İçeriğe atla

Cui Renshi

Cui Renshi
崔仁師
Doğum580'ler
Dingzhou, Hebei
Ölüm650'ler (60'lar-70'ler)
MeslekDevlet Adamı
Çocuk(lar)Cui Yi
Cui Chuai
Cui Zhuo
Cui She

Cui Renshi (580'ler-650'ler), İmparator Taizong'un saltanatının sonlarında kısa bir süre şansölye olarak görev yapan Tang hanedanından Çinli bir memurdu. Torunu Cui Shi, daha sonra imparator Zhongzong ve Ruizong dönemlerinde şansölye olarak görev yapmıştır.

Arka plan

Cui Renshi 580'lerde, Sui Hanedanlığı'nda İmparator Wen döneminde doğdu.[a] Ding Vilayeti'ndendi (定州, kabaca modern Dingzhou, Hebei). Tang hanedanlığının kurucusu İmparator Gaozu'nun (hükümdarlığı 618-626) saltanatının başlarında, Cui Renshi bir imparatorluk sınavını geçti ve Guan Eyaleti (管州, modern Zhengzhou, Henan'ın bir parçası) valisinin askeri danışmanı oldu. 622 yılında şansölye Chen Shuda, Cui Renshi'nin imparatorluk tarihlerini düzenleyebileceğini tavsiye etti ve imparatorluk ordularından birinin komutanının askeri danışmanlığı görevine terfi ettirildi, aynı zamanda Liang hanedanı ve Kuzey Wei tarihlerinin düzenlenmesine yardımcı olma sorumluluğu verildi.

İmparator Taizong'un döneminde

İmparator Gaozu'nun oğlu İmparator Taizong'un saltanatının başlarında Cui Renshi imparatorluk sansürüne yardımcı olarak atandı. 627 yılında, Qing Eyaletinde (青州, kabaca modern Qingzhou, Shandong) meydana geldiği iddia edilen bir ihanet komplosu vardı ve Cui bunu araştırmak üzere gönderildi. Qing Vilayetine vardığında, yerel yetkililer tarafından komploya karıştıkları şüphesiyle çok sayıda kişi tutuklanmıştı. Cui bu kişilerin kelepçelerini çıkardı, onlara yemek verdi ve yıkanmalarına izin verdi. Sonunda sadece on kadar lideri ölüm cezasına çarptırırken geri kalanların hepsini serbest bıraktı. Başkent Chang'an'a döndükten sonra İmparator Taizong, infazları gerçekleştirmesi için Qing Eyaletine bir imparatorluk elçisi gönderdi ve onunla dost olan yüksek mahkemedeki baş yargıç yardımcısı Sun Fuqie (孫伏伽), çok fazla kişiyi serbest bırakırsa idama mahkûm edilenler tarafından adaletsizlikle suçlanabileceği konusunda onu uyardı. Cui şöyle cevap verdi: "Ceza hukukundan sorumlu bir yetkilinin nazik ve bağışlayıcı olması gerektiğini duydum ve bu nedenle insanları idam edecek veya ayaklarını kesecek olsa bile bunu saygıyla yapması gerekiyordu. Kişisel güvenliğim için endişelenirken haksız yere suçlananları nasıl umursamayabilirim? Acı çeksem de 10 masum insanın serbest bırakılmasını sağlarsam, bu benim dileğim olur." Sun Fuqie utanç içinde onun huzurundan çekildi. Bu arada, imparatorluk habercisi Cui'nin eylemlerini doğrulamak için Qing Vilayetine ulaştığında, idam cezasına çarptırılan mahkûmların hiçbir itirazı olmadı ve imparatorluk habercisine Cui'nin doğru karar verdiğini ve ölmeyi hak ettiklerini söylediler.

Daha sonra, Cui nüfus sayımı bakan yardımcısı olarak görev yaparken, İmparator Taizong'a bir dizi harcamayı (1.000'den fazla kalem) rapor ettiği bir zaman vardı ve bunları yanında kitapları olmadan okudu. İmparator Taizong bu durumu tuhaf ve inanılmaz bulmuş ve hükûmetin inceleme bürosunun başkan yardımcısı Du Zhenglun'a defterleri getirtmiş ve ardından Cui'nin harcamalarını yeniden anlatmasını istemiştir. Cui'nin sözlü raporunun hatasız ve doğru olduğu ortaya çıktı ve İmparator Taizong bundan etkilendi. Aynı dönemde, imparatorluk bilgini Wang Xuandu (王玄度) Konfüçyüs klasikleri Tarih Klasiği ve Odes Klasiği için Han hanedanı bilginleri Kong Rong ve Zheng Xuan'ın yorumlarını onaylamadığı yorumlar yazmıştı. Wang daha sonra Kong ve Zheng'in yorumlarını resmi yorumlar olarak kendi yorumlarıyla değiştirmek için imparatorluktan onay istedi. İmparator Taizong bir grup alimi huzurunda tartışmak üzere topladı ve Wang yetenekli bir tartışmacı olduğu için alimlerin hepsi onu çürütemedi. Sonuç olarak, resmi Xu Jingzong Wang'ın tefsirlerinin resmi olarak ilan edilmesini, Li Xiaogong ise Kong ve Zheng'in tefsirleri ile birlikte ele alınmasını talep etti. Ancak Cui, Wang'ın yorumlarını güvenilmez yorumlara dayandığını düşünerek onaylamadı ve bu nedenle Xu ve Li Xiaogong'un önerilerini reddeden bir yazı kaleme aldı. İmparator Taizong, Cui ile aynı fikirde olarak Wang'ın yorumlarını reddetti.

642 yılında, Cui imparatorluk görevlisi yapıldı. O dönemde adalet bakanlığı, ihanet eden kişilerin kardeşlerine verilen cezanın resmî görevlerden uzaklaştırmadan ölüme kadar yükseltilmesi için bir teklif sunmuştu. İmparator Taizong önemli yetkililerine bu konuyu tartıştırdı ve Gao Shilian, Hou Junji ve Li Shiji cezaların artırılmasından yanayken, Tang Jian (唐儉), Li Daozong ve Du Chuke (杜楚客) karşı çıktı. Diğer yetkililerin çoğu, Han, Cao Wei ve Jin hanedanlığı da dahil olmak üzere geçmiş hanedanlıklarda vatana ihanetin cezasının üç klanın (babanın klanı, annenin klanı ve eşin klanı) katledilmesi olduğuna işaret ederek cezaların artırılmasını destekledi. Cui, daha da eski zamanlarda -Konfüçyüs doktrini tarafından ideal kabul edilen zamanlarda- insanların ailelerinin yanlış davranışları nedeniyle cezalandırılmadığını ve ihanetin cezasının zaten oğulların ölümünü içerdiğini, ihanet eden bireylerin kendi çocuklarını önemsemiyorsa kardeşlerini de önemsemeyeceğini belirterek karşı çıktı. İmparator Taizong da aynı fikirdeydi ve cezanın artırılması önerisini reddetti.

643 yılında, İmparator Taizong'un oğulları Li Chengqian (Veliaht Prens) ve Li Tai (Wei Prensi) arasında yaşanan ve Li Chengqian'ın babasının yerine Li Tai'yi geçireceği korkusuyla babasını devirmek için komplo kurmasına neden olan büyük çatışmanın ardından Cui, Li Tai'nin veliaht prens yapılması için gizli bir dilekçe sundu. İmparator Taizong, biraz düşündükten sonra Li Chengqian'ın düşüşünden Li Tai'nin entrikalarını sorumlu tutarak hem Li Chengqian'ı hem de Li Tai'yi görevden aldı ve Cui, Li Tai'nin veliaht prens olmasını istediği için İmparator Taizong'un öfkesini üzerine çekti ve saray malzemeleri bakan yardımcılığı görevine indirildi. Daha sonra görevi nüfus sayımı bakan yardımcısı olarak değiştirildi. İmparator Taizong'un 644 yılında Goguryeo'ya karşı düzenlediği seferin hazırlıkları sırasında, imparatorluk tapınakları bakanı Wei Ting (韋挺) Bohai Denizi üzerinden askerî malzeme sevkiyatından sorumlu kılındı ve Cui ona yardımcı oldu; Cui ayrıca Henan bölgesinde askerî malzeme sevkiyatından da sorumluydu. Cui, uzak vilayetlerden gelen malzemelerin zamanında ulaşmayacağına inanarak, sorumlu olduğu bölgede vergi olarak toplanan yiyeceklere el koyma ve bunları birlikler için yiyecek malzemesi olarak gönderme girişiminde bulundu. Ancak 645 baharında, sefer sırasında Wei birliklere yeterince hızlı erzak ulaştırmamakla suçlandı ve halktan biri statüsüne indirildi. Cui ise zorunlu askerlikten kaçan işçilerin sorunlarıyla yeterince ilgilenmemekle suçlandı ve görevinden alındı. Goguryeo seferinin sona ermesinden sonra, İmparator Taizong cepheden Zhongshan'a (中山, modern Baoding) döndüğünde, Cui'yi imparatorluk hizmetine geri döndürdü ve onu hükûmetin yasama bürosunun başına yardımcı yaptı. Kısa süre sonra da adalet bakanı vekili oldu. Daha sonra, İmparator Taizong yazlık sarayı Cuiwei Sarayı'nı (翠微宮) ziyaret edeceği zaman, Cui, İmparator Taizong'un Chang'an'dan uzak kalmasını istemediği için ona üstü kapalı bir şekilde bunu yapmamasını tavsiye eden bir şiir sundu ve İmparator Taizong onun üstü kapalı tavsiyesini kabul etmese de takdir etti.

648 yılında Cui, yasama bürosunun başkan yardımcısı Zhongshu Shilang (中書侍郎) olarak atandı, bu tipik olarak bir şansölye için bir görev olarak kabul edilmez, ancak İmparator Taizong ona Canzhi Jiwu (參知機務) ek unvanını vererek onu fiili bir şansölye haline getirdi. İmparator Taizong sık sık onun tavsiyelerini dinliyordu ve bu durum diğer şansölye Chu Suiliang'ın kıskançlığına neden oldu. Bu sırada şikayetlerini dile getirmek için sarayın kapısına gelen bir kişi oldu ve Cui bu şikayeti İmparator Taizong'a bildirmedi.[b] İmparator Taizong bunu ilgili olayları imparatordan saklamak olarak gördü ve onu Gong Eyaletine sürgün etti.[c] Daha sonra, genel bir affın ardından sürgünden dönmesine izin verildi.

İmparator Gaozong'un döneminde

İmparator Taizong'un 649'da ölümünden sonra oğlu İmparator Gaozong, Cui'yi Jian Eyaletinin (簡州, kabaca modern Ziyang, Sichuan) valisi yaptı. Cui kısa süre sonra öldü.[a]

Notlar

  1. ^ a b Neither Cui's birth year or death year is established in historical accounts, but he was recorded to have died early in the Yonghui era (650–655) of Emperor Gaozong of Tang's reign, which implies that he died in 650 or 651. He was also recorded to have been in his 60s when he died, thus he should have been born in the 580s. See Old Book of Tang, vol. 74 [1] and New Book of Tang, vol. 99 [2].
  2. ^ The traditional histories implied that Chu informed this to Emperor Taizong, but did not state outright that Chu did.
  3. ^ The New Book of Tang gave a different place of exile for him – Lian Prefecture (連州, roughly modern Qingyuan, Guangdong).

Kaynaklar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tang Hanedanı</span> 618-907 yılları arasında Çinde hüküm sürmüş bir hanedanlık

Tang Hanedanı, Sui Hanedanı'nın ardından Çin'e hüküm sürmüş hanedandır. 618'de Li Shimin, Sui Hanedanı'nı devirerek Tang Hanedanı'nı kurdu. Li Shimin daha çok Tang Hanedanı'nın kurucusu İmparator Taizong olarak bilinir. Çin imparatorlarının en ünlülerinden biridir. Tang Hanedanı döneminde Çin'in komşularının üzerinde çok büyük etkisi vardı ve birçok komşu krallıkları vergiye bağlamıştı. Bununla birlikte Göktürk Kağanlığı 659 yılında, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı ise 744 yılında Tang Hanedanı'nın egemenliği altına girmiştir. Yaklaşık 300 yıl yönetimde kalan Tang Hanedanı zamanında Han Hanedanı'ndan bile daha parlak bir dönem yaşandı. Bu dönemde imparatorluk toprakları genişletildi; değişik ırk, kültür ve dinlerden halklarla ilişkiler kuruldu ve sonradan Batılı toplumları şaşkınlığa uğratacak bir yönetim sistemi kuruldu. Bazı kaynaklarda Tang Hanedanı'nın Çinleşmiş Türk-Tabgaç kökenli olduğu geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Li Shimin</span>

Li Shimin, İmparator Taizong ya da Tai Tsung, 626-649 yılları arasında Çin imparatoru.

Fubing Sistemi Çin'de 6. ve 8. yüzyıllar arasında var olan yerel askeri sistemdir. Batı Wei Hanedanlığının önemli komutanı Yuwen Tai döneminde oluşturulan bu sistem daha sonra Sui ve Tang Hanedanlıkları zamanında da kullanılmıştır.

İl ya da İllig Kağan, Pinyin: xiélì kěhàn, Wade-Giles: hsieh-li k'o-han, Baghatur Shad, kişisel adları; Ashina Duobi/To-pi, 621-630 yılları arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı’ nın son hükümdarıdır. Yami Kağan' ın oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Tang'ın Batı Türklerine seferi</span>

Tang'ın Batı Türklerine Seferi, Çin kaynaklarında Batı Tujue olarak bilinen Batı Göktürk Kağanlığı topraklarına 7. yüzyılda Tang Hanedanı tarafından düzenlenen seferdir. Tang Hanedanlığı, henüz sefere karar kılmadan önce; Doğu ve Batı Göktürk devletleri arasındaki rekabetten yararlanarak; bu iki devletin gücünü ciddi şekilde zayıflatmıştır. İmparator Taizong, Çin ordusunu Göktürklerin batı kanadında bulunan topraklar olan; 640'ta Karahoca, 644'te Karaşehir ve 648'de Kuçar'a sevk etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tang'ın Doğu Türklerine seferi</span>

Tang Hanedanlığı tarafından tehdit olarak algılanan İllig Kağan'a karşı; Seyanto Hanlığı ile kurulan ittifak ordusuyla Doğu Göktürk Kağanlığı üzerine yönelen askerî seferdir.

Tang'ın Batı Göktürk Kağanlığı'nı ele geçirmesi veya Çincede bilinen adıyla Batı Tujue'nin fethi, Tang Hanedanlığı generallerinden Su Dingfang komutasındaki Çin ordusunun Batı Göktürk Kağanı İl-Kullıg İşbara Kağan üzerine yürüdüğü askerî sefere verilen addır. Tang'ın Batı Türklerine seferleri, Batı Türklerinin Tarım Havzası'ndaki müttefiki olan Karahoca'nın 640'ta Tang ordusu tarafından işgaliyle başlamıştır. Tang Hanedanlığı himayesini kabul eden birçok vaha devletçiği, Tang'ın askerî emellerinden kuşkuya düşerek, 7. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren Tang yerine Batı Göktürk Kağanlığı'na bağlılığını bildirmiştir. Karahoca'dan sonra Orta Asya'daki yayılmacı siyasetini sürdüren Tang Çini, 644'te Karaşehir Seferi ile Karaşehir Krallığı'na, 648'de ise Kuçar Seferi ile Kuçar Krallığı'nı topraklarına katmıştır. Su Dingfang komutasında Batı Göktürklerin üzerine gönderilen ana ordu; Dingfang tarafından Türk kökenli komutanlar Böri Şad ve Bağa Şad yönetiminde iki kol orduya ayrılmıştır. Ayrıca, Tang ordusu; Sir-Tarduşlara karşı Uygurların başlattığı isyana Tang'ın destek vermesinin ardından kendisiyle müttefik olan Uygurların atlı birliklerini de takviye olarak Büyük Tang Ordusu'na kabul etmiştir. Tang ordusu ile İşbara Kullug arasında yapılan İrtiş Nehri Savaşı'nı kaybeden Batı Göktürkler; bölgedeki egemenliklerini de kaybetmişlerdir.

Jin Kitabı, Jin Hanedanı'nın MS 265'ten 420'ye kadar olan tarihini kapsayan resmi bir Çin tarihi metnidir. MS 648'de Tang hanedanlığının imparatorluk sarayı tarafından görevlendirilen bir dizi yetkili tarafından, baş editör olarak Şansölye Fang Xuanling tarafından derlenmiştir ve çoğunlukla önceki arşivlerden kalan resmi belgelerdir. Tang Hanedanı İmparatoru Taizong'un 1, 3, 54 ve 80 numaralı ciltlerindeki birkaç deneme yazılmıştır. Bununla birlikte, Jin Kitabı'nın içeriği sadece Jin Hanedanı tarihini değil, aynı zamanda Doğu Jin Hanedanı ile çağdaş olan On Altı Krallık dönemini de içermekteydi.

<span class="mw-page-title-main">Wei Zheng</span>

Wei Zheng veya onursal adıyla Xuancheng, Tang Hanedanı döneminde yaşamış bir Çinli tarihçi ve devlet adamı. İmparator Taizong'un saltanatı sırasında yaklaşık 13 yıl boyunca Tang Hanedanı'nın şansölyesi olarak görev yaptı. Ayrıca MS 636'da yazılan Sui Hanedanı'nın resmi tarihi olan Sui Kitabı eserinin baş yazarıydı.

<span class="mw-page-title-main">Wang Jian (Çin)</span>

Wang Jian, Çin'de Savaşan Devletler Çağı'nda yaşamış bir general. Onun komutası altında, Qin ordusu Zhao, Yan ve Chu devletlerini fethetti. Çinli tarihçiler tarafından Bai Qi, Li Mu ve Lian Po ile birlikte Savaşan Devletler Çağı'nın en büyük dört generalinden biri olarak kabul edilir.

Taiyuan Wang Klanı, Han ve Tang hanedanlıkları arasında önem kazanmış, günümüz Shanxi eyaletindeki Taiyuan merkezli bir Çin klanıydı.

Xingyang'ın Zheng klanı (滎陽鄭氏), esas olarak Xingyang çevresinde bulunan önde gelen bir Çin klanıydı. Kökenleri Zheng Devleti'nin hükümdarlarına kadar uzanan bu klan, Kuzey ve Güney hanedanlıkları döneminde yönetimde oldukça öne çıkmış, Kuzey Wei'deki 'Dört Klan'dan biri haline gelmiş ve Tang hanedanlığı döneminde de varlığını sürdürmüştür.

Fanyang'ın Lu klanı (范陽盧氏) Doğu Han hanedanlığının sonlarından Song hanedanlığının başlarına kadar etkin olan bir Çin siyasi klanıydı. Zhou hanedanlığı altında bir dükalık devleti olan Qi'deki soylu bir klandan geliyorlardı. Aile adları Lu 盧, Qi'nin yönetici Jiang ailesi tarafından kendilerine verilen tımarın adından türetilmiştir. M.Ö. 386 yılında Tian ailesinden Dük Tai'nin Qi yönetimini Jiang ailesinden almasının ardından Jiang (姜) ailesiyle akraba olan Lu ailesi, kalıtsal tımarlarını ve mülklerini kaybederek diasporada yaşayan bir aile haline geldi. Lu ailesi daha sonra bugünkü Pekin, Tianjin ve Baoding'i kapsayan Fanyang Kumandanlığı'na yerleşmiştir.

Boling Cui Klanı (博陵崔氏) Han Hanedanlığı'ndan Beş Hanedanlık ve On Krallık döneminin sonuna kadar siyasi olarak aktif olan soylu bir Çin klanıydı. Qinghe'nin Cui klanı ile aynı soyu paylaşıyorlardı. Bu klanın kurucu babası Cui Zhongmou (崔仲牟), Qinghe Cui klanının kurucu babası Cui Ye'nin (崔業) küçük kardeşiydi. Babaları Jizi (季子), bu iki klanın ortak atasıydı.

Qinghe Cui klanı (清河崔氏) yüksek rütbeli devlet memurları ve Konfüçyüsçü âlimlerden oluşan seçkin bir Çin ailesiydi. Klanın atalarının evi, bugünkü Shandong ve Hebei eyaletlerinin bir kısmını kapsayan Qinghe Kumandanlığı'ndaydı (清河郡).

Jingzhao Du klanı, Jingzhao bölgesi merkezli önde gelen bir Çin klanıydı. Kökenleri Batı Han hanedanlığına kadar uzanan bu klan, Tang hanedanlığının sonuna kadar Çin siyasetinde ve toplumunda önemini korumuştur.

Hedong'un Pei klanı (河東裴氏) Han hanedanlığından Beş Hanedanlık ve On Krallık döneminin sonuna kadar siyasi olarak aktif olan önemli bir Çin klanıydı. Atalarının evi Hedong Kumandanlığı'ndaydı. Kurucu babaları, arkaik Feng klanından gelen Jiepei (解𨛬君) Lordu Pei Ling (裴陵) idi.

Cui Shi, özel adı Chenglan (澄瀾), Çinli bir yazar ve siyasetçiydi. Çin Tang Hanedanlığı ve Wu Zetian'ın Zhou Hanedanlığı'nda memur olarak görev yapmış, Wu Zetian'ın oğulları İmparator Zhongzong ve İmparator Ruizong ile torunları İmparator Shang ve İmparator Xuanzong'un hükümdarlıkları sırasında şansölye olarak hizmet etmiştir. 713 yılında İmparator Xuanzong halası Prenses Taiping ile rekabete girince Cui Prenses Taiping'in tarafını seçti ve İmparator Xuanzong Prenses Taiping'in partisini bastırdıktan sonra Cui sürgüne gönderildi ve sürgünde intihar etmesi emredildi.

Cui Xuanwei, Cui Ye (崔曄), resmi adıyla Boling Prensi Wenxian (博陵文獻王), Çin Tang Hanedanlığı ve Wu Zetian'ın Zhou Hanedanlığı'nda Wu Zetian ve oğlu İmparator Zhongzong dönemlerinde şansölye olarak görev yapan bir yetkiliydi. Wu Zetian'ı deviren ve 705 yılında İmparator Zhongzong'u yeniden tahta çıkaran darbenin kilit isimlerinden biriydi. Daha sonra Wu Zetian'ın yeğeni Wu Sansi tarafından kışkırtılan sahte suçlamalar nedeniyle sürgüne gönderildi ve sürgünde öldü.

Cui Huan (崔渙) Tang hanedanlığı döneminde Çinli bir siyasetçiydi ve İmparator Suzong döneminde kısa bir süre şansölye olarak görev yaptı - ancak İmparator Suzong tarafından değil, İmparator Suzong'un babası İmparator Xuanzong tarafından görevlendirildi.