Düşkapanı - Turkipedia

Düşkapanı ya da rüya yakalayan, rüya avcısı (İngilizce dreamcatcher, Lakotaca iháŋbla gmunka, Ojibvaca asabikeshiinh «örümcek»^[1]^[2] ya da bawaajige nagwaagan «rüya tuzağı»^[2]), Kuzey Amerika Kızılderililerinde kâbuslardan korunma amacıyla kötülükleri yakalayıp yok eden ve söğüt dallarından yapılma bir kasnağın ip ya da babiche ile örümcek ağı ya da kar ayakkabısı gibi örülmesiyle oluşturulan el yapımı nesne. Daha sonra bu kişisel eşyalarla ya da tüy ve boncuk gibi aksesuarla süslenerek yatak ucuna asılır.

Kökeni

Kanada Kızılderililerinden Ojibvalar tarafından 1960 lı ve 1970 li yıllarda yaygın olan Kızılderilicilik (Pan-Indianism) hareketi sırasında oluşsa da diğer Kızılderili kabilelerince de benimsenmiştir. Bazı kabileler tarafından Kızılderili birliği ve kültürünün genel bir sembolü olarak görülse de diğer bir kısmı bunları fazla ticarileşmiş ürünler olarak görürler.^[3]

Kaynakça

^ "Freelang Ojibwe Dictionary". 17 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2013.
^ ^a ^b Prindle, Tara. "NativeTech: Dream Catchers". 22 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2007.
^ "Native American Dream catchers" 12 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Native-Languages

İlgili Araştırma Makaleleri

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri veya kısaca Yerliler, Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan Kızılderililer için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan en az iki ayrı grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

Kızılderililer ya da Amerika Yerlileri, Sibirya kökenli Eskimo - Aleut halkları dışında kalan bütün Amerika yerlileri için kullanılan ortak birleştirici ad. Dilce birbiriyle akraba olmayan iki ayrı ana grupta toplanırlar: Sibirya kökenli olan Na-Dene dilleri ile Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili dillerini içeren Amerind dilleri.

Lakotalar ya da Lakota Siyuları veya Tetonlar, Titanlar, Batı Dakotaları, ABD'de daha çok Kuzey ve Güney Dakota eyaletlerinde yaşayan ve dilleri Batı Siyu dillerinin Dakota dilleri bölümüne giren Siyu Kızılderili halkı. Ova Kızılderilileri kültür grubuna dahildirler.

Buhar kulübesi, Kuzey Amerika yerlileri (Kızılderililer) tarafından kullanılan törensel buhar banyosunun gerçekleştirildiği küçük yapıdır. Çeşitli stillerde yapılan buhar kulübeleri vardır. Kubbeli olanları kadar, Kızılderili çadırları (tipi) gibi olanları hatta yerde açılmış basit bir çukur şeklinde olanları da bulunur. Kulübe dışında yakılan ateşte kızdırılan taşlar kulübenin ortasındaki bir deliğe yerleştirilerek kulübede yüksek sıcaklık sağlanır.

Kuzey Amerika yerlileri veya diğer bir deyişle Kızılderililer farklı dil, gelenek ve ritüellere sahip pek çok kabileden oluştuğundan Kızılderili inançlarını tek başlık altında ele almak zordur. Bununla birlikte Kızılderili inançlarında bazı ortak unsurlara rastlamak mümkündür:

Doğayı ve doğadaki varlıkları kutsal semboller olarak görmek;
Belirli bir kutsal kitap yerine mitolojik hikâyelerin kabilenin kutsal kişileri tarafından aktarılması;
Şaman veya şifacı denilen ve ruhlar dünyası ile ilişki kuran seçilmiş kişilerin varlığı.

Çikasovlar Amerika Birleşik Devletleri'deki Kızılderili kabilelerinden biridir. Bir zamanlar bugün Mississippi olarak bilinen bölgede yaşayan Chickasaw kabilesinin büyük kısmı günümüzde Oklahoma'da yaşamaktadır. Chickasaw kabilesi, Chickasaw diline çok benzer bir dil kullanan Choctawlar'la akrabadır.

Kızılderili rezervasyonu ya da kısaca Rezervasyon, Amerika Birleşik Devletleri'nde ABD Kızılderilileri için oluşturulan kısıtlayıcı yasal yerleşim bölgelerine verilen ad. 1840'lı yıllarda oluşturuldu. Bureau of Indian Affairs adlı bölüme bağlıdır. Kanada'daki muadili ise yasal olarak Kızılderili rezervi adını alır.

Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası, Alaska'da yerlilerin toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresi'nde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürürlüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa.

Bureau of Indian affairs (BIA) ya da Kızılderili İşleri Bürosu, Amerika Birleşik Devletleri'nde 225.000 km² alandaki federal olarak tanınan 566 kabilede 48.000 kişilik Amerika yerlileri ile Alaska yerlilerinin eğitim, sağlık ve idaresinden sorumlu olan, ABD İçişleri Bakanlığı bünyesinde Amerika Birleşik Devletleri'nin yönetimine ait bir dairedir. Yönetim merkezi 22 Mayıs 2009 tarihinden itibaren Washington, DC'de 1849 C Street, N.W adresindedir. 1824 yılında Savaş Bakanlığına bağlı bir bölüm olarak kurulmuş olup 1824-1830 yılları arasında ilk başkanı Thomas L. McKenney'dir. BIA tarafından kurulan ABD yerli yatılı okullarında Carlisle Indian Industrial School meslek lisesinin asimilasyon modeli esas alınmıştır.

Alaska Kızılderilileri, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinde yaşayan, Na-Dene dilleri, Haydaca ve Çimşiyan dillerini konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, animist ya da şamanist Kızılderili halkları. Alaska yerlilerinin beş ana kültür grubundan ikisini oluştururlar. Toplam nüfusları yaklaşık 18.550 kişidir ve ancak çok ufak bir kısmı anadillerini konuşabilmektedir. En kalabalık Kızılderili grubu 10.000 kişiyle Tlingitler ilk sıradadır ve onları 2.300 kişiyle Koyukonlar izler.

Kaliforniya Kızılderilileri, Kuzey Amerika'nın güneybatısında Amerika Birleşik Devletleri'nde kuzey Kaliforniya eyaletinde Kuzey Amerika yerlileri kültür bölgesinden yerli kültürü oluşturan Kızılderililer. Kuzeyde Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri ile Plato Kızılderilileri, doğuda Büyük Havza Kızılderilileri, güney ve güneybatıda Güneybatı Kızılderilileri kültür gruplarıyla komşudur.

ABD yerli yatılı okulları /Alaska'daki Eskimolar dahil/ ya da ABD Kızılderili yatılı okulları /Eskimo hariç Kıta ABD'si/, Amerika Birleşik Devletleri'nde ABD Kızılderilileri ile Alaska yerlilerine 19. yy sonu ile 20. yy başlarında eğitim-öğretim verilen okullardır. Değişik Hristiyan misyonerleri tarafından özellikle Batı ABD'deki nüfusu az olan bölgelerdeki Kızılderili rezervasyonlarında başlatılmışlardır. Bunun karşılığı olarak ABD hükûmeti tarafından bu dinî kurumlara ödeme yapılmıştır. Carlisle Indian Industrial School meslek lisesinin asimilasyon modeli esas alınarak Kızılderili İşleri Bürosu (BIA) tarafından ek yatılı okullar kurulmuştur.

Kızılderili Soykırım Müzesi, Amerika Birleşik Devletleri'nin Teksas eyaletinde Houston kentinde ABD Kızılderililerine yapılan soykırımın belgelerini toplayan müze.

<span class="mw-page-title-main">Seminoleler</span>

Seminoleler, Amerika Birleşik Devletleri'nin Florida eyaletinde yaşarlarken sonradan Kızılderili Tehciri sırasında Oklahoma'ya yerleştirilen, Güneydoğu Kızılderilileri kültür grubundan Maskoke halklarının Krikler ile Mikasukiler kabileleri tarafından oluşturulan birleşik bir Kızılderili halkı. Maskoke dilleri ailesine giren Krikçe ile Mikasukice konuşurlar ve en yakın akrabaları Alabamalar, Koasatiler, Çoktavlar ve Çikasovlar gibi Kızılderililerdir. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Seminoleler de yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili savaşları</span> Kuzey Amerika yerlilerinin beyaz yerleşimciler tarafından boyunduruk altına alınması

Kızılderili savaşları ya da ABD Kızılderili savaşları, Yeni Dünya'da Kuzey Amerika'nın yerlisi ABD Kızılderilileri ile Eski Dünya'dan gelen Avrupalı göçmen yerleşimciler arasında patlak veren ve 1622-1924 yıllarında aralıklı olarak asırlara yayılan Amerikan Bağımsızlık Savaşı öncesi ve sonrası bir dizi çatışmalar silsilesidir. Savaşın ana sebebi, keşfedildiği andan itibaren Amerika kıtasını doğudan işgal etmeye başlayan Avrupalı sömürgecilerin sürekli artması ve bu artış sonunda yerlileri batıya sürmeleridir. Bu savaşlar Amerika kıtasının doğu kıyısından batı kıyısına kadar genişlemenin mukadder olduğunu ifade eden Kader Manifestosu gibi ideolojiler tarafından teşvik edildiği gibi, politik kaygıyla zorla ya da antlaşmalarla Kızılderili Tehciri gibi etnik temizlik hareketleri de savaşların tetikleyici unsurlarıdır. Bu savaşlar sırasında ABD Kızılderili katliamları da görülür.

Brezilya Kızılderilileri ya da Brezilya yerlileri, Brezilya'da yaşayan Doğu Brezilya ile Amazon Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkları. Brezilya Kızılderililerinden Fundação Nacional do Índio (Funai) adlı hükûmet kuruluşu sorumludur. Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística tarafından 2010 yılında yapılan son sayıma göre nüfusları 817.000 kişidir.

Kafa derisi yüzme, ölü ya da sağ insanların kafasının üst ve arka kısmında kafa derisi ya da saç derisi denen saçlı alanın kısmen ya da tamamen deriyle birlikte yüzülerek alınmasıdır. Daha çok Yeni Dünya'da Kuzey Amerika Kızılderilileri ile özdeş tutulsa da, Eski Dünya'da da örneklerine rastlanır.

Teksas-Kızılderili savaşları, Teksas'taki göçmen yerleşimciler ile yerli Güney Ova Kızılderilileri arasında patlak veren ve 1820 - 1875 arası aralıklı olarak yıllara yayılan bir dizi çatışmalar silsilesidir. Bu savaşların ilki Fransız Teksası'ndan (1684-1689) sonra İspanyol Teksası'na (1690-1821) gelen ve büyük ölçüde İspanyollardan oluşan Avrupalı yerleşimciler ile yerli Kızılderili kabileleri arasında çıkmıştır. Sonra da Teksas'ın Meksika'daki parçası olan Meksika Teksası'nda (1821-1836) devam etmiştir. Teksas Cumhuriyeti (1836–1845) döneminde de süren savaşlar 1845'te Amerika Birleşik Devletleri'nin 28. eyaleti olmasıyla da sona ermemiş ve 1875 yılına kadar devam etmiştir. Kızılderili savaşları sırasında Arizona'dan sonra en fazla ölüm görülen eyalet Teksas'tır.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili soykırımları</span> Kuzey Amerika, Orta Amerika, Güney Amerika ve Karayiplerdeki Kızılderili halklarının soykırımı

Kızılderili soykırımları, Kristof Kolomb'un 1492'de Amerika Kıtası'na ulaşmasından sonraki beş asır boyunca Avrupalılar tarafından kıtanın yerlileri olan Kızılderililere karşı yapılan soykırımlardır.

<span class="mw-page-title-main">Yukiler</span>

Yukiler, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. En yakın akrabaları dilce Yuki-Vapo dilleri ailesini oluşturan Vapolardır. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Yukiler de da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Diğer kabilelerle birlikte bugün Round Valley Indian Tribes of the Round Valley Reservation adlı rezervasyonda yaşaşarlar. Soykırıma uğrayan Yukilerin dilleri de 20. yüzyılda tükenmiştir.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.