İçeriğe atla

Corpus Iuris Civilis

Corpus Iuris Civilis ya da modern alfabeyle Corpus Juris Civilis, 529-534 yılları arasında Doğu Roma İmparatoru I. Justinianus tarafından hazırlatılan, Roma Hukuku konusunda en geniş ve derinlemesine bilgi veren, sonradan[1] bu ismiyle anılan hukuk külliyatıdır.

Justinianus Dönemi ve özellikleri

Ana madde: I. Justinianus
I. Justinianus, Mozaik, St. Vitale Ravenna İtalya

İmparator I. Justinianus'un tahta çıktığı tarih olan 527 yılından, ölüm tarihi olan 565 yılına kadar geçen süre, Justinianus Dönemi olarak bilinir.

İmparator Justinianus tahta çıktığında Roma Devleti her bakımdan zayıflamış ve güç kaybetmişti. Topraklarının çoğunu kaybetmiş, askerî alanda başarısızlıklara uğramış, ekonomik ve kültürel alanda gerilemiş bir devlet vardı. Justinianus, devleti içine düştüğü bu zor durumdan kurtarabilmek için uzun bir mücadeleye girişti. Zaferlerle sonuçlanan savaşlarla kaybedilen toprakların bir kısmını yeniden kazandı. Siyâsî birliği tesis etti. Bayındırlık işlerine ağırlık vererek yollar, köprüler ve kiliseler yaptırdı. Bunlardan İstanbul'daki Ayasofya ve su kemeri, günümüze kadar gelen en önemli eserlerindendir.

Maddî anlamda önemli başarılar kazanan Justinianus, bu başarıların manevî alanda yapılacak işlerle desteklenmesi gerektiğine inanıyordu. Bu amaçla din ve hukuk birliğini sağlamaya çalıştı. O zamana kadar Hristiyanlık toplumun büyük bir kesimi tarafından benimsenmişti. Ancak çeşitli mezhepler arasında görüş ayrılıkları kendini göstermeye başlamıştı. Justinianus, bu mezheplerden çoğunu kaldırarak Ortodoksluğu devletin ortak dîni olarak halka benimsetmeye, kiliseyi de kendi güdümüne sokmaya çalıştı.

Dînî ve siyâsî birliği önemli ölçüde gerçekleştiren Justinianus, hukuk alanında da reform yapmak, eski Roma Hukuku'nu yeniden canlandırarak hukuk birliğini de sağlamak istiyordu. Bu amaçla Corpus Iuris Civilis adı verilen meşhur eseri hazırlattı.

Justinianus'un yaptığı işlerin pek çoğu onun ölümüyle birlikte sona erdiği halde Corpus Iuris Civilis, günümüze kadar intikal etmiş önemli bir eserdir. Aslında İmparator Justinianus, ününü bu esere borçludur. Zîrâ Klâsik Dönem Roma Hukuku hakkındaki bilgilerimiz önemli ölçüde Corpus Iuris Civilis'e dayanmaktadır. Roma Hukuku'nun Avrupa'yı etkilemesi bu eser sayesinde olmuştur.[2]

Hazırlanışı ve Bölümleri

Corpus Iuris Civilis

Justinianus, kendisinden doksan yıl önce (438) kanunlaştırma faaliyetlerini yapan II. Theodosius'un çalışmalarını (Codex Theodosianus) yeniden değerlendirilmesi için 528 yılının Şubat ayında, aralarında Tribonianus'un da bulunduğu on hukukçudan oluşan bir komisyon kurdurdu. Bu komisyon artık kullanılmayan kuralların tamamını yürürlükten kaldırarak bazı kurallar arasındaki çelişkileri gidermek için birleştirme ve değiştirme faaliyetleri yapmakla görevlendirilmişti. Bu çalışmalar tamamlanınca Codex, 529 yılının Nisan ayında İmparator Justinianus tarafından yürürlüğe sokuldu. Tribonianus Justinianus'un yasalaştırma faaliyetlerindeki yardımcısıydı. Birinci Codex 'i yazan komisyonda üye, Digesta, Institutiones ve ikinci Codex 'i hazırlayan komisyonda başkan olarak çalışmıştı. Interpolatio 'lar ona atfedildiğinden emblamata Triboniani olarak ifade edildi. 545 yılından ölene kadar bugün adalet bakanlığına benzer görev yapmış.[3][4] Böylece, Tribonianus'un yardımı ile leges denilen imparator emirnameleri (constitutiones) ve iura denilen klâsik hukukçuların eserleri o zamanın gereksinimlerini karşılayacak şekilde iki büyük derleme olarak hazırlandı. İmparator, emirnamelerini içeren Codex ve klâsik hukukçuların eserlerini içeren Digesta 'dan sonra daha basit ve ders kitabı[5] niteliğinde olan Institutiones'u yayınlandı. Justinianus'un imparator olduğu dönem içinde çıkardığı yeni emirnamelerin de Novellae ismi altında toplanması ile oluşturulan dört bölümlük eser, Orta Çağda Corpus Iuris Civilis adı ile biraya getirilerek Roma Hukuku'nun temel bilgi kaynağını oluşturuldu.[4][6][7] Justinianus'un bu eseri ilk zamanlarda bölüm bölüm birbirinden ayrı kitaplar halinde kopyalanmaktaydı. Matbaanın icâdının yapıldığı 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bugünkü biçimiyle bir arada basılmaya başlandı. 16. yüzyıldan bu yana elde bulunan çeşitli el yazması metinler karşılaştırılarak ve dilbilimi kuralları göz önünde bulundurularak bazı çalışmalar yapıldı. Eserin bütününü bir araya toplayarak ilk kez bastıran, 1583 yılında Fransız humanisti Dionysius Gothofredus (Denis Godefroy) olmuştur. Cenevre'de yapılmış olan bu ilk baskı, uzun zaman model olarak kaldı. Bu külliyat veya müdevvenâta Corpus Iuris ismi, Justinianus'tan döneminde değil, daha sonra verilmişse de, yazılı olarak bu ismi ilk defa kullanan Godefroy oldu. Sonuna civilis eklenmesi, söz konusu eseri yine Corpus Iuris ismiyle anılan Hristiyan hukukundan (Corpus Iuris Canonici) ayırmak için yapılmıştır.[4][8]

Corpus Iuris Civilis 'in dört bölümden oluştuğu söylense de daha önce değinildiği gibi Justinianus, bu derlemeyi üç bölüm (Institutiones, Digesta (Pandectae) ve Codex) olarak tasarlamış ve dördüncü bölüm (Novellae), derlemeye Orta Çağ'da eklenmişti.[4][9]

Institutiones

Hukuk kuralları anlamına gelen Institutiones, uygulanan hukukun ana hatlarını belli bir düzen içinde saptamak, bir başka deyişle, uygulanan hukuk hakkında bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Bu nedenle Institutiones, hukuk bilimine başlangıç konusunda bir ders kitabı niteliğindeydi.[4][9] Başta Gaius'un Institutiones'i[10] olmak üzere bazı klâsik hukukçuların aynı nitelikteki eserlerini örnek almak suretiyle hazırlanmış, fakat hangi bölümlerin nereden alındığını tespit etme imkânı bulunamamıştır. Eser, 533 yılında yayınlanarak yürürlüğe konuldu. Hukuk öğrenimine başlangıç tarzında bir ders kitabına benzemekle beraber imparatorun iradesini yansıttığı için kanun gücündeydi.[2]

Digesta (Pandectae)

Digesta veya Pandectae, müdevvenât, tam bir derleme anlamı taşır.[4][11][12] Klâsik Dönem hukukçularının eserlerinden alınmış ve belli bir sistem içinde toplanmış parçaların özetlerinden (fragmenta) oluşmuştur. Bu amaçla eserleri taranan hukukçular, Klâsik Hukuk Dönemi'nin en değerli, en seçme hukukçulardır. Böylece Justinianus, Digesta 'da yer vererek, İsa'dan sonra ilk üç yüzyılda yaşamış olan Salvius Iulianus, Celsus, Marcellus, Papinianus, Paulus gibi Roma Hukuku'nun en önemli eserlerini günümüze kadar gelmesini sağlamıştır. Bu nedenle, Digesta, Corpus Iuris Civilis 'in hukuk bilimi ve hukuk tarihi açısından en önemli bölümüdür.[4][9]

Digesta toplam 50 kitaba ayrılmıştır. Her kitap fasıllara, fasıllar parçalara, uzun parçalar ise paragraflara ayrılmıştır.[2] 530 yılında Tribonianus'un başkanlığında on bir avukat, ikisi İstanbul'dan, diğer ikisi Beyrut'dan dört profesör ve bir memurdan oluşan on altı kişilik derleyiciler (compilator 'lar) kurulu tarafından hazırlanmaya başlanan eser, 533 yılında tamamlanarak yürürlüğe girmiştir.[11][12]Digesta'da imparator, iradesini yansıttığı için kanun gücündeydi.[2]

Codex

Ana madde: Codex Justinianus

İmparator emirnameleri anlamında kullanılan Codex, Corpus Iuris Civilisin üçüncü bölümü varsayılır. İmparator Hadrianus'tan Justinianus'a kadar yaşamış olan tüm imparator emirnameleri bu kitapta toplanmıştır.[4][9]Codex, on iki kitaptan oluşmaktadır. Kitaplar fasıllara ayrılmıştır. Her fasılda yer alan emirnameler ise, tarih sırasına göre eskiden yeniye doğru, o emirnameyi çıkaran imparatorun adı ve emirnamelerin yayınlandığı tarihle birlikte dizilmiştir.[2]

Novellae

Ana madde: Novellae Constitutiones

Novellae'da yine Justinianus Dönemi'nde onun tarafından çıkarılan emirnameler bulunmaktadır. Corpus Iuris Civilisin 534 tarihinde tamamlanmasının ardından 565 yılına kadar iktidarda kalan Justinianus, pek çok yeni emirname yayınlamıştı. Fakat bu emirnameler onun sağlığında Corpus Iuris Civilis'e alınmamıştı. Daha sonra bunlar bir araya getirilerek Novellae leges (yeni kanunlar) adı altında toplandı.[2]

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ "Corpus Juris Civilis" ismi ilk defa 1583 yılında Dionysius Godofredus tarafından kullanılmıştır.(Kunkel, W. An Introduction to Roman Legal and Constitutional History. Oxford 1966, s 157)
  2. ^ a b c d e f AKINCI, Şahin, Prof. Dr., Roma Hukuku Dersleri, Konya 2003, s. 51-57. ISBN 975-591-121-9
  3. ^ UMUR, Ziya, Roma Hukuku Lügatı, İstanbul 1983, s, 214
  4. ^ a b c d e f g h EMİROĞLU, Haluk, Roma Hukukunun Bilgi Kaynaklarından Corpus Iuris Civilis ve Türkiye'de Hukuk Resepsiyonu
  5. ^ Institutiones tercümesi. Tercüme. Ziya Umur. 1955. 
  6. ^ BUCKLAND, Wrillam Warmick, A Text-Book of Roman Law from Augustus to Justinian, Cambridge 1970, s. 39, ISBN 0-521-04368-9
  7. ^ LEAGE, Richard William, Roman Private Law, London 1942, s. 41-42, IUSTINIANUS, s. VII-VIII, ISBN 1-56169-070-8
  8. ^ KUNKEL, Wolfgang, An Introduction to Roman Legal and Constitutional History, Oxford 1996, s. 157, ISBN 0-19-825317-6, UMUR, Ziya, Roma Hukuku Tarihi Giriş-Kaynaklar-Umumi Mefhumlar-Hakların Himayesi, İstanbul 1974, s. 273, ROBINSON, Olivia Fiona, The Sources of Roman Law, Problems and Methods for Ancient Historians, London 1997, s. 57, ISBN 0-415-08995-6
  9. ^ a b c d KARADENİZ ÇELEBİCAN, Özcan, Prof. Dr., ROMA HUKUKU (Tarihî Giriş-Kaynaklar Genel Kavramlar-Kişîler Hukuku Hakların Korunması) Onuncu Baskı, Ankara 2004, s. 49-51, ISBN 975-482-398-7
  10. ^ Gaius'un aynı adlı eserini Corpus Iuris Civilis'in birinci bölümü olan Institutiones den ayırmak için genellikle Gai.Ins. kısaltması kullanılır.
  11. ^ a b KOSCHAKER Paul-AYİTER Kudret, Roma Özel Hukuku'nun Ana Hatları, İzmir 1993, s. 29-31
  12. ^ a b DI MARZO, Salvatore, Roma Hukuku (Çev:UMUR, Ziya), İstanbul 1954, s. 16


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hukuk</span> genellikle devlet otoritesi tarafından desteklenen kurallar ve yönergeler sistemi

Hukuk ya da tüze birey, toplum ve devletin hareketlerini, birbirleriyle olan ilişkilerini; yetkili organlar tarafından usulüne uygun olarak çıkarılan, kamu gücüyle desteklenen, muhatabına genel olarak nasıl davranması yahut nasıl davranmaması gerektiğini gösteren ve bunun için ilgili bütün olasılıkları yürürlükte olan normlarla düzenleyen normatif bir bilimdir. Ayrıca, toplumu düzen altına alan ve kişiler arası ilişkileri düzenleyen, ortak yaşamın huzur ve güven içinde akışını sağlayan, gerektiğinde adaleti yerine getiren, kamu gücü ile desteklenen ve devlet tarafından yaptırımlarla güvence altına alınan kurallar bütünüdür. Hukuk, birey-toplum-devlet ilişkilerinde ortak iyilik ve ortak menfaati gözetir.

<span class="mw-page-title-main">Yargı</span> hukuku yorumlayan ve uygulayan mahkemeler sistemi

Yargı, yasal anlaşmazlıkları/uyuşmazlıkları karara bağlayan ve yasal davalarda yasayı yorumlayan, savunan ve uygulayan mahkemeler sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">I. Justinianus</span> 527–565 yılları arasındaki Bizans imparatoru

I. Justinianus, ayrıca Büyük Jüstinyen olarak da bilinir, 527 ile 565 yılları arasında Bizans imparatorudur.

Ayşe Nüveyre Türkân Rado Türkiye'nin ilk kadın hukuk profesörü ve bazı kaynaklara göre Roma Hukuku alanında dünyadaki ilk kadın profesörüdür.

<span class="mw-page-title-main">Tacitus</span>

Gaius Cornelius Tacitus, MS 56-120 yılları arasında Roma'da yaşamış hatip, avukat, senatör ve tarihçidir. Roma senatosundaki görevleri, Roma tarihi ve imparatorluğun kuzeyindeki Cermenler üzerine yazdığı eserleriyle tanınır. Tacitus, modern akademisyenler tarafından en büyük Roma tarihçilerinden biri olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Roma hukuku</span> Antik Romanın hukuk sistemi

Roma hukuku, Antik Roma'nın hukuk sistemidir. Kamu hukuku ve özel hukuk ayrımına dayanmaktadır. Bu ayrım ilk kez Roma hukukunda yapılmıştır.

Aynî hak, kişilerin eşya üzerinde doğrudan doğruya hakimiyetini sağlayan ve bu nedenle herkese karşı ileri sürülebilen haklardandır. Özellikle de eşya hukukunda, hak sahibinin, söz konusu eşya üzerindeki tasarruf yetkisini tespit etme bakımından, hakkın sınırının tespit edilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu hakkın aynî hak olması hâlinde farklı, olmaması hâlinde farklı hükümler uygulanabilecektir.

<span class="mw-page-title-main">Codex Theodosianus</span> 438 yılında yayımlanan Roma İmparatorluğu hukuk derlemesi

Theodosius kanunları, II. Theodosius'un praefectus praetorio Antiochus Chuzon'un teşvikiyle 435 ve 438 yılları arasında hazırlattığı kanunlardı. Büyük Konstantin'den beri çıkartılmış olan imparatorluk kararnameleri tek bir derleme halinde toplanmış ve tasnif edilmişti.

<span class="mw-page-title-main">Antik Roma yolları</span>

Antik Roma yolları Roma İmparatorluğu'nun büyüyüp gelişmesinde zorunlu bir unsur olmuştu. Bu yollar nedeniyle Romalılar orduları için emniyetle ve hızla büyük alanlar içinde hareket alanı sağlamışlardır. Bu yollar aynı zamanda haberleşme ve iletişim için elzem olmuşlardır. İktisadi bakımdan ise Antik Roma yolları, Roma'ya yiyecek ve emtia ticaretinin gelişmesinde ve çok geniş bir alanda Roma mallarının yayılıp dağıtılabilmesini sağlamıştır. Roma İmparatorluğunun en parlak zamanlarında antik Roma yolları ağı 85.004 km kara yolunu kapsamaktaydı ve 372 bağlantıdan oluşmaktaydı.

Latin edebiyatı ya da Roma edebiyatı, Antik Roma yazılı kültürünün oluşturduğu edebî birikim. Yunan edebiyatının etkisinde olan bu edebiyat Yunan edebiyatının devamı niteliğindedir. En verimli ve parlak dönemini MÖ 78 ile MS 14 yılları arasında Altın Çağ adı verilen dönemde yaşamıştır.

Basilika, yaklaşık 892 yılında VI. Leon tarafından tamamlanan Bizans hukuk derlemesi. Basilika, I. Basileios'un adından gelmekle beraber Yunancada "Kraliyet Kanunları" anlamına da gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kara Avrupası hukuk düzeni</span>

Kara Avrupası hukuk düzeni ya da diğer bir adla Kıta Avrupası hukuk sistemi, modern dünyadaki en yaygın hukuk düzenidir. Temellerini Roma hukukundan alan Kara Avrupası hukuk düzeni, derlenmiş yazılı kurallara dayanmaktadır. Bu düzenin en önemli parçaları kamu hukuku-özel hukuk ayrımı ve adlî yargı-idarî yargı ayrılığıdır.

Prokopius, Filistin kökenli Bizanslı tarihçi. İmparator I. Justinianus döneminde yapılan savaşlarda General Belisarius'a eşlik etmiş ve 6. yüzyılın en önemli tarihçisi olmuştur. Justinianus'un Savaşları, I. Justinianus'un Binaları ve Gizli Tarih isimli kitapları yazmıştır. Antik dünyanın son büyük tarihçisi olarak anılır.

Napolyon Yasaları, Napolyon Bonapart'ın hazırlattığı medeni yasa metnidir. Onun isteğiyle Fransa'da hazırlanmış ve 1804 yılında yürürlüğe girmiştir. Code Napoléon'un en önemli özelliklerinden birisi; "kişinin asıl yerleştiği yer" olması, yani bireyin toplumdaki yerini vurgulayarak herkesin eşitliğini vurgulamasıdır.

<i>Codex Justinianus</i> Hukuksal metin

Codex Justinianus Corpus Iuris Civilis hukukunun parçası, 6. yüzyıl başlarında I. Justinianus tarafından yaptırılan Roma Hukukunun kanun halinde toplamasıdır. Institutiones ve Digesta (Pandectae) isimli diğer iki bölüm de Büyük Jüstinyen hükümdarlığı altında oluşturulmuştur. Dördüncü parça Novellae ise gayriresmî olarak ölümünden sonra derlenmesine rağmen günümüzde Corpus Iuris Civilis'un bir parçası olarak kabul edilir.

Ekloga, III. Leon'un 726 yılında kendi ve oğlu V. Konstantinos adına yayımladığı hukuk derlemesi.

<span class="mw-page-title-main">Bizans hukuku</span>

Bizans hukuku, artan Hristiyan etkisi ile özünde Roma hukukunun devamıdır. Çoğu kaynak Roma hukuk geleneği olarak Bizans hukuku'nu 6. yüzyılda I. Justinianus hükümdarlığı ile başlatıp 15. yüzyılda İstanbul'un Fethi ile bitirir.

Novellae Constitutiones ya da Justinianus'un Kanunları, Roma imparatoru I. Justinianus tarafından, uzun hükümdarlığı döneminde başlatılan dört ana Roma hukuku biriminden biri olarak kabul edilirler. Diğer üç parça Codex Justinianus, Digesta seu Pandectae ve Institutiones Justinianus olarak isimlendirilir. Justinianus'un quaestor'u Tribonianus öncelikle bu son üçünün derlemekten sorumluydu. Bu dört parça beraber Corpus Iuris Civilis olarak da bilinir. Bununla birlikte, Codex, Digesta ve Institutiones Justinianus tarafından tutarlı eserler olarak tasarlanırken, Novellae ise Codex'in ikinci baskısını ilan ettiği 534'ten sonra çıkarılan çeşitli kanunlardır ve onun hükümdarlığında asla resmen derlenmemiştir.

Kapadokyalı İoannis İmparator I. Justinianus döneminde Bizans İmparatorluğu'nda Doğu praefectus praetoriosuydu (532–541). Aynı zamanda bir patrici ve 538'in consul ordinarius idi.

<span class="mw-page-title-main">Antik hukuk kanunlarının listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Yazılı hukuk kuralları, eski Orta Doğu'nun hukuk sistemlerinin ortak bir özelliğiydi. Bunların çoğu çivi yazısı hukukunun örnekleridir. Sümer Ur-Nammu Kanunları, ardından Babil Hammurabi Kanunları, Bereketli Hilal'de ortaya çıkan en eski kanunlar arasındadır. Roma İmparatorluğu'nda, Roma hukukunun On İki Tablosu ve Justinianus Kanunu olarak da bilinen Justinianus'un Corpus Juris Civilis'i gibi bir dizi kodifikasyon geliştirilmiştir. Antik Çin'de ilk kapsamlı ceza kanunu, MS 624 yılında Tang Hanedanlığı döneminde oluşturulan Tang Kanunu'dur. Hindistan'da Ashoka Fermanları'nı Manu Kanunu takip etmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.