İçeriğe atla

Döviz kuru

Tayland'da bir döviz kuru tablosu

Döviz yabancı ülkeler tarafından kullanılan para birimidir. Döviz kuru ise bir birim ülke parasının diğer bir ülke parası cinsinden fiyatına, değerine denir.[1] Bu kavram iki taraflı bir ilişkiyi içerir, bu yüzden iki taraflı (nominal) döviz kuru olarak da adlandırılır.

Ülkelerin ekonomilerine bağlı olarak kullandıkları paraların değerleri değişir. Siyasi ve ekonomik istikrar paranın değerini yükseltirken siyasi zayıflıklar, ekonomik kriz gibi faktörler değer kaybına yol açar. İşte para birimlerinin değerlerindeki bu iniş çıkış döviz kurunu oluşturur. Döviz kuru kendi içinde iki farklı şekilde işler. Alış kuru ve satış kuru.

Döviz kuru yükselir ise ülkenin parası değer kaybeder ve diğer ülkelerin para birimlerinin değeri artar, döviz kuru düşer ise ülkenin para birimi değerlenir ve diğer para birimleri değer kaybeder. Dövizin ulusal para cinsinden fiyatına dolaysız kotasyon denir. Diğer bir adı ise "Enserten" döviz kurudur. Ulusal paranın döviz cinsinden fiyatına ise dolaylı kotasyon, diğer adı ile "Serten" denir. Enserten döviz kurunun yükseldiğini ve ulusal paranın değer kaybettiğini gösterir. Serten ise ulusal paranın değer kazandığını gösterir. Bankalar alış ve satışı farklı değerlendirirler. Düşük fiyata aldıkları dövizi daha pahalıya satarlar ve kâr ederler. Burada elde edilen kâra kâr marjı denir. Döviz piyasasının istikrarsız olması marjın yükselmesine neden olur. Piyasada istikrarsızlık bekleniyorsa yine marj yükselir. Fakat döviz işlemleri fazla ise alım satım marjı düşer. Bunlar kur farkını oluşturan nedenlerdir.[2][3][4]

Döviz kuru; nominal kur, reel kur, çapraz kur ve efektif kur olarak dörde ayrılır.

Nominal Kur: Diğer ülkeler tarafından kullanılan yani yabancı paranın ulusal para karşısındaki değeridir.

Reel Kur: Nominal kurların enflasyon oranlarına göre düzenlenmesidir. Ulusal paranın yabancı para üzerindeki satın alma gücü olarak izah edilebilir.

Çapraz Kur: Yabancı paranın yabancı paraya karşı oluşturduğu kur değeridir. İngiliz Sterlinini kullanarak, Japon Yeni almak buna örnek verilebilir.

Efektif Kur: Diğer ülkelerin kullandığı paraya yani yabancı paraya efektif denir.

Döviz kurundaki değişmeleri belirleyen faktörler

Ödemeler Dengesi: Ülkelerin zaman içinde gerçekleştirdikleri iktisadi işlemlerin kaydına denir. Kur değişimlerinin cari ve ticari işlemlerle birlikte diğer kalemleri üzerindeki etkisine dayanır. Ödemelerdeki dengesizlikler aktif döviz kuru politikalarıyla giderilebilir. Döviz fiyatlarının artmasının veya azalmasının ödemelere etkisi ithal edilen ve ihraç edilen malların talep elastikliği ile ilişkilidir. Arz ve taleplerinin kaynağını oluşturan değişimler, alacaklıları ve borçluları etkileyecek, bunun aracılığıyla talep ve arz ortaya çıkacaktır. Talep ve arzın ortaya çıkarak değişmesi aynı şekilde denge döviz kurunu değiştirecektir.

Gelir Seviyesi: Ülkenin gelir ortalamasının diğer ülkelerden fazla olması, her döviz kuru için ülkenin ithalatını yükseltir. Arz değişmez, sabit kalırsa kur yükselir ve kurun yükselmesi ülkenin para biriminin değer kaybına yol açar. Diğer ülkeler, bahsi geçen bu ülkenin gelir düzeyinin üstüne çıkar ise ithalata teşvik başlar ve bu durum o ülkeye olan döviz arzını azaltır. Gelir düzeyi artar ise kişilerin istekleri ve zevkleri de değişecektir. Bu değişim eğer ithal mallara yönelimi sağlarsa, denge kuru değişecek ve döviz talebi ise artacaktır.

Genel Fiyat Seviyesinde Değişmeler: Ülkedeki enflasyon diğer ülkelere oranla yüksek ise, o ülkenin ürettiği ürünler yurt dışına göre daha pahalı olacaktır ve bu ithal mallara olan talebi artıracaktır. Ülkenin parasının değer kaybı söz konusudur. Enflasyon ve paranın değeri arasında ters bir ilişki olduğu söylenebilir.

Faiz Oranları: Döviz kurları ve faiz oranları arasında kısa vadeli fakat sıkı bir ilişki vardır. Uluslararası ticaret ve iç ticaret yapanlar, reel faiz oranının en yükseklere çıktığı piyasada ellerindekileri ödünç verme eğiliminde olacaklardır. Yani ülkenin reel faiz oranı kısa dönemde diğer ülkelerden fazla olur ise o ülkeye sermaye akımı gerçekleşecektir. Sermaye akımının gerçekleşmesi ülkenin para biriminin değer kazanmaya başlamasını sağlayacaktır. Eğer tam tersi olur reel faiz oranı düşerse, ülkenin para birimi değer kaybedecektir.

Sermaye Hareketleri: Ülkeye giren ve çıkan sermayeler, döviz miktarının değişmesinde önemli rol oynar. Bu dış ticaret ve döviz kurunun aralarındaki bağlantıyı olumsuz etkiler. Sermaye hareketleri, kısa vadede döviz kurlarında meydana gelen farklılıkların asıl sebebi sayılır.

İhraç Malların Yurt içi Fiyatlarındaki Değişmeler: Eğer talep, aynı ihraç malını sadece ülkesinde değil dünyada pazarlarken elastik ise, toplam ihracat azalır. Toplam ihracatın azalması ise döviz arzını da azaltacaktır. Bu durumda denge döviz kuru yükselecek ve ülkenin para birimi değer kaybı yaşayacaktır.

İthal Malların Yurt dışı Fiyatlarındaki Değişmeler: Yurt dışı fiyat değişimleri, ihraç malların yurt içi fiyatlarındaki değişmelere zıt olarak yurt içi talep elastikiyetine bağlıdır. İthal ürünlerin fiyatı yükseldiğinde, sözü geçen ürünün talep elastikiyetini yüksek var sayarsak, sözü geçen ürün için harcamalar azalacak ve bu döviz talebinin düşmesine yol açacaktır. Döviz arzının sabit olduğunu var sayarsak denge döviz kuru düşecek ve bu durumda ulusal paranın değeri artacaktır.[5]

Nominal döviz kuru

İç ve dış sahada piyasalarda belirlenen, iki ülke parasının fiyatına nominal döviz kuru denilmektedir. Farklı bir ifade ile bir birim, bir parayı elde etmek için paradan ödenmesi gereken birim değer sayısı olmaktadır. Yerli ve milli para her birim değer kazandığında, bir birim değer uluslararası ortamda herhangi bir yabancı parayı satın alması için vermesi gereken yerli para miktarı düşmektedir. Bu durum birde yerli paranın değeri azaldığında da değer kaybettiğinde de uluslararası ortamda bir yabancı parayı satın almak için vermesi gereken yerli paranın değer miktarı fazlaca artmaktadır. Döviz işlemleri ikiye ayrılmaktadır. Bunlar ise spot işlemler birde forward yani vadeli (forward) olmak üzere iki şekilde incelenmektedir. Spot işlemlerinde hemen 48 saat yani 2 gün içinde banka mevduatlarının değişme durumu varken, vadeli işlemlerde ise gelecek herhangi bir tarihte banka mevduatları değişmektedir. Adından da anlaşılacağı üzere spot işlemlerde kullanılan döviz kuruna spot döviz kuru vadeli işlemlerde ise yine ve tekrar aynı şekilde (forward) kuru denmektedir.

Reel döviz kuru

Reel döviz kuru, nominal döviz kuru ile bağlantılı bir biçimdedir. Reel döviz kuru yurt dışı ve yurt içi fiyat düzeyi oranının, nominal döviz kuru ile birleşmesi sonucu elde edilen bir kurdur. Kısaca şöyle söyleyebiliriz... Nominal döviz kuru yerli ve yabancı paranın değer birimi ederi iken, reel döviz kuru iki yabancı ülkedeki kıymetli eşyaların birim değeri fiyatıdır. Reel döviz kuru ise bir ülkenin ithalat ve ihracat alanındaki değerini göstermektedir. Tabi bu durumda yabancı iki ülke arasındaki eder düzeyi yaşanan değişmeler ve gelişmelere göre ayarlanabilmektedir. Reel döviz kurunun etkilendiği birçok finansal ve ekonomik alanda ticari organlar bulunmaktadır. Bunların başında sürekli etkilediği makroekonomik değişkeni gelmektedir. Reel döviz kurunun azalması yani düşmesi yabancı iç ve dış sahadaki yani piyasadaki kıymetli kıymetli eşyaların yerli ve milli kıymetli eşyalara karşı ucuzlamasını sağlayarak ithalatı artırmaktadır. Tabi bu durumun birde tersi bulunmaktadır. Reel döviz kurunun artması yani yükselmesi ise yerli ve milli kıymetli eşyalar ters bir durum yaratıp ihracatı yüzde ve yüzey olarak arttırmaya sebep olmaktadır. Reel döviz kuru sisteminde ortaya çıkan değişim ve gelişmelerin neden sebep olduğu önemli bir durumdur. Bu değişimin kurgusal yani saptırıcı nedenlerden dolayımı yoksa finansal ve ekonomi alanındaki değişim ve gelişmelerden mi sebep olduğunu emin ve kesin bir şekilde anlaşılmalıdır. Reel döviz kuru finansal ve ekonomi alanında etkileyen sebepler temelde ve özünde verimlilik, faiz oranları, caiz işlemleri ve dış borçlar olarak sayılabilmektedir. Finansal ve ekonomi alanında ticaret yapan uluslararası ortamdaki ülkelerin kıymetli eşyalarının fiyatlarının, eder ve kıymet rekabetinin etkileyici ve kıymetli bir belirtisi olan reel döviz kuru sistemi makroekonomik dengeler ve değişmeler ortamında etkili ve önemli bir durumda bulunmaktadır. Tabi reel döviz kuru sisteminin bir denge ve düzen ortamında bulunması ve ekonomi alanındaki diğer düzen ve tertipleri de alaşağı edip ayarlarıyla oynamaktadır. Yani kısacası reel döviz kuru sisteminin denge ve düzen kıymeti yani değerinin ne olduğunun bilinmesi ve belirlenmesi gerekmektedir.[6]

Ayrıca bakınız

Döviz kuru sistemleri

Döviz kuru riski

En çok kullanılan para birimleri listesi

Kaynakça

  1. ^ "Döviz Kuru". Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü. 3 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2011. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020. 
  5. ^ "Türkiyede Döviz Kuru Sistemleri" (PDF). Serdar Çiçek. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  6. ^ "DENGE DÖVİZ KURU MODELLERİ VE TÜRKİYE UYGULAMASI" (PDF). Döviz Kuru. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020. 


Dış bağlantılar

Merkez Bankası Döviz Kurları28 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Para</span> devletçe bastırılan, üzerinde değeri yazılı kâğıt veya metalden ödeme aracı, nakit

Para, mal ve hizmetlerin değiş-tokuşu için kullanılan araçlardan en yaygın olanı. Para sözcüğü ile genellikle madenî para ve banknotlar kastedilmekle birlikte; ekonomide, vadesiz mevduatlar ve kredi kartları da parayı meydana getiren unsurlardan sayılır. Vadeli mevduat, devlet tahvili gibi değişim araçları ise para benzeri olarak değerlendirilir.

<span class="mw-page-title-main">Banka</span> finansal etkinlikte bulunan kurum

Banka, faizle para alınıp verilebilen, kredi, iskonto, kambiyo işlemleri yapan, kasalarında para, değerli belge, eşya saklayan ve bunun dışındaki diğer ticari, finansal ve ekonomik etkinliklerde bulunan kuruluşlara denir. En yaygın üçüncül sektörlerden biridir. Banka sözcüğü İtalyanca banca sözcüğünden Türkçeye geçmiştir. Para bozma gişesi, para bozma yeri anlamına gelir. Kredilendirme faaliyetleri doğrudan banka tarafından veya sermaye piyasaları aracılığıyla dolaylı olarak da yapılabilir. Bankalar genellikle uluslararası bir dizi sermaye standardı olan Basel Anlaşmalarına dayanan asgari sermaye gereksinimine tabidir. Bankalar bir ülkenin finansal sistem ve ekonomisinde önemli bir rol oynadıklarından, yargı alanlarının çoğu bankalar üzerinde yüksek derecede düzenleme uygulamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Enflasyon</span> mal ve hizmetlerin zaman içinde değerinin artması, hayat pahalılığı

Enflasyon veya parasal şişkinlik, ekonomideki mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki genel artıştır. Bu genellikle tüketici fiyat endeksi (TÜFE) kullanılarak ölçülür. Genel fiyat seviyesi yükseldiğinde, her bir para birimi daha az mal ve hizmet satın alır; sonuç olarak, enflasyon paranın satın alma gücünde bir azalmaya karşılık gelir. TÜFE enflasyonunun tersi, mal ve hizmetlerin genel fiyat seviyesinde bir düşüş olan deflasyondur. Enflasyonun yaygın ölçüsü, genel bir fiyat endeksindekinin yıllık olarak yüzde değişimi olan enflasyon oranıdır. Hanelerin karşılaştığı fiyatların hepsi aynı oranda artmadığından, bu amaçla genellikle tüketici fiyat endeksi (TÜFE) kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Hiperenflasyon</span> Hızla artan enflasyon

Hiperenflasyon, enflasyonun yılda yüzde 200 sınırını aştığı anlardaki halidir. Dörtnala enflasyon olarak da adlandırılır. Paranın değerini yitirdiği en şiddetli enflasyon biçimidir.

<span class="mw-page-title-main">Döviz</span> mal veya hizmetler için genel olarak kabul edilen takas aracı

Döviz, dar anlamda yabancı parayı temsil eden belgeler. Türkçede yabancı ülkelerin paralarına da döviz denmektedir. Herhangi bir ülkenin parasının, başka bir ülkenin parasına dönüştürülmesiyle ilgili işlemlere de döviz işlemi veya kambiyo işlemi denir. Döviz kelimesi Türkçeye Fransızcadaki deviseden geçmiştir. Genel olarak döviz dendiğinde milletlerarası ödemelerde kullanılan ödeme araçlarının tamamı ifade edilir.

Sıcak paranın “iktisat yazınında genel kabul gören kesin bir tanımı olmamasına rağmen, “spekülatif”, “kısa-dönemci” ve “aşırı dalgalanma ve akışkanlık “ gibi unsurlar içerdiği; ve yol açtığı iktisadi istikrarsızlıkların da özü itibarıyla bu öğelerden kaynaklandığı bilinmektedir”.

<span class="mw-page-title-main">Merkantilizm</span> Politik ve iktisadî bir teori

Merkantilizm, bir ekonominin ihracatını en üst düzeye çıkarmak ve ithalatını en aza indirmek için tasarlanmış milliyetçi bir ekonomi politikasıdır. Başka bir deyişle, ülke içindeki kaynak birikimini en üst düzeye çıkarmayı ve bu kaynakları tek taraflı ticaret için kullanmayı amaçlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Devalüasyon</span> makroekonomide ve modern para politikasında bir terim

Devalüasyon ya da değer düşürümü, sabit kur sistemlerinde ödemeler dengesi açık veren ülkenin ulusal parasının dış satın alma gücünün, hükûmetçe alınan bir kararla düşürülmesidir. Başka bir deyişle devalüasyon, bir devletin resmi para biriminin diğer ülke dövizleri karşısında değer kaybettirilmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Para piyasası</span> kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasa

Para piyasası, 1 yıldan kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılandığı finansal piyasa türü. Para piyasalarındaki fonlar genellikle şirketlerin nakit, nakit benzeri veya nakde çevrilebilen dönen varlıklarını finanse etmek için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Kişi başına düşen millî gelir</span>

Bir ülkenin gayri safi millî hasılası (GSMH), o ülkenin nüfusuna bölündüğü zaman, kişi başına düşen GSMH bulunur. Aynı şekilde, bir ülkenin gayri safi yurt içi hasılası (GSYİH) o ülkenin nüfusuna bölündüğü zaman ise, kişi başına düşen GSYİH elde edilir.

İhracat ya da dışsatım, bir malın veya hizmetin yurt dışındaki alıcılara satılmasıdır. Devletler, tüzel kişilikler ve gerçek kişilikler tarafından gerçekleştirilir. İthalatın karşıtıdır ve dış ticaret dengesini oluşturan etkenlerden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Uluslararası döviz piyasası</span>

Yatırım, hedging, spekülasyon amacıyla yapılan hareketlerin gerçekleştiği döviz piyasaları 24 saat açıktır. Açılış Sidney ve Tokyo'da olur, Hong Kong ve Singapur, Bahreyn ile sürer Avrupa piyasalarına geçer. Frankfurt, Zürih, Londra'dan New York, Chicago piyasalarına ve Los Angeles ve San Fransisco'ya devam eder. İşlem hacmi, dünya ticaret hacminin 50 katından fazladır. İşlemlerde ağırlık Amerikan doları, Euro ve Japon yeni üzerindedir.

<span class="mw-page-title-main">Say kanunu</span>

Say kanunu, Mahreçler (piyasa) kanunu olarak da bilinir. Jean Baptiste Say tarafından ileri sürülmüştür. "Her arz kendi talebini yaratır" biçiminde açıklanabilir. Yani piyasaya çıkan bir mal, kendi üretim değerine eşit bir talebi vardır. Bu kanunun gerçekleşmesi için: fiyatlar maliyetlere eşit olmalı, maliyetler gelirlere eşit olmalı ve bütün gelirler harcanmalı. Bu varsayımlar altında üretilen malın maliyeti, faktör gelirlerine eşit olacak ve bütün gelirler harcanacağı için üretilen her mal satılacaktır.

<span class="mw-page-title-main">Para politikası</span>

Para politikası, hükûmetin, merkez bankasının ya da para otoritesinin, ekonomiye, para arzı yönetimi ya da döviz piyasası işlemlerini kullanmak yoluyla yön vermesidir. Para teorisi, ekonomi için en uygun (optimal) para politikasının belirlenmesini sağlar.

<span class="mw-page-title-main">J eğrisi</span>

J eğrisi, devalüasyon ilk etapta dış ticaret dengesini kötüleştireceğini, ancak bu durumun belirli bir süre sonra tersine döneceğini iddia eden etkidir. Bu yaklaşım yurt içi ve yurt dışı talep esnekliklerinin 1'den büyük olduğu görüşüne dayanır. Bu durumda dış ticaret dengesi kısa dönemde bozulur, esnekliklerin arttığı uzun dönemde iyileşir.

Türev, temel olan asıl değerin fiyat araçlarına bağlı olması anlamına gelir. Hakların garanti altına alındığı, bir malın sabit bir fiyattan satın alınması ya da satılmasını sağlayan ticari anlaşmadır. Esas olan mal asıl değer olarak da tanımlanır. Asıl değer; menkul kıymetler, pazar (piyasa) bağlantılı referans büyüklükleri, diğer ticaret maddeleri olabilir; fakat ekonomik olmayan miktar da hava türevleri olabilir. Türevler fiyat değişimlerinin risklerine karşı güvenliği ve asıl değerlerin fiyat gelişimindeki spekülasyonu mümkün kılmaktadır.

Gayrisafi millî hasıla (GSMH), bir ülke vatandaşlarının verilen bir yıl için ürettikleri toplam mal ve hizmetlerin, belli bir para birimi karşılığındaki değerinin toplamıdır. Vatandaşlık ayrımının yapılmasındaki sebep, GSMH'nin gayrisafi yurt içi hasıladan (GSYİH) farklı olduğunu belirtmek içindir. GSYİH, o ülkede faaliyet gösteren yabancı ülke yurttaşlarının ürettiği nihai mal ve hizmetleri de kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Esnek kur sistemi</span>

Esnek kur sistemine yüzen veya serbest değişken kur adları da verilir. En belirgin şeklinde bu sistemde, döviz piyasaları üzerinde hiçbir devlet müdahalesi yoktur. Döviz kurları tamamen piyasadaki döviz arz ve talebine göre oluşur. Bu sistemde, bir ülkenin dış ödemeler dengesi, döviz kurları aracılığıyla sağlanacağından, dış ödemeler dengesinin açık ya da fazla vermesi söz konusu olmayacaktır. Örneğin dış ödemeler dengesi açık veriyorsa, döviz talebi döviz arzından daha fazla olacağından, döviz kuru yükselecektir. Döviz kurunun yükselmesi bu defa ithalatın azalmasına ve ihracatın artmasına neden olacaktır. Döviz kurundaki yükselme, dış açık ortadan kalkana kadar devam edecektir.

Türkiye'de finansal krizler ya da ekonomik krizler makro ekonomik yapının bozulmasıyla ortaya çıkan buhran dönemleridir. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı sonrası yaşanan başlıca krizler; 1946, 1958, 1960, 1974, 1980, 1982, 1990, 1994, 2000-2001, 2008-2012 ve 2018-2023 krizleridir.

Döviz kuru sistemleri 19. yüzyıldan itibaren üç grupta tanımlanmaktadır.