2007, s. 138.
  13. ^ Eyyamoğlu 2018, s. 29.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sultan Alaeddin Camii</span>

Sultan Alâeddin Camii, 12. yüzyılda Ankara'da İç Kale’nin girişinde, Selçuklu meliki Muhyiddin Mesud tarafından yaptırılmış camidir.

<span class="mw-page-title-main">Bayezid Ağa Camii</span> İstanbulda Osmanlı dönemi cami

Bayezid Ağa Camii ya da Arabacı Bayezid Ağa Camii, İstanbul'un Fatih ilçesi Topkapı mahallesi Topkapı Meydanı'nda camidir. Fetihten sonra 1453'te II. Mehmed'in Sekbanbaşısı Bayezid Ağa tarafından yaptırıldı. Zamanla harap olan ve kullanılamaz hale gelen cami cemaatin yardımları ile 1954–57'de yeniden inşa edildi.

<span class="mw-page-title-main">Mehmed Ağa Camii</span>

Mehmed Ağa Camii, İstanbul Fatih ilçesi Çarşamba semtinde 16. yüzyılda III. Murad zamanının Dârüssaâde ağası Habeşî Mehmed Ağa tarafından yaptırılan cami.

<span class="mw-page-title-main">Kıbrıs'taki medreseler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Kıbrıs'ta Osmanlı İmparatorluğu döneminde yapılmış on beş medrese bulunmaktaydı. Vakfıye defterlerine göre ise kayıtlı on bir tane medrese vardı. Bu medreseler, lise düzeyinde eğitim vermekteydi. Adadaki ilk medrese, 1573'te, Lefkoşa'da inşa edilen Büyük Medrese'dir. Yine Lefkoşa'da bulunan Küçük Medrese ise, ondan beş yıl sonra inşa edilmiştir. On iki medresenin sadece sekizi İngiliz dönemine kadar eğitimine devam edebilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kurban Nasuh Baba Camii</span>

Kurban Nasuh Baba Camii ya da Şeyh Nuri Efendi (Çarşamba) Tekkesi, İstanbul'un Üsküdar ilçesinin Ahmediye Mahallesi'nde yer alan, Osmanlı Dönemi'nden kalma tarihi bir camidir. Şeyh Kurban Nasuh Baba tarafından yaptırılmıştır. Yapımına 1586 yılında başlanan cami, 1 yıllık inşaat sürecinden sonra 1587 yılında ibadete açılmıştır. Cami mimari olarak Osmanlı esintilerini yansıtmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Karaköy Camii</span> Tarihi bir camii

Karaköy Camii veya diğer adıyla Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii, 1903'te Karaköy Meydanı'nda Raimondo D'Aronco tarafından inşa edilen cami. 1956'da dönemin Başbakanı Adnan Menderes tarafından başlatılan “İstanbul’da İmar Hareketi” kapsamında Karaköy Meydanı'ndaki tarihi caminin de yerinden sökülerek Kınalıada'da yeniden inşa edilmesine karar verildi; bu yüzden günümüzde, camii Karaköy Meydanı'ndaki yerinde bulunmamaktadır.

Kapu Camii, Konya'da 17. yüzyıl Osmanlı dönemine ait tarihi cami. Şehirdeki Osmanlı camileri arasındaki en büyük camidir. Merkez Karatay ilçesi, Sarraflar caddesi üzerindeki caminin mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne ait olup, Karatay Müftüğülüğü'ne bağlı olarak faal durumdadır.

<span class="mw-page-title-main">Lefkoşa Mevlevihanesi</span> Kuzey Lefkoşada yer alan bir müze

Lefkoşa Mevlevihanesi veya Mevlevi Tekkesi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin başkenti Kuzey Lefkoşa'da 1593 yılında Kıbrıs fatihlerinden Arap Ahmet Paşa tarafından kurulan mevlevihanedir. Semahane ve türbe kısmı günümüze kadar gelebilmiştir ve Mevlevi-Tekke Kültürü müzesi olarak kullanılmaktadır. Girne Kapısı yakınlarındaki Mevlevihane, Kıbrıs'ın Osmanlı döneminde en önemli yapılarından birisidir. Tarihi boyunca gemi ile hacca gidenlerin uğrak yeri olan mevlevihane, yetiştirdiği insanlar ve verdiği hizmetlerle Kıbrıs Türk tarihinin önemli kurumlardan birisi olmuştur. Dânişî ve İlmî mahlaslarıyla şiirleri olan Dânişî Ali Dede, Siyahi Mustafa Dede, Hızır Handi Dede, Siyahi Mustafa Dede'nin oğlu Arif Dede, Sadri Dede, Danişi Ali Dede'nin oğlu Muhammed Mukim Dede, Talib Dede, Nesib Dede, Müneccimbaşı Ahmed Dede, Derviş Lebib Lefkoşa Mevlevihanesi'nde yetişmiş şairler arasındadır. 17. yüzyılda bina bakımsızlıktan harap olunca Rumeli Beylerbeyi Ferhad Paşa Mevlevihane'yi yeniden inşa ettirmiş ve tekke kendi adıyla anılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Aziziye Camii</span> Konya, Türkiyede bir cami

Aziziye Camii, Konya'da 17. yüzyıl Osmanlı dönemine ait tarihi camidir.

<span class="mw-page-title-main">Veled-i Yaniç Camii</span> Erken dönem Osmanlı camisi

Veled-i Yaniç Camii ya da Yaniçoğlu Camii, Bursa'nın Osmangazi ilçesi, hisar semtinde bulunan erken dönem Osmanlı camisidir. Kapısı üzerindeki yazıtına göre 844 Hicri Safer ayında Yaniçoğlu Hacı Hayrûddin oğlu Mahmud Çelebi tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmeyen caminin kitabe ve vakfiyesi mevcuttur. Plan şeması ve özellikle son cemaat yerinin kullanılışı nedeniyle özel bir düzenlemeye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Salepçioğlu Camii</span> İzmir, Türkiyede bir cami

Salepçioğlu Camii İzmir'in Konak ilçesinde bulunan Salepçizade Hacı Ahmed Ağa tarafından yaptırılmış ve 1897-1905 yılları arasında inşası tamamlanmış cami.

Kemeraltı Camii, İzmir'in Konak ilçesinde bulunan, adını içinde bulunduğu Kemeraltı Çarşısı'ndan alan, çarşının ana güzergahlarından olan Anafartalar Caddesi üzerindeki camidir. Yusuf Çavuşzade Ahmet Ağa Camii ve Mûsâ Bâlî Camii olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Kaptan İbrahim Ağa Camii</span>

Kaptan İbrahim Ağa Camii, 1622 yılında Kaptan İbrahim Paşa tarafından İstanbul'un Beşiktaş ilçesinde yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sarayönü Camii</span> Kuzey Lefkoşada yer alan bir cami

Sarayönü Camii, Lefkoşa'nın kuzey kesiminde yer alan bir camidir. Mevcut cami 1902 yılında tamamlanmış olup, daha önce aynı yerde bulunan bina kiliseden camiye çevrilmişti. Tarihsel olarak Lefkoşa'nın idari merkezi niteliğindeki Sarayönü Meydanı'nda yer almış olan caminin meydanla bağlantısı 1960'larda kesildi.

<span class="mw-page-title-main">Turunçlu Camii</span> Camii

Turunçlu Camii, Turunçlu Fethiye Camii olarak da bilinir, Lefkoşa'nın kuzey kesiminde, İplikpazarı Mahallesi'nde yer alan bir camidir. Osmanlı dönemine tarihlenir. Beliğ Paşa Caddesi'nde yer almaktadır.

Ali Ruhi Efendi, Kıbrıslı devlet adamı, hayırsever.

<span class="mw-page-title-main">Laleli Camii (Lefkoşa)</span> Kuzey Lefkoşa, Kuzey Kıbrısta bulunan cami

Laleli Camii, Lefkoşa'nın kuzey kesiminde, Abdi Çavuş mahallesinde yer alan bir camidir. Ali Ruhi Sokak'ta yer alır. "Laleli Camii" adının, orijinal minaresini süsleyen lale motiflerinden türemiş olduğu düşünülmektedir. Aslen küçük bir Orta Çağ kilisesi olan yapı 19. yüzyılda büyütülmüş ve camiye çevrilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İplik Pazarı Camii</span>

İplik Pazarı Camii, Kuzey Lefkoşa'da bulunan surlariçi bölgesinde, İplik Pazarı-Korkut Efendi Mahallesi'nde yer alan bir camidir. İplik Pazarı Caddesi'nde yer almaktadır. Minaresi, Kıbrıs'taki minareler içinde tepesi taştan yapılmış ender örneklerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Arabahmet Camii</span> camii

Arabahmet Camii, diğer isimleriyle Arap Ahmed Paşa Camii veya Ahmed Paşa Camii, Lefkoşa'nın kuzey kesiminde yer alan bir camidir. Arabahmet Mahallesi'nde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Yeni Cami (Lefkoşa)</span> Kuzey Lefkoşada yer alan bir cami

Yeni Cami, Lefkoşa'nın kuzey kesiminde yer alan bir camidir. İçinde bulunduğu Yenicami Mahallesi'ne adını verir. Mevcut cami 1898-1899 yılında tamamlanmış olup, yanında bulunan ve günümüze kalıntıları ulaşan eski cami ise kiliseden çevrilmişti.