İçeriğe atla

Cumalıkızık

Cumalıkızık
Mahalle
Cumalıkızık'ın bir sokağı
ÜlkeTürkiye
İlBursa
İlçeYıldırım
Zaman dilimiUTC+03.00 (UDAS)
TürKültürel
Kriteri, ii, iv, vi
Belirleme2014 (38. oturum)
ParçasıBursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğu'nun Doğuşu
Referans no.1452
Ülke Türkiye
BölgeAvrupa ve Kuzey Amerika

Cumalıkızık, Türkiye'nin Bursa ilinin Yıldırım ilçesine bağlı bir mahalledir. Bursa şehir merkezine 11 kilometredir. Ortalama 20 dakikada ulaşım sağlanır. Uludağ'ın kuzey eteklerinde kurulmuş ve hâlen yaşayan[1] beş Kızık köyünden biridir. Diğer Kızık köyleri şunlardır: Değirmenlikızık, Fidyekızık, Hamanlıkızık ve Derekızık. Bayındırkızık, Dallıkızık, Kızık, Bodurkızık, Ortakızık, Camilikızık, Kiremitçikızık, Kızıkşıhlar ve Kızıkçeşme ise günümüze ulaşamamıştır.[1] Cumalıkızık Etnografya Müzesi burada bulunmaktadır. 2000'de UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi'ne dahil edilen[2] Cumalıkızık, 2014'te Bursa ile birlikte Dünya Mirası olarak tescil edildi.[3][4]

Tarihçe

Kuruluşu yaklaşık 1300'lü yıllara denk gelmektedir.

Bir vakıf köyü olarak kurulan köyde, tarihi doku çok iyi korunmuştur ve Osmanlı erken döneminin kırsal kesim sivil mimari örnekleri günümüze ulaşmayı başarmıştır. Bu özelliği nedeniyle çok ilgi çeken ve ziyaret edilen bir yerleşim yeri olmuştur. Sık sık tarihsel filmlere mekan olmaktadır.

Uludağ etekleri ile vadiler arasında sıkışıp kalan köylere kızık adı verilmiştir. Diğer kızık köylerindeki köylülerin eskiden Cuma namazı için toplandığı yer olduğundan bu köyün Cumalıkızık adıyla anıldığı söylenir. Bir başka söylence de, Osman Bey'in köyün kurulduğu günün cuma günü olması sebebiyle bu köye "Cumalıkızık" adını vermiş olduğudur.

Köy çok eski bir Manav köyü olup[5] köyde yaşayan Manavların, Bizans İmparatorluğu'nun son dönemlerinde yerleştirdiği Kıpçak/Kuman Türkleriyle kaynaşan Oğuz Türkleri oldukları iddiası mevcuttur.[6][7][8][9][10][11][12][13] Buna göre Manavların sarı saçlı, beyaz veya kumral, renkli gözlü ve mongoloid fenotipe sahip olmalarında ki sebep budur.[14][15]

Köy meydanında köy geçmişine ait eşyaların sergilendiği bir de müze (Cumalıkızık Etnografya Müzesi) bulunur. Köyde, Haziran ayında "Ahududu Şenliği" yapılmaktadır. Ünlü "Cumalıkızık evleri" moloz taş, ağaç ve kerpiçten yapılır, genelde üç katlıdır. Üst katlardaki pencereler kafesli veya cumbalıdır. Ana giriş kapılarındaki kulplar ve tokmaklar dövme demirden yapılır. Evler sarı, beyaz, mavi, mor renklere boyalıdır. Evlerin arasında kaldırımsız, taş döşeli, çok dar sokaklar bulunur.

Köyün camisi, caminin yanındaki Zekiye Hatun Çeşmesi ve tek kubbeli hamamı Osmanlı devrinden kalmadır. Köyde, Bizans devrinden kalma bir kilise kalıntısı da bulunur. Köyde narenciye, ceviz, kestane yetişir.

Köye yakın yerleşim yerlerinde Bizans dönemine dayanan çeşitli izler mevcuttur. Bu izler zamanında Bizanslıların o bölgede varlık gösterdiğini kanıtlamaktadır. 1920-1922 yılları arasında gerçekleşen Yunan işgaline karşı diğer köylerin aksine Cumalıkızık köyü varlığını koruyabilmiştir. Köy, bu sayede Osmanlının kültürel ve tarihi yapısını koruyarak günümüze aktarmayı başarabilmiştir. Tarihi zenginliklerinin yanı sıra bünyesinde kendine özgü sosyo-kültürel unsurları barındırması kültürel miras kapsamında önemli rol oynamaktadır. Köyün doğal tarihinin kaybolmaması adına bazı çalışmalar yapılmıştır. Cumalıkızık Koruma Yaşatma Projesi bu uygulamalardan biridir.[16]

Tarihi dokusu nedeniyle sık sık dizi ve film çekimlerine sahne olur. Örnek olarak Türk Kurtuluş Savaşı'nı anlatan Kurtuluş dizisi, Osmanlı Devleti'nin kuruluşunu anlatan Kuruluş dizisi ve son olarak başrolünü Emrah İpek'in oynadığı Kınalı Kar dizisi burada çekilmiştir.

Kültür

2015 yılından itibaren Cumalıkızık'ta Uluslararası Ahududu Festivali düzenlenmeye başlamıştır.[17]

2014 yılında Cumalıkızık Etnoğrafya müzesi açılışı yapılmıştır. Büyükşehir Belediyesi ve Cumalıkızık'ta yaşayan vatandaşlarımızın desteği ile oluşturulan müzede Cumalıkızık'a gelen ziyaretçiler gerçekten 700 yıllık bir köydeki yaşam tarzını, kültürünü, örfünü, adetini bu müzede görebilir.[18]

Ulaşım

1. yol: Kent meydanından kalkan Cumalıkızık minibüsleriyle doğrudan köye ulaşılabilir.

2. yol: Bursa'nın birçok noktasında durağı olan metroya binerek Cumalıkızık-Değirmenönü istasyonunda inebilir ve minibüse aktarma yaparak 5 dakika içerisinde köye ulaşabilirsiniz

3. yol: Özel araçla Ankara yolu istikametinden Cumalıkızık yönlendirmeleriyle ulaşım sağlanabilir.

Galeri

Kaynakça

  1. ^ a b Oğuz Türklerinin Kızık Boyu ve Bursa'daki Kızıklar. 27 Temmuz 2017 tarihli kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2018
  2. ^ "Bursa and Cumalikizik Early Ottoman urban and rural settlements" (İngilizce). UNESCO. 4 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015. 
  3. ^ "Bursa and Cumalıkızık: the Birth of the Ottoman Empire". UNESCO. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015. 
  4. ^ "Cumalıkızık ve Bergama Dünya Miras Listesinde". Anadolu Ajansı. 22 Haziran 2014. 25 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2014. 
  5. ^ "Nişanyan Yer Adları: İndex Anatolicus". 15 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  6. ^ "BİZANS'IN ANADOLU'YA YERLEŞTİRDİĞİ SON TÜRKLER". 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "Manav Türkleri/Kırımın Gazetesi". 9 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2023. 
  8. ^ "ANADOLU'DA SON TÜRK İSKÂNI: İZNİK İMPARATORLUĞU'NDA KUMAN-KIPÇAKLAR VE YALOVA KAZIMİYE (YORTAN) İLE ELMALIK (SARUHANLI) KÖYLERİNDEKİ VARLIKLARI". 19 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2022. 
  9. ^ "Geyikdere Köyü Mezarlığında Bulunan Orta Asya Tipindeki bir Taş Heykel, Adil Yılmaz". 
  10. ^ Acar, Kenan (2010). Kuzeybatı Anadolu Manav Türkmen Ağızları Üzerine Birkaç Not4 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. SAÜ Fen Fakültesi Dergisi 2010 (II)
  11. ^ ÖÇALAN, Muharrem. "SAKARYA- İZMİT YÖRESİ YERLEŞİK TÜRKMENLERİ MANAV AĞIZLARINDA ÖTÜMSÜZ PATLAYICI ÜNSÜZ DEĞİŞMELERİ" (PDF). 2 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Ocak 2023. 
  12. ^ "Bursa Kızık Köyleri Ağızları Üzerine Dialects Of Bursa Kızık Villages". 15 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ "Develi Kızık Halk İnanışlarında Kuman/Kıpçak İzleri". 
  14. ^ "Kızık Boyu". 15 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  15. ^ "Manav Türkleri ve Soyları". İbrahim Işık. 2 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024. 
  16. ^ ÇETİN, T., (2010). Cumalıkızık Köyünde Kültürel Miras ve Turizm Algısı. Milli Folklor, vol.11, no.87, 181-190.
  17. ^ "Uluslararası Cumalıkızık Ahududu Festivali Başlıyor". Milliyet. 11 Haziran 2015. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015. 
  18. ^ Çetin, Turhan (2010). "Cumalıkızık Köyünde Kültürel Miras ve Turizm Algısı". Milli Folklor. 11 (87). ISSN 1300-3984. 26 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2024. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Cumalıkızık ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kurtköy, Pendik</span> Pendik, İstanbul, Türkiyede mahalle

Kurtköy, İstanbul ilinin Pendik ilçesine bağlı mahalle ve semttir.

<span class="mw-page-title-main">Yörükler</span> Göçebe Türk topluluğu

Yörükler, göçebe olan, çoğunlukla Anadolu dağlarında ve kısmen Balkan Yarımadası'nda yaşayan Oğuz kökenli bir Türk alt grubudur. Balkanlar'daki Yörükler, Kuzey Makedonya'nın doğu kesimlerinden Bulgaristan, Yunanistan ve Güney Trakya'ya kadar geniş bir alana yayılmıştır. İsimleri, "yürümek" anlamına gelen "yürü" fiilinden türemiştir, yürük olarak da adlandırılırlar. Yörükler, diğer sancaklar gibi bir toprak birimi değil, Osmanlı İmparatorluğu'nun ayrı bir örgüt birimi olan Yörük Sancağına bağlıydı.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzlar</span> Güney Moldova ve güneybatı Ukraynanın Türk etnik grubu

Gagavuzlar ya da Gagauzlar, bugünkü Moldova Cumhuriyeti'nde, başta Gagavuzya olmak üzere kuzeydoğu Bulgaristan, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan'da yaşayan, çoğunluğu Ortodoks Hristiyan olan bir Türk halkı. Ayrıca Trakyanın yerli halkı Müslüman Gacalların ve Marmara, Batı Karadeniz'in yerli halkı olan Manavların Yörük olmayan katmanının nüfusunun Gagavuzlardan geldiğine inanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kıpçaklar</span> 11.-14. yüzyıllarda Doğu Avrupa, Balkanlar, Batı ve Doğu Anadolu, Kafkasya ve Orta Asyada yaşamış bir Türk halkı

Kıpçaklar veya Kumanlar, eski Türk halklarından biridir. Dilleri Kıpçakça olup üç kol halinde gelişim göstermiş ve daha sonra da Kıpçak dillerine kaynaklık etmiştir.

Akçakese, İstanbul ilinin Şile ilçesine bağlı bir mahalledir. İstanbul'a 60 km, Şile'ye 17 km uzaklıktadır. Köy ahalisi erken dönemlerde yerleşik hayata geçmiş Manav Türklerinden oluşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kumanlar</span> 11.-14. yüzyıllarda Doğu Avrupa, Balkanlar ve Batı Anadoluda yaşamış bir Türk halkı

Kumanlar, 11. yüzyıl ile 14. yüzyıl arasında Doğu Avrupa’da yaşamış bir Türk halkı. Tarihte, Kıpçaklar ile aynı birlik içinde bulunmuş, bu yüzden de zamanla Kıpçaklar ile birlikte anılmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Manavlar</span> çoğunlukla Doğu Marmara ve Güney Marmarada yaşayan yerleşik yerli Türk halkı

Manavlar, Manav Türkmenleri veya Manav Türkleri; kuzeybatı Anadolu'da yaşayan Hanefi Sünni yerleşik Türk Halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki Dünya Mirasları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Türkiye'de yirmi bir tane UNESCO Dünya Mirası bulunmaktadır. İlk olarak 1985'te İstanbul'un Tarihî Alanları, Göreme Millî Parkı ve Kapadokya ile Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası, son olarak da 2023'te Gordion ile Anadolu'nun Ortaçağ Dönemi Ahşap Hipostil Camileri listeye dâhil edildi. Listedeki varlıklardan on dokuzu kültürel, ikisi karma alandır. Türkiye'nin Dünya Mirası Geçici Listesi'nde ise yetmiş dokuz tane varlığı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ağaçhisar, Alpu</span>

Ağaçhisar, Eskişehir ilinin Alpu ilçesine bağlı bir mahalledir. Bölge halkını çoğunluk olarak Manav Türkleri oluşturur.

Uz Hanlığı, 11. yüzyılda kurulan bir Türk hanlığıdır.

<span class="mw-page-title-main">Çördük, Mustafakemalpaşa</span>

Çördük, Bursa ilinin Mustafakemalpaşa ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Karacalar, Mustafakemalpaşa</span>

Karacalar, Bursa ilinin Mustafakemalpaşa ilçesine bağlı bir mahalledir.

Karsak, Bursa ilinin Orhangazi ilçesine bağlı bir mahalledir. 20. asır bașında Ermeniler, Rumlar, Balkan Muhacirleri, Batum göçmenleri yașamakta idi. Köyün adının anlamı olan Karsak Eski Türkçe'de “Bozkır Tilkisi” anlamına sahiptir ayrıca Kuman-Kıpçaklar'da bir totem olarak Karsak Tilkisini kullanmıştır ve Karsak Kuman-Kıpçaklar arasında bir boy adı olarak kullanılmıştır.

Anadolu ağızları, Türkiye Türkçesi ağız bölgesinin Anadolu kolunda yer alan ağızlardır. Eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulan Türkiye Türkçesi Anadolu'da çeşitli ağızlarla konuşulmaktadır. Ağızların sebebi, göçler, iklim, coğrafya ve dilin kendisine ait özelliklerdir. İletişim ve medya teknolojileri ile bütün yurtta İstanbul ağzı genelleşmekte, yöresel ağızlar giderek azalmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kızık boyu</span> Kuvvetli, sert, ciddi

Kızık boyu Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biridir. Bu boyların Bozoklar kolundan Oğuz Kağan'ın oğlu Yıldız Han'ın soyundan geldikleri kabul edilir. Kızık “yasakta pek ciddi ve kuvvetli” anlamındadır. Oğuz boylarıyla birlikte Anadolu'ya gelmiş ve bir Türk yurdu olmasında önemli rol oynamıştır. 16. yüzyıl Osmanlı tahrir defterlerinde Kızıklara ait yirmi sekiz köy tespit edilmiştir. Anadolu'da Kızıkların en yoğun olarak yaşadıkları yerler Gaziantep, Kahramanmaraş, Adıyaman, Bursa, Tokat, Bolu ve Ankara dolaylarıdır. Ayrıca Balıkesir ili Manyas ilçesine bağlı Kızık ve Kızıksa köyleri ve Bolu ili Seben ilçesine bağlı Kızık köyü ve yaylası da bulunmaktadır. Bursa'da Uludağ'ın kuzey eteklerinde beş tane Kızık köyü bulunur. Cumalıkızık, Değirmenlikızık, Fidyekızık, Hamanlıkızık ve Derekızık. Günümüze ulaşamayan diğer yerleşimler ise şunlardır: Bayındırkızık, Dallıkızık, Kızık, Bodurkızık, Ortakızık, Camilikızık, Kiremitçikızık, Kızıkşıhlar ve Kızıkçeşme.

Gacallar ya da Müslüman Gagavuzlar; asıl Gacallar Balkanlar'da kuzeydoğu Bulgaristan'ın Deliorman bölgesinde ve çevresinde, sanal Gacallar ise Türkiye'nin Doğu Trakya bölgesinde yaşayan bir Türk topluluğudur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Türkmenleri</span> Anadoluda yaşamını sürdüren çoğunlukla Oğuz kökenli Türk halkları

Türkiye Türkmenleri ya da Anadolu Türkmenleri, Anadolu Oğuzları veya kısa söylenişiyle Türkmenler, Selçuklular döneminde Anadolu ve çevresinde Türkmeneli denen bölgelerde yerleşmeye başlayan, dilleri Türkiye Türkçesine bağlı Anadolu ağızları içinde ele alınan ve Türkiye Türklerini oluşturan Oğuz oymakları Müslüman olup, Hanefi Sünni ve Anadolu Aleviliği olarak görülür. Anadolu’nun Türkleşmesi sürecinde etkili olmuşlardır. Türkmen (تركمنلر) ve Yörük (يوروك) kelimeleri tarihî belgelerde eş anlamlı olarak da kullanılmıştır. Osmanlı arşiv belgelerinde, yerleşim durumuna ve şekline bağlı olarak köylü «Türk» olarak adlandırılırken, göçer veya yarı-göçer topluluklar «Türkmen» ya da «Yörük» tabiriyle anılmışlardır. Aşiretler, yerleşik veya konar-göçer olma durumlarına ve bulundukları bölgelere göre «Türkmen» ya da «Yörük» adını almışlardır. Kimilerine göre Kızılırmak'ın doğusundakilere Türkmen batısındakilere ise Yörük denir. Maraş ve çevresinde yaşayan Dulkadirli Türkmenleri için Osmanlı kaynaklarında hem Türkmen hem de Yörük tabiri birlikte kullanılmıştır. Etnik olarak akraba oldukları Türkmenistan Türkmenleri ile aynı adı taşıdıkları gibi kimi uruğ/oymak adları da ortaktır.

Hacıllı, İstanbul ilinin Şile ilçesine bağlı bir mahalledir. Köye Manav halkı erken dönemlerde yerleşmiştir. Köyün adının nereden geldiğine dair bilgi mevcut değildir.

<span class="mw-page-title-main">Orhan Gazi Külliyesi</span>

Orhan Gazi Külliyesi, Bursa'da 14. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı sultanı Orhan Gazi tarafından yaptırılan yapılar topluluğudur.

Anadolu'daki Kıpçaklar, İznik İmparatoru III. İoannes Vatatzes tarafından ve III. İoannes'in Ardından gelen İznik İmparatorlarınca Batı Anadolu'ya 1222-1261 Yıllarında yerleştirilen Kıpçak-Kumanlar olduğu bilinmektedir. Ayrıca Latin İmparatorluğun'da ve Bizans İmparatorluğun'da da Kıpçak-Kumanların Paralı Askerlik yaptığı bilinmektedir, çoğu Tarihçiye göre Balkanlar'dan Anadolu'ya Kalabalık Kitleler halinde transfer edilen Kuman-Kıpçaklar Türkmenlerle kaynaşmış ve Batı Anadolu coğrafyasının Türkleşmesini sağlamıştır. Ayrıca Kafkasya, Horasan, Balkanlar'dan Anadolu'ya gelen Kıpçaklar olduğu bilinmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.