County

County, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri ve diğer İngilizce konuşulan ülkelerde kullanılan idarî bir birim ismidir.^[1] County kelimesi, köken olarak kont sözcüğünden türemiştir,^[2] ancak bugün idarî bir birim olan county'nin kontluk ile herhangi bir hukukî ilişkisi kalmamıştır.

Tarihî olarak; bir vilayetteki toprak sahipleri arasından bir kontun hem idârî, hem de hukukî hâkim olarak idare ettiği idârî bölgelerdi. Bu bölgeler, kontun imparator ya da kral adına yetkilerini kullandığı fakat imparatorluğun mülkiyetindeki topraklardı. County, Fransa'da ise Comté adı verilen idari bölgelere denktir. Günümüzde Büyük Britanya'da, İrlanda Cumhuriyeti'nde, Kanada'da ve Amerika Birleşik Devletleri'nde county taşra idaresinde müstakil idari bölgelerdir.

Birleşik Krallık'ta county veya shire, tarihî olarak İngiltere, İskoçya, Kuzey İrlanda ve Galler ülkelerinin kendi içlerinde bölündüğü en büyük siyasî, idarî, hukukî birimlerdi. Günümüzde bu yapı neredeyse tamamen resmî kullanımdan kalkmıştır, ancak kontluklar kültürel kimliği yansıtan bölgeler olarak var olmaya devam ederler.^[1] Yargı gücü, krallığın bazı bölümlerinde resmî idari birimlerden ziyade hâlâ kontluk sınırlarına göre faaliyet gösterir. Bunun yanı sıra kriket gibi bazı spor dallarının turnuvaları da kontluk sınırlarına göre düzenlenir.^[1]

Amerika Birleşik Devletleri'nde bir county,^[3] bir eyaletin (veya federal toprağın) coğrafi bir alt bölümüdür, genelde belli bir idari otoriteye sahiptir. "County" terimi, 50 eyaletin 48'inde kullanılır; Louisiana, "parish"lere bölünmüştür, Alaska da boroughlara bölünmüştür.^[4] Parish ve boroughlar, ayrıca bir county'ye dâhil olmayan bağımsız şehirler, ABD Federal Hükûmeti tarafından county dengi olarak nitelendirilir. Hâlen ABD'de 3.143 county ve county dengi idarî bölüm bulunmaktadır.

County'lerin yetkileri eyalet hukukundan kaynaklanır ve eyaletten eyalete büyük çeşitlilik gösterir.^[5] Connecticut^[6] ve Rhode Island^[7] gibi bazı eyaletlerde county, sadece coğrafî birimdir ama yönetimsel bir işlevleri yoktur. Bunun aksine, Maryland ve Baltimore örneklerinde olduğu gibi, county eğitim ve diğer kamu hizmetlerini üstlenmiştir.^[8]

Eyalet başına düşen ortalama county sayısı 62'dir. En fazla countysi olan eyalet Teksas'tır (245 tane); en az sayılı olan ise Delaware'dir (sadece üç tane, 2000 yılı Nüfus Sayımı itibarıyla). Ortalama county nüfusu 100.000 kadardır. Kaliforniya eyaletinde Los Angeles County, en kalabalık county'dir ve nüfusu 9.880.000'dir. (2009 Sayım tahminî) Bu rakam 8 tanesi haricindeki diğer tüm eyaletlerin toplam nüfusundan daha fazladır. En düşük nüfuslu county olan Loving County, Texas'ta, 2010 itibarıyla 82 kişi yaşamaktaydı.

En büyük county Alaska'dır, 850,000 km²den fazla bir alana sahiptir. Alaska dışında en büyük olan county, 52.000 km² ile San Bernardino County, Kaliforniya'dır. En küçük county olan Kalawao County, Hawaii 34 km²ye sahiptir. 3.143 county ve 3.794.101 mil² toplam yüzölçümü ile ortalama Amerikan county büyüklüğü 3.127 km²dir. 2011 ortası itibarıyla toplam 311,8 milyon nüfuslu ABD'de, 3.143 county'nin ortalama nüfusu 99.205 kişidir, bu rakam km² başına 31,7 kişiye karşılık gelir.

Baltimore gibi bağımsız şehirler, herhangi bir countyye ait değildir. Bu şehirler, Indianapolis, gibi Konsolide şehir-county'lerden farklıdır çünkü bunlarda bir şehir ve county kaynaşıp tek bir kurum meydana getirmiştir. Konsolide şehir-county hem belediye işletmesi olan bir şehirdir (yani bir belediyedir) hem de bir eyaletin idari alt birimidir ve her iki varlığın da yetki ve sorumluluklarına sahiptir.

Bir county idaresinin (ve genelde county mahkemesinin) bulunduğu yerleşim, county merkezi (İngilizce county seat) olarak adlandırılır; Louisiana ve Alaska'da ise idare merkezine "parish merkezi" ve "borough merkezi" denir. Bazı Kuzeydoğu eyaletleri county merkezi için resmen "shire town" terimini kullanırr.

ABD'yi oluşturan On Üç Koloni'de oluşan ilk yerel yönetim bölümleri arasında county de bulunur. İlk county'ler, Jamestown'un idarî yükünü hafifletmek ve idareyi taşraya yaymak amacıyla Virginia'da oluşturuldu. 1617'de House of Burgesses, Virginia kolonisini önce dört işletme'ye (İngilizce: incorporation), 1634'te ise nihayet sekiz county'ye ayırdı: James City County, Henrico County, Charles City, Charles River, Warrosquyoake, Accomack County, Elizabeth City ve Warwick River.^[9]

Amerika'nın en eski county kayıtları, Northampton County'ye bağlı East Village'da 1632 tarihlidir.^[10] Maryland'in ilk countysi olan St. Mary's, 1637'de oluşturuldu ve 1643'te onu Massachusetts izledi. Pensilvanya ve New York eyalet yönetiminden county yönetimine önemli güç ve sorumluluklar devrettiler ve ABD'nin diğer eyaletlerindeki benzeri uygulamalara yol açtılar. Ancak, New England bölgesindeki countylerin idari gücü ülke genelindeki countylere kıyasla nispeten zayıftır.^[11]

County isimleri için yaygın kaynaklar, kişiler, coğrafi şekiller, başka eyalet veya ülkelerde yerler, Yerli Amerikalı kabileler ve hayvanlardır. Bazı countyler Fransız veya İspanyol kökenli isim taşır.^[12]

County adlarının kaynağı genelde kişilerdir, çoğunlukla politik kişiler veya oranın ilk yerleşenleridir (3.140 county'nin 2100'den fazlası bu şekilde adlandırılmıştır). En sık rastlanan county adı, 31 örneği olan Washington County'dir, ABD'nin ilk başkanı George Washington'a atfen. 1871'e kadar Columbia Bölgesi içinde bir Washington County vardı ama Columbia Bölgesi Organik Yasası ile feshedilmiştir. Thomas Jefferson'a atfen adlandırılan Jefferson County, 27 örneği ile kinci en sık rastlanan county adıdır. New Mexico ve Arizona'nın 1912'de eyalet olmalarından sonra county oluşumunda yavaşlamıştır, bunun bir yansıması olarak kendisine atfen adlandırılmış bir countysi olan en son başkan, Warren Harding olmuştur. Kişilerden sonra en yaygın county adı kaynağı, coğrafi şekiller ve yerler olmuştur ve hatta bazı countyler başka eyaletlerdeki veya ülkelerdeki countylere atfen adlandırılmıştır. En yaygın coğrafi county adı Lake'dir ("göl" anlamına gelir). Yerli Amerikan kabileleri ve yerel hayvanlar da countylere adlarını vermiştir. Pek çok county Fransız veya İspanyol kökenli isim taşır,^[12] Fransız misyoner Jacques Marquette'nin anısına adlandırılan Marquette County gibi.

Çoğu Ortabatı ve Kuzeydoğu eyalette, countyler township veya town olarak adlandırılan daha küçük idari bölümlere ayrılır ve ayrıca başka bağımsız, otonom belediyeler de içerebilir.

Countyler genelde seçimle başa gelen bir denetmenler kurulu (board of supervisors), county komsiyonu, county freeholders, county konseyi veya county yasama organı tarafından yönetilir. Bazı countylerde bir county idarecisi (county executive) bulunur.

Çoğu eyalette countyden sorumlu olan kurul, yönetimin her üç erkine birden sahiptir. Kurulun, yönetmelik hazırlamasını sağlayan yasama gücü vardır; county hükûmetinin yönetim işlemlerini denetleyecek yönetsel gücü vardır ve bazı sınırlı konularda (örneğin bir planlama komisyonunun itiraz duruşmalarına bakması gibi) yargı benzeri bir gücü vardır.

County hükûmetinin gündelik işleyişi bazen county idarecisi (county manager) veya idari işler amiri tarafından denetlenir ve bu kişi kurula (veya bazı durumlarda, belediye başkanına veya her ikisine birden) rapor verir.

Bazı eyaletlerde, county yönetim amiri birden fazla kişiden oluşur. Komisyoncular veya denetmenler kurulu üyeleri arasından birkaç önemli yetkili seçilir. Bu şekilde seçilen amirler komisyon tarafından işten atılamaz. Eğer yetkililer kendi işlerini nasıl yerine getirecekleri konusunda anlaşmazlığa düşerlerse bu gerginliklere yol açabilir.

County yönetiminin gücü eyaletten eyalete çok farklılık gösterir. Countylerle tüzelleşmiş (enkorpore olmuş) şehirler arasındaki ilişkinin mahiyeti de çok değişkendir. County yönetimi genelde county merkezi olarak adlandırılan bir belediyenin içinde yer alır. Ancak, bazı countylerin birden çok idare merkezi olabilir, bazılarının ise hiç merkezi olmayabilir. Tüzelleşmiş belediyesi olmayan küçük countylerde büyük bir yerleşim yeri, county merkezi olarak işlev görebilir.

New England'da countyler, en fazla mahkeme veya şerif (karakol) yetki alanlarını tanımlamaya yararlar. Hâlen Connecticut'ta countyler sadece mahkeme yetki alanlarını tanımlamaya yarar, Rhode Island'da ise countyler tüm işlevlerini kaybetmiştir. New England bölgesinde eyalet düzeyinin altındaki çoğu yönetim yetkileri kasaba ve şehirlerin elindedir. Maine'deki seyrek nüfuslu bazı countylerdeki bazı küçük kasabalar, kanunları uygulatmak için countyye dayanırlar, New Hampshire'da ise bazı sosyal hizmet programları eyalet düzeyinde idare edilir. Bazı New England eyaletlerinde (Connecticut, Massachusetts'in bazı kısımları ve Rhode Island'da) countyler sadece coğrafi birer tanımlamadır ve herhangi bir yönetsel güce sahip değildir. Tüm yönetim işlevleri ya eyalet düzeyinde ya da belediye düzeyinde yürütülür. Connecticut ve Massachusetts'in bazı kısımlarında, feshedilmiş county yönetimlerinden arta kalan boşluğu doldurmak için bölgesel konseyler oluşturulmuştur.^[13] Bölgesel konseylerin otoritesi county yönetiminkinden çok daha sınırlıdır — bölgesel konseylerin vergilendirme veya ruhsat verme yetkisi yoktur; bu güçler kasaba yönetimine verilmiştir. Ancak, bölgesel konseylerin altyapı ve arsa kullanım planlamasında, altyapı projeleri için eyalet ve federal fonlarının dağıtılmasında, felakete hazırlıklılık (sınırlı derecede) ve sınırlı derecede yasa uygulatma (kolluk kuveti) otoriteleri vardır.

Orta Atlantik ve Ortabatı'daki countyler, en azından mahkeme, kamu tesisleri, kütüphane, hastane, halk sağlığı hizmetleri, parklar, yollar, kolluk kuvvetleri ve hapishaneler temin eder. Genelde nüfus bilgilerini toplayan, seçimleri yürüten (bazen ayrı bir seçim dairesi veya kurulu ile ortaklaşa olarak) ve doğum, ölüm, evlilik ve boşanma belgelerini hazırlayan bir sicil memuru veya zabıt katibi (İngilizce registrar, recorder veya clerk gibi unvanlar kullanılır). County recorder normalde tüm emlak alışverişlerinin kayıtlarını tutar. Diğer önemli county görevlileri arasında adli tabip (coroner veya medical examiner olarak adlandırılır), haznedar (treasurer), emlak kıymet takdircisi (assessor), murakıp (auditor veya comptroller) ve bölge başsavcısı (district attorney) bulunur.

Çoğu eyalette şerif, county'nin güvenlik ve asayişinden sorumlu en üst kolluk memurudur. Ancak, açık bir otorite zincirine gerek duyulabilecek olağanüstü durumlar dışında, county şerifi, belediye polis dairelerini doğrudan kontrol etmez, sadece onlarla eşgüdümlü çalışır (örneğin, acil durumlar için karşılıklı yardımlaşma anlaşmaları çerçevesi dâhilinde). Yani, county ve kasaba kolluk kuvvetleri personeli arasındaki en sık görülen etkileşim, bir kasaba polis memurunun bir zanlıyı gözaltına alınmak veya tutuklanmak üzere county hapishanesine teslim etmesi durumudur.

Hemen her ABD eyaletinde, eyalet mahkemeleri ve yerel kolluk kuvvetlerinin yetki alanları county sınırlarına göre düzenlenip uygulanır. Ancak, eyalet yargı mahkemelerinde hüküm verilen neredeyse tüm esasa müteallik hukuk ve usul hukuku, eyalet yasama organları ve eyalet temyiz mahkemelerinden kaynaklanır. Bir diğer deyişle çoğu sanık, yerel yönetmelikleri değil eyalet yasalarını ihlal etmekten dolayı mahkeme edilir. County mahkemesi sadece eyalet kanunlarını uygular. Tipik bir adi sanığa önce county mahkemesinde dava tebliği yapılır ve sonra itham edilir, dava başlayana kadar tutuklanır (eğer kefalet verilmemişse), county savcısı tarafından kovuşturulur ve o countyden seçilmiş bir jüri tarafından yargılanır. Ancak uzun süreli hapsedilme çok ender olarak countynin sorumluluğundadır, idam cezası ise hiçbir zaman countynin sorumluluğu değildir. Mahpusların temyiz talepleri eyalet başsavcısının sorumluluğudur, bölge savcılarının kovuşturmasını eyalet temyiz mahkemesi önünde eyalet yönetimi adına savunmak, eyalet başsavcısına düşer. Ayrıca, county düzeyindeki yargı hâkimleri, county yönetiminin değil, eyalet hükûmetinin yargı organının memurlarıdır.

Çoğu eyalette, bir countynin sınırları içindeki tüm enkorpore olmamış topraklar countynin denetimi altındadır. Township yönetimi olan eyaletlerde, enkorpore olmamış topraklar townshipler denetimindedir. Enkorpore olmamış topraklarda yaşayıp county veya township düzeyinde kaynak tahsisinden tatmin olmayan kişiler, bir şehir, kasaba (townshipleri olmayan eyaletlerde) veya köy olarak enkorpore olmak için oylama yapabilirler.

Az sayıda county doğrudan toplu taşımacılık hizmetleri temin eder, bu genelde basit bir otobüs sistemi şeklinde olur. Genelde countyde toplu taşımacılık şunlardan biri tarafından temin edilir: County ile aynı sınırlara sahip olan (ama ondan ayrı bir hukuki varlığı olan) bir özel bölge (special district), çok countyli bölgesel bir toplu taşımacılık idaresi veya bir eyalet idaresi.

Batı ve Güney eyaletlerde, çoğu kalabalık county pek çok kamu tesisini temin eder, örneğin hava meydanları, toplantı merkezleri, müzeler, rekreasyon merkezleri, plajlar, limanlar, hayvanat bahçeleri, klinikler, kütüphaneler ve kamu lojmanları gibi. Verdikleri hizmetler arasında çocuk ve aile hizmetleri, yaşlılar için hizmlter, ruh sağlığı, kamu yardım hizmetleri, savaş malullerine destek, hayvan kontrolü, şartlı tahliye denetimi, tarihî yapıların korunması, gıda emniyet düzenlemesi ve çevre sağlığı gibi hizmetler bulunur. Bu countylerin görevlileri arasında, yukarıda belirtilenlere ek olarak,kamu avukatı, sanat işleri sorumlusu, insan hakları sorumlusu ve planlama memuru gibi kişiler vardır. Ayrıca, bazı countylerde itfaiye ve polis daireleri bulunur, bunlar kentler, özel bölgeler veya eyalet hükûmeti tarafından işletilen itfaiye ve polis dairelerinden farklıdır. Örneğin, Albemarle County, Virginia ve onun county merkezi olan Charlottesvilleşehrinin ayrı ayrı polis daireleri vardır. (Bunlardan farklı olan county şerif departmanı, county mahkemelerinin güvenliği ve county hapishanesinin idaresinden sorumludur.)

Özellikle Maryland, county'lerine geniş yetkiler vermiştir, bunların arasında eğitim sorumlulukları dahi bulunur. Diğer eyaletlerde eğitim, belli kasaba, şehir veya bölgelere ait okul bölgelerinin sorumluluğundadır.

Eyalet başına ortalama 62,8 county bulunur, medyan sayı da 62'dir. En az countysi olan eyalet Delaware'dir (3), bu eyalet diğer eyaletlerden farklı olarak countylerini "yüzlük" (İngilizce: Hundred) olarak adlandırılan alt bölümlere ayırmıştır. En çok countysi olan eyalet Texas'tır (254).^[14]

Güney ve ortabatı eyaletlerde kuzeydoğu ve batı eyaletlere kıyasla daha çok sayıda county bulunur çünkü çoğu kuzeydoğu eyaletleri çok sayıda county gerektirecek kadar büyük değildir, çoğu Batı eyaleti ise county'leri oluşturulduğunda düşük nüfusa sahiptiler. Connecticut, Massachusetts ve Rhode Island, county yönetimini kısmen veya tamamen feshetmiştir ama eski county toprakları eyalet düzeyindeki idari bölgelere karşılık gelmeye devam etmektedir.

2000 ABD Sayımı'nda, ABD'nin 3.077 countysinin medyan yüzölçümü 1.611 km² idi. Bu alan İngiltere'deki bir törensel kontluğun yaklaşık üçte ikisi, Fransa'daki bir département'ın dörtte birinden biraz daha büyük, Türkiye'nin ortalama bir ilçesinin yaklaşık iki katıdır. Ancak, bu sayı ABD countylerinin birbirinden ne kadar farklı olduğunu göstermez; batı ABD'deki countylerin yüzölçümü doğu ABD county'lerinden çok daha büyüktür. Örneğin Georgia'daki countylerin medyan yüzölçümü 888 km² iken, Utah'da bu sayı 6.286 km²dir.

Toplam alan bakımından en büyük county-dengi, 382.912 km² ile Yukon-Koyukuk Sayım Alanı, Alaska'dır, en büyük gerçek county ise 52.071 km² ile Mojave Çölü'nü de içeren San Bernardino County, California'dır. İkinci en büyük county, Büyük Kanyon Ulusal Parkı'nı da (Grand Canyon National Park) içeren Coconino County,Arizona'dır. En küçük county dengi, 5,7 km² ile Falls Church, Virginia bağımsız şehridir. En küçük gerçek county ise 34 km² toprak alanı olan Kalawao County, Hawaii'dir.^[4]

2000 ABD Sayımı'nda, ABD countylerinin sadece %16,7'sinin 100.000'den fazla mukimi vardı. Bu istatistik, ABD county'lerinin kırsal özelliğini yansıtır çünkü county sınırlarının çoğunun belirlendiği 19. yüzyılda, ABD büyük ölçüde kırsal bir ülkeydi ve şehirleşmeden henüz fazla etkilenmemişti. Günümüzde ABD nüfusunun büyük çoğunluğu nispeten az sayıda county içinde yoğunlaşmış durumdadır. En kalabalık county 2010 itibarıyla 9.818.605 nüfus ile Los Angeles County, Kaliforniya iken, en düşük nüfuslu county, 82 nüfuslu (2010 itibarıyla) Loving County, Texas'tır.

En yüksek nüfus yoğunluğuna sahip county (veya county dengi) New York County, New York'tur. Manhattan Borough'su ile eş sınırlı olan bu county'de km² başına 25.846 kişi yaşar (2000 itibarıyla). En düşük nüfus yoğunluğu olan county ise kişi başına 33,7 km² (yani km² başına 0,0296 kişi) ile Lake and Peninsula Borough, Alaska'dır (2000 itibarıyla). En düşük nüfus yoğunluğu olan county dengi ise Yukon-Koyukuk Sayım Alanı, Alaska'dır, kişi başına 57,7 km² ile (2000 itibarıyla).

County dengi (county equivalent) olarak adlandırılan yerler, çoğu eyalette bulunan countylerden farklı olarak, üç farklı idari birimi kapsar:

• Alaska sayım alanları: Alaska toprağının büyük kısmı Alaska'nın 18 boroughsu içinde yer almaz. Bu büyük alan Fransa ve Almanya'nın toplam alanından büyüktür ve Alaska eyalet yönetimi tarafından resmen Unorganized Borough (Organize Olmamış Borough) olarak adlandırılır. Bu bölgenin kendine has bir county yönetimi yoktur ama onun sınırları içinde bazı enkorpore olmuş (kurumlaşmış) şehir yönetimleri mevcuttur. Unorganized Boroughnun büyük kısmı Alaska eyalet yönetimi tarafından yönetilir.^A[›] Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Sayım Bürosu, Alaska eyalet yönetiminin iş birliği ile milletvekili seçim alanlarının belirlenmesi ve istatistik amaçlar için, bu bölgeyi 11 nüfus sayım alanına bölmüştür.^B[›]
• Bağımsız şehirler: Bu şehirler hukuken hiçbir countyye ait değildir. 2004 itibarıyla ABD'de bu tip 42 şehir bulunmaktaydı. BunlarBaltimore, Maryland; Carson City, Nevada; St. Louis, Missouri ve Virginia'nın 39 şehrinin hepsidir. Virginia kanunlarına göre, kendini "şehir" (İng. city) (kasaba, yani town değil) olarak tanımlayarak enkorpore olan (kurumsallaşan) her belediye, daha evvelden kendisini içeren countyden ayrılır.^[15]
• Washington'un özel bir statüsü vardır. Hiçbir eyalete ait olmayan bu şehir, ABD Anayasası'nın 1. Maddesinin 8. Bölümü gereği, ABD Kongresi'nin yetki alanı içindedir. Uzun süre Columbia Bölgesi ve Washington DC eş sınırlı olmuştur (en başlangıçta böyle olmamakla beraber). Columbia Bölgesi içindeki tüm eski countyler feshedilmiştir ve artık sadece tarihî bir önem taşımaktadırlar.

Genelde şehirler, kasabalar ve diğer belediye yönetimleri, kendilerini kapsayan county'lerden daha küçük bir alana sahiptir ve sadece o county içinde yer alırlar (yani birden fazla county'den toprak almaları yasaklanmıştır). Ancak bunun istisnaları vardır:

1. Bir şehir ve onu içeren county kaynaşıp bir konsolide şehir-county (consolidated city-county) oluşturabilir, eyalet kanununa göre bu varlık hem şehir hem de county olarak sayılır. Bunun örnekleri Philadelphia; New Orleans, Louisiana; Denver; Broomfield, Colorado; San Francisco; Indianapolis; Jacksonville, Florida ve Nashville, Tennessee'dir. Benzer şekilde, Alaska'nın borough'ları ana şehirleri ile kaynaşıp birleşik şehir-borough oluştururlar. Bu birleşmeler sonucu nüfus yoğunlukları çoğu şehirden çok daha düşük olmasına rağmen yüzölçümü bakımından dünyanın en büyük şehirleri arasında yer alan şehirler meydana gelmiştir.
2. Eyalet anayasası veya kanunlarının buna izin verdiği bazı eyaletlerde, bir şehir bazen county sınırlarını aşabilir.

• Bazı eyaletlerde bu uygulama rutindir, büyüyen şehirler bitişik county'lerden toprak alarak belediye sınırlarını yeniden tanımlarlar. Örneğin, bir zamanlar Kane County ile sınırlı olan Aurora, Illinois, sonradan dört county'ye yayılmıştır.
• New York durumunda, modern şehir beş county'yi tamamen kapsayacak şekilde oluşturulmuştur, günümüzde bunlar New York büyük şehrinin beş borough'su ile eş sınırlıdır: Manhattan (New York County), The Bronx (Bronx County), Queens (Queens County), Brooklyn (Kings County) and Staten Island (Richmond County).