İçeriğe atla

Cui Xuanwei

Cui Xuanwei (崔玄暐; 638-706), Cui Ye (崔曄), resmi adıyla Boling Prensi Wenxian (博陵文獻王),[1] Çin Tang Hanedanlığı ve Wu Zetian'ın Zhou Hanedanlığı'nda Wu Zetian ve oğlu İmparator Zhongzong dönemlerinde şansölye olarak görev yapan bir yetkiliydi. Wu Zetian'ı deviren ve 705 yılında İmparator Zhongzong'u yeniden tahta çıkaran darbenin kilit isimlerinden biriydi. Daha sonra Wu Zetian'ın yeğeni Wu Sansi tarafından kışkırtılan sahte suçlamalar nedeniyle sürgüne gönderildi ve sürgünde öldü.

Arka plan

Cui Chu, İmparator Taizong'un hükümdarlığının sonlarında doğdu. Boling'in önde gelen Cui klanının "Boling'in yaşlı evinden" geliyordu. Babası Cui Xingjin (崔行謹) Husu İlçesinin (胡蘇, modern Dezhou, Shandong'da) sulh hakimi olarak görev yaptı ve amcası Cui Xinggong (崔行功) Saray Kütüphanesinin başındaydı. İmparator Taizong'un oğlu İmparator Gaozong'un Longshuo döneminde imparatorluk sınavlarını geçti ve hazine bakanlığında (庫部, Kubu) düşük seviyeli bir memur oldu. Annesi Leydi Lu onu sık sık dürüst ve temiz bir memur olması için teşvik etti. Annesinin öğretilerine kulak verdi ve dürüstlüğü ve dikkatliliği ile tanındı. Bir noktada, isminin karakteri Ye (曄) görünüşe göre İmparator Gaozong'un karısı İmparatoriçe Wu'nun (daha sonra Wu Zetian olarak bilinir) atalarından birinin ismiyle benzer bir görünüme sahip olduğu için, adını Xuanwei olarak değiştirdi.[2] Sonunda hükûmetin yasama bürosunda (鳳閣, Fengge) orta düzey bir memur olan Fengge Sheren (鳳閣舍人) olarak görev yaptı.[3]

Wu Zetian'ın saltanatı sırasında

İmparatoriçe Wu'nun Tang Hanedanlığı'nı kesintiye uğratan yeni Zhou Hanedanlığı'nın "imparatoru" olarak tahta geçtiği 701 yılında, Cui Xuanwei kamu hizmeti işlerinden sorumlu bakan yardımcısı (天官侍郎, Tianguan Shilang) yapıldı ve dürüst olduğu ve güçlü kişilerin uygunsuz etkilerine açık olmadığı söylendi. Aynı yılın sonlarına doğru, yürütme bürosunun genel sekreterlerinden (文昌臺, Wenchang Tai) biri olan Wenchang Zuo Cheng (文昌左丞) oldu. Bir ay sonra Wu Zetian onu çağırdı ve ona, "Ofisin değiştiğinden beri, memurların sık sık ziyafet çektiklerini duydum çünkü artık yeniden yolsuzluk yapabiliyorlardı. Seni eski görevine geri getireceğim." Böylece onu yeniden kamu hizmeti bakan yardımcısı yaptı ve ona ipekten bir ödül verdi.

704 yılında, Cui hala kamu hizmeti işlerinden sorumlu bakan yardımcısı olarak görev yaparken, kendisine Tong Fengge Luantai Pingzhangshi (同鳳閣鸞臺平章事) unvanı verildi ve fiilen şansölye oldu. O yılın sonlarına doğru, Wu Zetian hastalandığında ve sık sık sadece sevgilileri Zhang Yizhi ve Zhang Changzong tarafından ziyaret edildiğinde, Cui ona oğulları Veliaht Prens Li Xian ve Xiang Prensi Li Dan'ın -diğer klanların üyeleri değil (yani Zhang kardeşler değil)- ona bakması önerisinde bulundu. Wu Zetian, katkıları için teşekkür etse de onu dikkate almadı. Cui daha sonra Song'un Zhang Changzong'u yolsuzluk ve ihanet planları yapmaktan soruşturma girişiminde imparatorluk sansürcüsü Song Jing'i destekledi, ancak Wu Zetian soruşturmaya izin vermedi. Bununla birlikte, kendisi ve Li Jiao tarafından ortaklaşa sunulan ve Huan Yanfan tarafından desteklenen, saltanatının başlarında gizli polis memurlarının suçlamaları nedeniyle suçlu bulunan ve idam edilen kişilerin (Zhou Xing ve Lai Junchen gibi) ölümünden sonra onurlarının iade edilmesine ilişkin bir dilekçeyi onayladı.

Wu Zetian'ın hastalığının devam ettiği 705 baharında Cui, Zhang Jianzhi, Huan, Jing Hui ve Yuan Shuji'nin de aralarında bulunduğu bir dizi memur ve generalle Zhang kardeşleri öldürmek için bir komplo kurar. Li Xian'ın da onayıyla 20 Şubat'ta harekete geçerek[4] Zhang Yizhi ve Zhang Changzong'u öldürdüler ve ardından Wu Zetian'ı kuşattılar. Wu Zetian'ın "imparator" unvanını korumasına izin vermekle birlikte, onu ikinci saray olan Shangyang Sarayı'nda (上陽宮) ev hapsine aldılar ve tahtı daha önce imparator olan Li Xian'a bırakmaya zorladılar ve o da (İmparator Zhongzong olarak) tahta geri döndü. Komplocularla yüzleşirken Cui'ye şöyle dedi: "Diğerlerinin hepsi başkalarının tavsiyeleri sayesinde kilit görevlere geldi. Sadece sen bizzat benim tarafımdan seçildin ve yine de burada onlarla birlikte duruyorsun." Cui, "Bugün yaptığım şey, Majestelerinin bana olan büyük lütfunun karşılığını ödemektir" diye cevap verdi.

İmparator Zhongzong'un ikinci hükümdarlığı sırasında

Cui Xuanwei, Zhang Jianzhi, Huan Yanfan, Jing Hui ve Yuan Shuji ile birlikte İmparator Zhongzong'un restorasyonunda lider olarak kabul edildi ve kilit pozisyonlara getirilerek dük yapıldılar; Cui, yasama bürosunun başı ve bir şansölye için düşünülen görevlerden biri olan Neishi (內史) oldu ve Boling Dükü unvanını taşıdı. Ancak kısa süre sonra İmparator Zhongzong, güçlü karısı İmparatoriçe Wei ve onun sevgilisi Liang Prensi Wu Sansi'nin (Wu Zetian'ın yeğeni ve İmparator Zhongzong'un kuzeni) ağır ve derin etkisi altına girdi. Zhang, Wu Sansi'nin gücünün artmasına karşı hararetle mücadele etti ancak bu konuda hiçbir şey yapamadı. Ayrıca, İmparator Zhongzong büyücüler Zheng Pusi (鄭普思) ve Ye Jingneng'e (葉靜能) güvenmeye başladığında ve Zheng ve Ye'ye onurlu pozisyonlar vermek istediğinde, Cui ve Huan buna karşı çıktılar ancak dinlenmediler. 705 yazında, o zamana kadar İmparator Zhongzong'un Cui ve meslektaşlarına olan güveni tamamen kaybolmuştu, İmparator Zhongzong, Wu Sansi'nin tavsiyesine uyarak beş darbe liderini prens yaptı - Cui'nin durumunda Boling Prensi - ancak şansölye pozisyonlarını ellerinden aldı. Cui kısa süre sonra Yi Eyaleti'nin (益州, kabaca modern Chengdu, Sichuan) genel sekreteri ve Yi Eyaleti'nin vekil komutanı yapıldı.

706 baharında, darbe liderlerinin beşi de başkent dışındayken, Wu Sansi ve İmparatoriçe Wei onlara karşı suçlamalarda bulundu ve Cui'nin durumunda olduğu gibi daha uzak vilayetlere, Jun Vilayeti'nin (均州, kabaca modern Shiyan, Hubei) valiliğine atandılar. Wu Sansi daha sonra stratejisti Zheng Yin'e beşini de İmparator Zhongzong'un damadı Wang Tongjiao'nun (王同皎) komplosuna katılmakla suçlattı - Wang, Wu Sansi'yi öldürmeyi ve İmparatoriçe Wei'yi tahttan indirmeyi planlamakla suçlandıktan sonra 706 yılının başlarında idam edildi. Beşinin de rütbeleri, başkent Chang'an'a dönmelerine asla izin verilmeyeceği hükmüyle düşürüldü ve Cui, Bai İli (白州, kabaca modern Yulin, Guangxi) valisinin askeri danışmanı oldu. Wu Sansi daha sonra İmparatoriçe Wei'nin ilişkileri olduğuna dair suçlamaları İmparator Zhongzong'u kızdırmak amacıyla doğudaki başkent Luoyang'da alenen yayınlattı ve ardından beş darbe liderini bu aleni aşağılamanın arkasında olmakla suçladı. Ardından arkadaşlarına beşinin öldürülmesini teklif ettirdi. İmparator Zhongzong, beşinin daha önce katkılarından dolayı idam edilmeyeceklerini garanti eden demir sertifikalarla ödüllendirildiğini gerekçe göstererek, halk rütbesine indirilmelerini ve aileleriyle birlikte Lingnan bölgesine -Cui'nin durumunda Gu İli'ne (古州, kabaca modern Lạng Sơn Eyaleti, Vietnam) kalıcı olarak sürgün edilmelerini emretti. Bunun üzerine Wu Sansi, Cui Shi'nin önerisiyle sansürcü Zhou Lizhen'i (周利貞) bölgenin işlerini gözden geçirme bahanesiyle ama beşliyi öldürme talimatıyla Lingnan bölgesine gönderdi. Ancak Zhou bölgeye ulaştığında Cui Xuanwei çoktan ölmüştü. İmparator Zhongzong'un 710 yılında ölümünden ve kendisi de eski bir imparator olan Li Dan'ın (İmparator Ruizong olarak) yeniden tahta geçmesinden sonra, Cui ve meslektaşları ölümlerinden sonra onurlandırıldı ve oğlu Cui Qu (崔璩) Boling Dükü unvanını aldı.

Notlar ve Kaynaklar

  1. ^ Historical accounts about Cui and his fellow coup leaders generally referred to them as the "five princes". As their titles were restored after Emperor Ruizong's ascension, they were generally considered to have been restored to their princely ranks. Because Cui's biography in the Old Book of Tang quoted an edict of Emperor Xuanzong's honoring him as the Duke of Boling, it is not completely clear whether Cui, posthumously, was formally referred to as a duke or a prince. See Old Book of Tang, vol. 91."舊唐書 列傳 卷四一至五十". 10 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2008. 
  2. ^ Cui Xuanwei's biographies in the Old Book of Tang and the New Book of Tang both indicated that this change occurred "during the time of Empress Wu," which could mean either during her reign as "emperor" or the first reigns of her sons Emperor Zhongzong and Emperor Ruizong. See Old Book of Tang, vol. 91 and New Book of Tang, vol. 120."唐書 列傳 第四一至五五". 26 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2008.  The Old Book of Tang further implied that the ancestor in question was Empress Wu's grandfather, but as Empress Wu's grandfather was named Wu Hua (武華) (see New Book of Tang, vol. 74, part 1 "唐書 表 第十四". 11 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2008. ), and "Hua" did not appear to have any real resemblance to the character "Chu", it is unclear which ancestor was actually involved.
  3. ^ This promotion probably occurred during Wu Zetian's reign, but could have occurred during Emperor Ruizong's first reign.
  4. ^ "兩千年中西曆轉換". 23 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tang Hanedanı</span> 618-907 yılları arasında Çinde hüküm sürmüş bir hanedanlık

Tang Hanedanı, Sui Hanedanı'nın ardından Çin'e hüküm sürmüş hanedandır. 618'de Li Shimin, Sui Hanedanı'nı devirerek Tang Hanedanı'nı kurdu. Li Shimin daha çok Tang Hanedanı'nın kurucusu İmparator Taizong olarak bilinir. Çin imparatorlarının en ünlülerinden biridir. Tang Hanedanı döneminde Çin'in komşularının üzerinde çok büyük etkisi vardı ve birçok komşu krallıkları vergiye bağlamıştı. Bununla birlikte Göktürk Kağanlığı 659 yılında, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı ise 744 yılında Tang Hanedanı'nın egemenliği altına girmiştir. Yaklaşık 300 yıl yönetimde kalan Tang Hanedanı zamanında Han Hanedanı'ndan bile daha parlak bir dönem yaşandı. Bu dönemde imparatorluk toprakları genişletildi; değişik ırk, kültür ve dinlerden halklarla ilişkiler kuruldu ve sonradan Batılı toplumları şaşkınlığa uğratacak bir yönetim sistemi kuruldu. Bazı kaynaklarda Tang Hanedanı'nın Çinleşmiş Türk-Tabgaç kökenli olduğu geçmektedir.

<i>Son İmparator</i> 1987 ABD yapımı Oscar ödüllü film

Son İmparator, 1987, ABD yapımı Oscar ödüllü film. Çin hanedanı Qing'in son hakanı Puyi'nin yaşam öyküsünü konu edinir. Mark Peploe ve Bernardo Bertolucci tarafından yazılmış, Bertolucci tarafından yönetilmiştir. Bu filmle ilk kez Çin hükûmeti Yasak Şehir'de film çekimine izin vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Vey</span> Kuzey Çinde kurulmuş bir Türk devleti

Vey veya başka tarihsel kaynaklara göre
Kuzey Vey
Toba Vey
Yuan Vey olarak da bilinir. Hanedanlık, Siyenpiler'in Toba (Tabgaç) klanı tarafından kuruldu. Kuzey ve Güney hanedanları döneminde 386'dan 535'e kadar Kuzey Çin'i yöneten ilk hanedandır. "Siyasi kargaşa ve yoğun sosyal ve kültürel değişim çağının bir parçası" olarak tanımlanan Kuzey Vey hanedanı, özellikle 439'da Kuzey Çin'i birleştirmesi, kaotik On Altı Krallık dönemini sona erdirmesi ve 485'teki reformlarla kırsal alan üzerindeki emperyal kontrolü güçlendirmesiyle dikkat çekmektedir. Kuzey Vey, kendilerini Çin kültürünün gerçek savunucuları olarak gören Güney hanedanlarının yazarları tarafından "Örgülü Barbarlar" olarak anılıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Li Shimin</span>

Li Shimin, İmparator Taizong ya da Tai Tsung, 626-649 yılları arasında Çin imparatoru.

Li Simo, Çelebi Kağan(Çince tam unvanı: Geleneksel: 乙彌泥熟俟利苾可汗 / Basit.: 乙弥泥熟俟利苾可汗, Wade-Giles: Iminishu Ch'ilipi K'ohan, Pinyin: yǐmíníshú qílìbié kěhàn, Orta Çağ Çincesi: : dʐʰĭə˥-lĭək-bʰĭĕt kʰɑ˥-ɣɑn˩˥, aslı adı: 阿史那思摩 Ashina Simo, Çince adı: 李思摩 Li Simo, d. 583 - ö. 647; Changan), İl Kağan'ın babası olan Yami Kağan'ın kuzeni Tuğluk Şad (咄六設)'ın oğlu. Doğu Göktürklerin Çin Tahakkümü Devri (630-681)'nde, önce Tang Hanedanı'nın generali ve daha sonra 639 - 644 yılları arasında Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanı.

<span class="mw-page-title-main">Wu Zetian</span> Çin tarihinin tek kadın hükümdarı

Wu Zetian doğum adı Wu Zhao (武曌), unvanı İmparator Yoldaş Wu (武后) Çin tarihinin tek kadın İmparatoru. 690 yılında hüküm sürmeye başladı. 705 yılında öldü.

<span class="mw-page-title-main">Tang'ın Doğu Türklerine seferi</span>

Tang Hanedanlığı tarafından tehdit olarak algılanan İllig Kağan'a karşı; Seyanto Hanlığı ile kurulan ittifak ordusuyla Doğu Göktürk Kağanlığı üzerine yönelen askerî seferdir.

<span class="mw-page-title-main">Gaozong (Tang)</span> Tang Hanedanının üçüncü imparatoru

İmparator Gaozong veya asıl adıyla Li Zhi (李治), Çin'in Tang Hanedanı'nın üçüncü imparatorudur. Saltanatı MS 649'dan 683 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Zhongzong (Tang)</span>

Zhongzong veya asıl adıyla Li Xian (李顯), Çin'de Tang Hanedanı'nın dördüncü imparatorudur. Saltanatı ilk önce MS 684 yılında ve daha sonra MS 705'ten MS 710 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Ruizong (Tang)</span>

Ruizong veya asıl adıyla Li Dan (李旦), Çin'de Tang Hanedanı'nın beşinci imparatorudur. Saltanatı ilk önce MS 684-690 yılları arasında ve daha sonra MS 710'dan MS 712 yılına kadar sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Xianbei eyaleti</span>

Birinci siyenpi dönemi veya Siyenpi imparatorluğu veya Xianbei konfederasyonu, günümüz Moğolistan'ında, İç Moğolistan'da, kuzey Sincan'da Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Kuzeydoğu Çin'de, Gansu'da, Buryatia'da, Zabaykalsky Krai'de, Irkutsk Oblast'ta, Tuva'da, Altay Cumhuriyeti'nde ve doğu Kazakistan'da ms 93'ten 234'e kadar var olan göçebe bir imparatorluktu. Etnik yapısı konusunda Moğol tezi, Tunguz tezi, Moğol ve Türk boylardan oluşan bir konfederasyon olduğuna dair tez de vardır. Wilhelm Barthold Siyenpilerin Şüphesiz Türk Kökenli bir kavim olduğunu belirtmiştir.

Li Kaigu (李楷固), 700'den 705'e kadar Wu Kaigu (武楷固) olarak da bilinir, resmi olarak Yan Dükü (燕公), Wu Zetian döneminde bir generaldi. Kendisi Kitan etnik kökenine sahipti.

Fanyang'ın Lu klanı (范陽盧氏) Doğu Han hanedanlığının sonlarından Song hanedanlığının başlarına kadar etkin olan bir Çin siyasi klanıydı. Zhou hanedanlığı altında bir dükalık devleti olan Qi'deki soylu bir klandan geliyorlardı. Aile adları Lu 盧, Qi'nin yönetici Jiang ailesi tarafından kendilerine verilen tımarın adından türetilmiştir. M.Ö. 386 yılında Tian ailesinden Dük Tai'nin Qi yönetimini Jiang ailesinden almasının ardından Jiang (姜) ailesiyle akraba olan Lu ailesi, kalıtsal tımarlarını ve mülklerini kaybederek diasporada yaşayan bir aile haline geldi. Lu ailesi daha sonra bugünkü Pekin, Tianjin ve Baoding'i kapsayan Fanyang Kumandanlığı'na yerleşmiştir.

Boling Cui Klanı (博陵崔氏) Han Hanedanlığı'ndan Beş Hanedanlık ve On Krallık döneminin sonuna kadar siyasi olarak aktif olan soylu bir Çin klanıydı. Qinghe'nin Cui klanı ile aynı soyu paylaşıyorlardı. Bu klanın kurucu babası Cui Zhongmou (崔仲牟), Qinghe Cui klanının kurucu babası Cui Ye'nin (崔業) küçük kardeşiydi. Babaları Jizi (季子), bu iki klanın ortak atasıydı.

Qinghe Cui klanı (清河崔氏) yüksek rütbeli devlet memurları ve Konfüçyüsçü âlimlerden oluşan seçkin bir Çin ailesiydi. Klanın atalarının evi, bugünkü Shandong ve Hebei eyaletlerinin bir kısmını kapsayan Qinghe Kumandanlığı'ndaydı (清河郡).

Jingzhao Du klanı, Jingzhao bölgesi merkezli önde gelen bir Çin klanıydı. Kökenleri Batı Han hanedanlığına kadar uzanan bu klan, Tang hanedanlığının sonuna kadar Çin siyasetinde ve toplumunda önemini korumuştur.

Cui Renshi (580'ler-650'ler), İmparator Taizong'un saltanatının sonlarında kısa bir süre şansölye olarak görev yapan Tang hanedanından Çinli bir memurdu. Torunu Cui Shi, daha sonra imparator Zhongzong ve Ruizong dönemlerinde şansölye olarak görev yapmıştır.

Cui Shi, özel adı Chenglan (澄瀾), Çinli bir yazar ve siyasetçiydi. Çin Tang Hanedanlığı ve Wu Zetian'ın Zhou Hanedanlığı'nda memur olarak görev yapmış, Wu Zetian'ın oğulları İmparator Zhongzong ve İmparator Ruizong ile torunları İmparator Shang ve İmparator Xuanzong'un hükümdarlıkları sırasında şansölye olarak hizmet etmiştir. 713 yılında İmparator Xuanzong halası Prenses Taiping ile rekabete girince Cui Prenses Taiping'in tarafını seçti ve İmparator Xuanzong Prenses Taiping'in partisini bastırdıktan sonra Cui sürgüne gönderildi ve sürgünde intihar etmesi emredildi.

Cui Huan (崔渙) Tang hanedanlığı döneminde Çinli bir siyasetçiydi ve İmparator Suzong döneminde kısa bir süre şansölye olarak görev yaptı - ancak İmparator Suzong tarafından değil, İmparator Suzong'un babası İmparator Xuanzong tarafından görevlendirildi.

Li Yannian, Han Hanedanlığı döneminden Çinli bir müzisyen. İmparator Wu'nun saltanatı sırasında saray müzisyeni olmuştur, ancak sonrasında vatana ihanetten idam edilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.