İçeriğe atla

Cumhuriyet Halk Fırkası 2. Olağan Kongresi

Cumhuriyet Halk Fırkası 2. Olağan Kongresi
← 191915-23 Ekim 19271931 →

Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi) 2. Olağan Kongresi, 15-23 Ekim 1927 tarihlerinde[1] II. Meclis'te toplanmış bir CHF (günümüzdeki adıyla CHP) kongresidir. Kongrede; fırkanın (partinin) genel başkanı Gazi Mustafa Kemal (Atatürk); 1919-1927 yılları arasında yaşanan gelişmeleri millete hesap vermek amacıyla hazırladığı Nutku okumuştur ve fırkanın 1923 tarihinde hazırlanan nizamnamesi (tüzüğü) değiştirilmiştir. Nutuk'un okunması altı gün (15-20 Ekim) sürmüş[2] ve okunması bittikten sonra nizamname değişiklikleri yapılmıştır.

Nizamnamedeki pek çok alt başlık ve konu 1923 yılında hazırlanan nizamnameye göre farklılık göstermiştir.

Gazi Mustafa Kemal'in (Atatürk) Nutku

Ana madde: Nutuk (Mustafa Kemal Atatürk)
CHF Genel Başkanı Gazi Mustafa Kemal kurultayda Nutuk'u okuyor

Gazi Mustafa Kemal, kongrenin birinci gününde (15 Ekim) 19 Mayıs 1919'da Samsun'a ayak basmasından CHF'nin ilk kongresi olduğunu söylediği Sivas Kongresi'ne[3] kadar olan bölümü, ikinci gününde Sivas Kongresiyle Son Osmanlı Mebusan Meclisi seçimlerine kadar olan aralığı, üçüncü gününde Son Osmanlı Meclisi ile Büyük Millet Meclisi'nin açılışını kapsayan aralığı, dördüncü gün 23 Nisan 1920 BMM açılışından İnönü zaferlerine kadar yaşanan askerî ve siyasî olayları, beşinci gün İnönü Savaşlarından Lozan Antlaşması sürecini ve son gün (20 Ekim) Lozan Antlaşması sonrasından 2. Kongre gününe kadar yaşanan gelişmeler ve yapılmaya çalışılan kökten yenilikleri anlatmıştır.[2] 6 gün süren konuşmasının sonunda Gazi Mustafa Kemal Türkiye Cumhuriyeti'ni gençlere emanet ettiğini belirttiği Gençliğe Hitabıyla söylevini nihayete erdirmiştir.

Nizamname (Tüzük) değişikliği

Kongrede yapılan nizamname (tüzük) değişikliğinin en önemli yanı Cumhuriyet Halk Fırkası'nın siyasal niteliklerini ilk kez net olarak tarif etmesiydi. Bu tarif edilen nitelikleri ise yeni nizamnamenin ilk maddesinde Cumhuriyetçi, Milliyetçi ve Halkçı şeklindeydi.[4] Yeni nizamnamenin 3. maddesinde ise o dönem hayata geçmemiş olan Laiklikten isim zikredilmeksizin söz ediliyordu.[4] O dönem fırka nizamnamesinde yer almayan Devletçilik ve Devrimcilik ise 1931 yılında düzenlenen kongrede fırkanın programına eklenmiş,[5] böylece Atatürk'ün Altı İlkesi oluşmuştur. Buradan yola çıkıldığında 1927 kongresinin ve bu kongrede hazırlanan nizamnamenin, Türkiye'nin kurucu ideolojisi olan Kemalizmin şekillenmesinde önemli bir kilometre taşı olduğu söylenebilir.

Kurultayda hazırlanıp kabul edilen yeni nizamnamenin yaptığı en önemli değişiklik kongrenin toplanması hakkındaki hükümlerde yapılan değişiklikler olmuştur.[6] 9 Eylül 1923 tarihinde yürürlüğe giren nizamnamede fırkanın büyük kongresinin (kurultay) fırka divanı (parti meclisi) tarafından belirlenecek bir yerde ve her yılın 23 Nisanında toplanacağı belirtilmiştir.[6][7] Yeni nizamnamedeyse bu kural dört yılda bir defa ve genel başkanın belirlediği yerde toplanma olarak değiştirilmiştir.[8] Buna ek olarak genel başkanın istediği takdirde de kongrenin toplanabileceği maddesi eklenmiştir.[6][9] 1923 nizamnamesinde bulunan genel başkanın seçilmesi ile alakalı hükümler kaldırılmış ve Gazi Mustafa Kemal'e doğrudan "fırkanın genel başkanı" sıfatı verilmiştir.[3][6] Ayrıca yine nizamnamede oluşturulan ve genel başkan, genel başkan vekili ve genel sekreterden ibaret olan genel başkanlık divanının alacağı kararlara tüm fırka azaları (partililer) tarafından kayıtsız şartsız uyulacağı hükmü konulmuştur.[6][10] Başkanlık divanındaki diğer iki yetkili makam, genel başkanın atamasına bırakılmıştır. Tüm bu yeni hükümlerde görüldüğü üzere Gazi Mustafa Kemal'in fırka içerisindeki gücü ve ağırlığı, 1927 Kongresinin hazırlayıp kabul etmiş olduğu bu nizamnameyle birlikte artmıştır.[3][6]

Değerlendirme

Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi) 1927 kongresi, genel başkan Gazi Mustafa Kemal'in Nutuk'unu okumaya başlamadan önce yapmış olduğu kongre açılış konuşmasında belirttiği üzere[3] fırkanın yapılan 2. kongresidir. Gazi Mustafa Kemal, bu açıklamasıyla fırkasına Kurtuluş Savaşı ve Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti'nin devamı vasfını vermiş ve ona meşruiyet kazandırmıştır. Nitekim Söylevini Samsun'a çıkışıyla başlatarak ve bu kongreyle bitirerek bu meşruiyeti perçinlemiştir. Kongrenin 20-23 Ekim tarihlerinde hazırlanarak nihayete erdirilen yeni nizamnamesiyle (tüzük) hem CHF'nin siyasal konumu belirlenmiş hem de genel başkan olarak Gazi Mustafa Kemal'in fırkadaki gücü ve ağırlığı artmıştır. Bu yön tayini ve Mustafa Kemal'in fırkadaki yerinin belirlenmesi süreçleri ise devam etmiş ve 1931'de düzenlenen kongrede hazırlanan fırka programında daha da netleşmiştir. Bu iki kongrede yapılan bu gibi değişiklik ve eklemeler sayesinde kurucu ideoloji Kemalizm'in ana hatlarının oluşumu tamamlanmıştır.

Dolayısıyla hem Cumhuriyet Halk Partisi hem de anayasasında Atatürk İlkeleri yer alan modern Türkiye için Cumhuriyet Halk Fırkası 2. Olağan Kongresi son derece önemli bir dönüm noktasıdır.

Kaynakça

  1. ^ Tuncay Dursun, Tek Parti Dönemindeki Cumhuriyet Halk Partisi Büyük Kurultayları, Kültür Bakanlığı yay., Ankara, 2002, s.11-33.
  2. ^ a b "Atatürk'ün Nutuk Adlı Eseri". Atatürk Ansiklopedisi. 31 Aralık 2020. 23 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2024. 
  3. ^ a b c d Uzun, Hakan. “Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm Ve Milli Şef Kavramları”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 9, sy. 20 (Haziran 2010): 233-71.
  4. ^ a b Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi. TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu. 15 Ekim 1927. s. 4. 2 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2024. 
  5. ^ "Yüzüncü yılda Altı Ok'tan ne anlamalıyız?". Politikyol. 2 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2024. 
  6. ^ a b c d e f "Cumhuriyet Halk Fırkası (1923-1938)". Atatürk Ansiklopedisi. 17 Haziran 2021. 2 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2024. 
  7. ^ Halk Fırkası Nizamnamesi (Osmanlı Türkçesi). TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu. 1923. s. 2. 2 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2024. 
  8. ^ Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi. TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu. 1927. s. 7. 2 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2024. 
  9. ^ Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi. TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu. 1927. s. 35. 6 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2024. 
  10. ^ Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi. TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu. 1927. s. 12. 2 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2024. 

Dış Bağlantılar

  • [1] Uzun, Hakan. “Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm Ve Milli Şef Kavramları”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 9, sy. 20 (Haziran 2010): 233-71. (Dergipark)
  • [2] Alacı, B. (2016). ATATÜRK DÖNEMİ CUMHURİYET HALK PARTİSİ KURULTAYLARINDA, NİZAMNAMELERİNDE VE PROGRAMLARINDA KADIN ALGISI. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(3). https://doi.org/10.18026/cbusos.18378 (DergiPark)
  • [3] Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, 1927, TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu
  • [4] Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, 1923, (Osmanlı Türkçesi), TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Recep Peker</span> 6. Türkiye başbakanı

Mehmet Recep Peker, Türk asker ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de cumhuriyetin ilanı</span> 29 Ekim 1923 tarihinde Türkiye devletinin yönetim biçiminin cumhuriyet olarak belirlenmesi

Cumhuriyetin ilanı, hukukî olarak Türkiye Büyük Millet Meclisinin 29 Ekim 1923 günü gerçekleşen oturumunda Mustafa Kemal'in hazırladığı anayasa değişikliği teklifinin kabul edilmesiyle Türk devletinin yönetim şeklinin cumhuriyet olarak belirlenmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Büyük Millet Meclisi</span> Türkiye Cumhuriyetinin parlamentosu

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Türkiye Cumhuriyeti'nin yasama organıdır. 23 Nisan 1920'de Osmanlı Devleti'nin İtilaf Devletleri'nce işgaline direniş göstermek üzere kurulmuştur. Asli görevi yürütmeyi denetlemektir ve yasama erkini kullanır. "Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir" ilkesi, TBMM'nin varoluşunun temel dayanağını oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Mahmut Esat Bozkurt</span> Türk hukukçu ve devlet adamı

Mahmut Esat Bozkurt, Atatürk'ün yakın çalışma arkadaşlarından ve Türkiye'de hukuki temellerinin atılmasında katkılarda bulunmuş Türk devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hakkı Behiç Bayiç</span> Türk politikacı

Hakkı Behiç Bayiç, Türk siyasetçidir. TBMM 1. dönemde Denizli mebusluğu ve bu dönemde kurulan I. İcra Vekilleri Heyeti'nin ilk aylarında vekillik görevi yapmıştır. Mustafa Kemal Paşa'nın 1920 sonunda taktik düşüncelerle kurdurduğu Türkiye Komünist Fırkası'nın umumî kâtipliğini yapmış olması ile tarihe geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti</span> 7 Eylül 1919da Sivas Kongresinde Anadolu ve Rumelideki millî cemiyetlerin birleşmesiyle Mustafa Kemal Paşa riyasetinde kurulmuş cemiyet

Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Mondros Mütarekesi'nden sonra Anadolu'nun ve Rumeli'nin çeşitli şehirlerinde, işgallere karşı kurulan millî cemiyetlerin 7 Eylül 1919 tarihinde Sivas Kongresi'nde birleştirilmesinden sonra oluşan yeni cemiyete verilen isimdir. Kurucusu, ilk ve tek başkanı Mustafa Kemal Paşa'dır.

<span class="mw-page-title-main">Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası</span> Türkiyenin ilk muhalefet partisi (1924–1925)

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk muhalefet partisiydi. Mustafa Kemal Paşa'nın eski silah ve dava arkadaşları olan Kâzım Karabekir, Rauf (Orbay) Bey, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, Refet (Bele) Paşa ve Adnan (Adıvar) Bey’in öncülüğünde, 17 Kasım 1924’te kurulmuştur. Parti tüzüğünde cumhuriyet ilkesinin, liberalizmin ve demokrasinin benimsendiği belirtilirken aynı zamanda dini inançlara da saygılı olunduğu açıklanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Serbest Cumhuriyet Fırkası</span> Türkiyede bir siyasi parti (1930)

Serbest Cumhuriyet Fırkası, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün isteği üzerine Fethi Okyar tarafından kurulan bir siyasi partiydi.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Vasıf Karakol</span>

Mustafa Vasıf Karakol, , Türk asker ve siyaset adamı.

<span class="mw-page-title-main">Şükrü Naili Gökberk</span> Türk asker ve siyasetçi

Şükrü Naili Gökberk, Türk asker, Kurtuluş Savaşı komutanlarından ve siyaset adamı.

Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (THİF), Kurtuluş Savaşı sırasında Anadolu'da komünist faaliyet yürüten bir partidir.

<span class="mw-page-title-main">İbrahim Talî Öngören</span> Türk asker, siyasetçi ve diplomat

İbrahim Edhem (Talî) Öngören, Türk hekim ve siyasetçi, diplomat.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Ağaoğlu (siyasetçi)</span> Azerbaycanlı siyasetçi ve gazeteci

Ahmet Akif Ağaoğlu, Azerbaycan asıllı Türk siyasetçi, hukukçu, yazar ve gazeteci. Liberal Kemalizmin kurucusuydu.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de tek partili dönem</span>

Türkiye'de tek partili dönem, 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilanıyla başladı. Millî Kalkınma Partisi (MKP) kuruluncaya kadar, kısa aralıklar dışında 1923-1945 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) tek yasal siyasi partiydi. Demokrat Parti (DP) karşısında 1946'daki ilk çok partili seçimleri kazandıktan yaklaşık dört yıl sonra, CHP 1950 seçimlerinin neticesinde iktidarını kaybetti. Tek partili dönemde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, çok partili demokrasiye geçiş için CHP'ye karşı muhalefet partilerinin kurulmasını istedi; 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) kuruldu ancak olaylı İzmir mitingi sonrası parti kendi kendini feshedilmeye zorlandı ve kurucusu tarafından lağvedildi. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF) 1924'te Kâzım Karabekir tarafından kuruldu, ancak üyelerinin 1925'te Şeyh Said İsyanı'na karıştığı iddiasıyla ve TCF'nin "parti, dini düşünce ve inançlara saygılıdır" maddesi gerekçe gösterilerek yasaklandı. Atatürk'ün cumhurbaşkanlığı süresince 2 kere çok partili bir sistem kurma çabalarına rağmen, bu yalnızca Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın 1930'da kapatılması sonrası 15 sene aradan sonra 1945'te gerçekleşti.

<span class="mw-page-title-main">Cumhuriyet Halk Partisi</span> Türkiyede bir siyasi parti

Cumhuriyet Halk Partisi, 9 Eylül 1923 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk'ün önderliğinde kurulan ve Türkiye'de faaliyet gösteren bir siyasi partidir. Parti tüzüğüne göre resmî kısaltması "CHP" şeklindedir. Simgesi Altı Ok'tur. TBMM'de 128 milletvekili ile ana muhalefeti temsil eden partidir. Genel başkanı Özgür Özel'dir.

Müdâfaa-i hukuk cemiyetleri, Osmanlı İmparatorluğu'nun 30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi'ni imzalayarak İtilaf Devletleri'ne teslim olması üzerine Osmanlı Türkiyesi'nin çeşitli kent ve kasabalarında oluşturulan ve Millî Mücadele'nin ilk örgütsel çekirdeğini oluşturan sivil kuruluşlara verilen ad.

<span class="mw-page-title-main">Kara Kemal</span> İttihat ve Terakki üyesi, İzmir Suikastı suçlularından birisi

Kara Kemal, Osmanlı devlet adamı. I. Dünya Savaşı sırasında iaşe nazırı olarak görev yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kemal Doğan</span> Türk asker ve siyasetçi

Kemal Doğan, Türk asker ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">1935 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 5. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1935 Türkiye genel seçimleri, 8 Şubat 1935 tarihinde 5. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılmış genel seçimlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Cumhuriyet Halk Fırkası 3. Olağan Kongresi</span>

Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi) 3. Olağan Kongresi, 10-18 Mayıs 1931 tarihlerinde Ankara'da bulunan II. TBMM Binasında toplanmış bir CHF kongresidir. Birleşimlerini Genel Başkan Vekili sıfatıyla İsmet Paşa'nın yönettiği kongrede (kurultayda), fırkanın nizamnamesi (tüzüğü) bir kez daha değiştirilmiş ve Dokuz umdenin ardından ilk kez fırkanın programı hazırlanmıştır. Kongreye gidilen dönemde; 1929 Büyük Buhranı, Türkiye'nin ikinci çok partili yaşam denemesi olan Serbest Cumhuriyet Fırkası deneyimi, Kubilay Olayı ve Türk Ocakları'nın kapatılması olayları yaşanmıştır. Yaşanan bu olaylar, CHF'nin kongresini etkilemiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.