Cumhuriyetin 50. Yılı Heykelleri
Cumhuriyetin 50. Yılı Heykelleri, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanı'nın 50. yıldönümü nedeniyle 1973 yılında İstanbul'un çeşitli noktalarına yerleştirilmiş heykeller.
1972 yılında İstanbul Valiliği başkanlığındaki bir komisyon tarafından alınan kararla Cumhuriyetin 50. yılı dolayısıyla şehrin açık alanlarına çağdaş Türk sanatını ve sanatçısını temsil edecek heykeller yerleştirilmesi kararlaştırılmış ve İstanbul'da yaşayan sanatçıların ürettiği 20 eser 20 farklı mekâna yerleştirilmiştir. 2020 yılı itibariye 7 tanesi hasarsız olarak durmaktadır.[1]
Geçmişi
Cumhuriyetin 50. yılı dolayısıyla 1973 yılında açık alana 50 heykel yerleştirilmesi kararı, 1972 yılı mayıs ayında İstanbul Valiliği başkanlığında toplanan “İstanbul İli Cumhuriyetimizin 50. Yılını Kutlama Komitesi "tarafından kararlaştırıldı.[2][3] Uygulamanın gerekçesi, Cumhuriyet döneminin üç boyutlu sanat eserlerini ortaya çıkarmak ve halkın üç boyutlu sanat eseriyle ilişkisi kurmasını sağlamaktı.[2] Zira, Cumhuriyet döneminde anıtlar inşa edilmiş ancak heykel sanatçılarının serbest eserleri müze ve atölyelerde, maket boyutlarında kalmıştı. İstanbul'un park ve meydanlarda serbest sanat eserleri bulunmamaktaydı. Oysa ki halkın çağdaş heykelle ilişkisi kurmasının yolu onları park ve medyanlara yerleştirmekten geçiyordu.
Çalışmalar, Kutlama Komitesi'nin İstanbul Şubesi Başkanı Mustafa Aslıer tarafından yürütüldü. Komitede İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Başkanı Hüseyin Gezer ile danışman olarak Şadi Çalık da yer aldı.
Mekanları belirlemek için bir komisyon oluşturuldu. Üç kişilik komisyon, heykel yapılması düşünülen 50 mekân belirleyip sanatçılara verdi ve sanatçılar seçtikleri mekana göre heykeller ürettiler.
Sanatçı seçimindeki kriterler şunlardı:[2]
- Açtığı ve katıldığı sergilerle sanatçı kişiliğini kabul ettirmiş olmak;
- Devlet sergilerinde derece almış olmak;
- Müzede eseri bulunmak;
- İstanbul'da yaşıyor olmak.
Üretilen eserlerin boyutunun 1.5 - 2.5 metre arasında olması; taş, beton ya da metal malzeme kullanılması istenmişti. Sanatçılara eserin uygulama giderlerinin karşılığı olarak en fazla 20 bin lira ödenmesi kararlaştırılmış; ancak herhangi bir ödenek ayrılmamıştı. Sonuçta 50 heykel yerine 20 heykel seçilmiş ve İstanbul'un park ve meydanlarına yerleştirilmiştir.
Gürdal Duyar'ın Güzel İstanbul adlı yapıtı, Karaköy Meydanı'na yerleştirilmesinden sonra yoğun bir tahrip kampanyası ile karşı karşıya kaldı ve 9 gün sonra "müstehcen” bulunduğu gerekçesiyle kaldırıldı.[4] Bu olay, halkın ne istediği, demokrasinin ne olduğu, Cumhuriyet'in 50. yılında Türkiye'nin durumu gibi siyasi konulara ilişkin yoğun bir tartışma başlatttı. Heykel, 3 Mayıs 1974'te Yıldız Parkı'nın ücra bir köşesine yerleştirildi.[4] Eser, 20 heykelin içinde ayakta kalan az sayıdaki heykelden birisidir.
Zühtü Müridoğlu'nun Roma zafer anıtından ilham alan yuvarlak sütun formundaki dört metrelik çalışması, bütçe sıkıntısı nedeniyle bronz döküm yerine beton döküm olarak hazırlanıp Beyoğlu ilçesindeki Fındıklı Parkı'na yerleştirildi.[5] Eser, Cumhuriyetin 100. yılında bronz döküm olarak gerçekleştirilmiş ve İstanbul Resim ve Heykel Müzesi önüne yerleştirilmiştir.[6]
Heykeller
| İsmi | Konumu | Heykeltıraş | Görüntüsü | Notlar |
|---|---|---|---|---|
| İşçi Heykeli | Tophane | Muzaffer Ertoran | 2016 yılında kaldırıldı.[7] | |
| Güzel İstanbul | Yıldız Parkı | Gürdal Duyar |  | İlk önce Karaköy Meydanı'nda olan heykel daha sonra Yıldız Parkı'na taşındı.[8] |
| Yağmur | Arnavutköy Akıntı Burnu | Ferit Özşen | 1987'deki sahilyolu genişletme çalışmaları sırasında kaldırıldı.[9] | |
| Negatif Form | Gümüşsuyu Parkı | Metin Haseki | Gümüşsuyu Parkı'na dikildiği gün çalındı.[9] | |
| Yükseliş | Harbiye | Bihrat Mavitan | “Yükseliş” adlı alüminyum soyut çalışma heykel, 1979'da belediyenin tercihli yol yapımı sırasında kayboldu.[9] | |
| İkimiz | Taksim Gezi Parkı | Namık Denizhan | Gezi Parkı'na dikilen “İkimiz” adlı heykel 12 Eylül Darbesi'nden sonra kaldırıldı.[9] | |
| Soyut | Maçka | Haluk Tezonar |  | |
| Soyut | Bebek Parkı | Ali Teoman Germaner |  | |
| Bahar | Emirgan Korusu | Hakkı Karayiğitoğlu | Önce İstanbul Büyükşehir Belediyesi önüne konmuş; sonra buradan kaldırılıp ve birkaç yer değişikliği sonrasında bugün bulunduğu yere; Emirgan Korusu'ndaki Sarı Köşk'ün önüne yerleştirilmiştir.[10] | |
| Soyut: Dayanışma | İRHM önü | Zühdü Müridoğlu | Roma zafer anıtlarından ilham alan dört metre yüksekliğindeki heykel, bronz dökülmesi gerekirken bütçe sıkıntısı nedeniyle beton döküm olarak parka yerleştirildi. Eser, Cumhuriyetin 100. yılında bronz olarak dökülmüş ve İstanbul Resim ve Heykel Müzesi önüne yerleştirilmiştir.[6] | |
| Soyut: Yankı | Gümüşsuyu Parkı | Hüseyin Anka Özkan |  | Sanatçının ilk soyut çalışması olan geometrik soyut heykel, sac levhalardan oluşturulmuştur.[11] |
| Soyut | Fındıklı Parkı | Füsun Onur | Fındıklı Parkı'nın düzenlenmesi sırasında 1985 yılında kaldırıldı.[9] | |
| Soyut | Maçka | Yavuz Görey | Maçka Taşlık Parkı'ndaki soyut bronz heykel 1984 yılında bir kamyonun çarpması sonucu yıkıldı.[9] | |
| Birlik | Barbaros Bulvarı | Mehmet Uyanık | 1986'da kaldırıldı.[12] | |
| Mimar Sinan | Saraçhane Parkı | Nusret Suman | Betondan yapılan ve Saraçhane'deki İstanbul Belediye Sarayı'nın yanına yerleştirilen heykel 1980 yılında kayboldu.[9] | |
| Soyut | 4. Levent | Seyhun Topuz | Yol çalışması sırasında kaldırıldı.[13] | |
| Figür | Harbiye | Zerrin Bölükbaşı |  | Önce Muhsin Ertuğrul Sahnesi'nin önüne yerleştirilmiş, daha sonra Harbiye Orduevi'nin bahçesinin genişletilmesiyle bahçenin içinde kalmıştır.[14] Bugün İstanbul Radyoevi'nin arkasında bulunmaktadır. |
| Soyut: Bediha Muvahhit Anısına | Yenikapı | Tamer Başoğlu | Bedia Muvahhit anısına yapılarak Yenikapı Sahil Parkı'na yerleştirilen soyut heykel çalındı.[9] | |
| Soyut: Tavus | Gülhane Parkı | Kuzgun Acar | “Tavus” isimli metal heykel, Gülhane Parkı'ndan 1984'te Park ve Bahçeler Müdürlüğü'nce kaldırıldı.[9] | |
| Kadın figürü | Gülhane Parkı | Kamil Sonad | Gülhane Parkı'na yerleştirilen heykel, parkın yeniden düzenlenmesi sırasında yerinden kaldırıldı.[9] |
Ayrıca
Dış bağlantılar
Kaynakça
- ^ Haluk Tenozar'ın Heykeli 50. Yıl Anısı 10 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Beşiktaş Belediyesi Kent Kültürü Dergisi
- ^ a b c Yılmaz, Hünkar (2007). "Türkiye'deki uygulamalı heykel sempozyumları ve açık alan heykeline etkileri /". Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü yüksek lisans tezi. 16 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Baron von plastik (Temmuz 17, 2013). "İstanbul'da Güncel Arkeoloji: Cumhuriyetin 50. Yılı Heykelleri". Baron von Plastik blog. 1 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2024.
- ^ a b Antmen, Ahu (1 Nisan 2009). "TÜRK KÜLTÜRÜNDE BEDEN VE "GÜZEL İSTANBUL" OLAYI". Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 8 (30): 366-375. ISSN 1304-0278.
- ^ "Bir heykelin 50 yılda 'kurtarılma' hikayesi". 10haber.net. 16 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2024.
- ^ a b "Heykeltraş Zühtü Müridoğlu imzalı 50. yıl anıtı, 50 yıl gecikmeyle ayağa kaldırıldı haberi". Arkeolojik Haber. 7 Mart 2024. 16 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2024.
- ^ https://aydinlik.com.tr/haber/sinifin-trajedisini-yasayan-heykel-212179-3 Sınıfın trajedisini yaşayan heykel, Aydinlik.com.tr
- ^ "Güzel İstanbul heykeli Karaköy Meydanı'na kondu". Milliyet Arşiv. 11 Mart 1974. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2020.
- ^ a b c d e f g h i j http://www.yapi.com.tr/haberler/istanbullu-heykel-sevmiyor_68761.html 17 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İstanbullu Heykel Sevmiyor, yapi.com.tr/
- ^ "Hakkı Karayiğitoğlu: Sevgi ve Barış Anıtı". evetbenim.com. 3 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ Şendul, Zahide (2021). Türkiye'de Kamusal Alanda Soyut Heykel Uygulamalarının Öncüleri Olarak Cumhuriiyet'in 50. Yılında İstanbul'da Yapılmış Heykeller (PDF). Edirne: T.C. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Heykel Anasanat Dalı. s. 46. 7 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Mart 2023.
- ^ http://www.doganhasol.net/saldiriya-ugrayan-heykeller.html 19 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Saldırıya Uğrayan Heykeller, doganhasol.net/
- ^ https://www.hurriyet.com.tr/kitap-sanat/atolyeden-icimin-sikintisi-bosalmis-olarak-ciktim-40647788 10 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Atölyeden içimin sıkıntısı boşalmış olarak çıktım, milliyet.com.tr/
- ^ "Zerrin Bölükbaşı". İstanbul Kadın Müzesi. 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
