Cigerxwîn
| Cigerxwîn | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Şehmuz 1903 Gercüş, Batman, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 22 Ekim 1984 (81 yaşında) Stockholm,İsveç |
| Defin yeri | Kamışlı |
| Takma ad | Seyda Cigerxwin |
| Meslek | Şair, Yazar, Tarihçi, İmam |
| Eğitim | Medrese |
| Tür | Romantizm |
| Edebî akım | Kürt Edebiyatı Marksizm-Leninizm[1] |
Cigerxwîn ya da Cegerxwîn (1903, Batman - 22 Ekim 1984, Stockholm), Kürt Marksist[2] şair, edebiyatçı, yazar ve tarihçi.
Hayatı
Asıl adı Şehmuz olan[3] Cigerxwin 1903 yılında Mardin'in (şimdi Batman'a bağlı) Gercüş ilçesine bağlı Hisar Beldesi'nde (Hesarê) Şehmus Hasan olarak dünyaya geldi. 1914 yılında I. Dünya Savaşı'nın başlaması sonucu ailesi ile birlikte Suriye'de bulunan Amude şehrine göç etti.[4] Küçük yaşlarda çobanlık ve ırgatlık yaptı. 18 yaşında Diyarbakır'a gelen Cigerxwin buradaki medresede dini eğitim veren şeyhlerin yanında din eğitimi aldı. Bu dönemde Kürt kültürü ve edebiyat klasikleri ile tanıştı. 1925 yılında Şeyh Said İsyanı'na katıldı. İsyanın bastırılmasından sonra Şeyh Said'in büyük oğlu ve isyanın II. lideri olan Şeyh Ali Rıza Efendi'nin kadrosuna katılarak Rewanduz'a ve daha sonra Bağdat'a gittiler.[5] Bu süre içerisinde Şeyh Ali Rıza'dan İslami dersler aldı. Daha sonra Suriye'nin Amûdê şehrine yerleşti. Burada Seydayê Mele Ubeydullah ve Seydayê Mele Fethullah'ın yanında okudu ve ilmi icazet aldı.[6]
1928 yılında Kürtçe şiirler yazmaya başladı, Hawar dergisinde, Kürt halkının o dönem içinde bulunduğu durumun kendi üzerindeki etkisinden yola çıkarak,[7] “Yüreği Kanlı” anlamına gelen Cigerxwin ismini kullanarak şiirler yayınladı. Daha sonraki yıllarda (1937) Hoybun örgütü içinde yer aldı.[3]
1946 yılında Kamışlı'ya geçen Cegerxwîn burada politik faaliyetlerine devam etti. Aynı yıl Civata Azadî û Yekîtiya Kurd (Özgürlük Meclisi ve Kürt Birliği) adlı siyasi yapılanmanın başına getirildi. 1948 yılında Suriye Komünist Partisi'ne üye oldu. 1954 yılında Suriye Parlamentosu'na girebilmek için bu partiden mebus adaylığını ilan etti. Bu dönemde parti ile birlikte faaliyetler yürüterek 1957 yılına kadar Kamışlı'daki Cizîrê bölgesi içerisinde yer alan Cizîrê İçin Barış Komitesi adlı kuruluşun başkanlığını yaptı. Ardından 1957'de Suriye Komünist Partisi'nden ayrılarak daha önce kuruluşunda yer aldığı Azadi (Özgürlük) örgütündeki kişilerle birlikte yeni kurulan Suriye Kürdistan Demokrat Partisi'ne katıldı. Burada merkez komitesi üyesi olarak politik faaliyetler sürdürdü.
1959 yılında Irak'a geçti. Bağdat Üniversitesi'nde Kurmançça lehçesiyle Kürtçe ders veren ilk öğretmen oldu. Kürt dili için çalışmalar yaptı ve öğrenci yetiştirdi.[8] 1963 yılında siyasi faaliyetleri nedeniyle Şam'da tutuklandı.[3][9]
1969 yılında Kuzey Irak'a giderek orada bulunan Mustafa Barzani'nin ayaklanmasına destek verdi.[10] 1973 yılında Suriye hükûmetinde yer alan Baas Partisi'nin baskıları nedeniyle Lübnan'a geçti. Burada şiir derlemeleri olan Kîne Em?'i (Türkçe: Biz kimiz?) yayımladı.[3]
1979 yılında İsveç'in Stockholm şehrine geçerek edebi çalışmalarını burada sürdürdü. Burada çeşitli eserler yayımlamaya başlayan Cigerxwin 1984 yılında 81 yaşında Stockholm'de öldü. Cenazesi daha sonra Kamışlı'ya getirilerek burada defnedildi.[3]
Edebi anlayışı
Cigerxwin, II. Dünya Savaşı'nden sonraki şiirlerinde Kürt işçi ve köylülerin yerel burjuvalara ve toprak ağalarına karşı verdiği mücadeleyi işlemiştir. Şiirleri genelde yoksulluğu konu alır, dünya üzerindeki savaşlara karşı barışı öneren eserlere sahiptir. Cigerxwin, savaşların asıl galibinin zenginler olduğunu vurgulayarak savaşlara karşı tüm ezilenleri birleşmeye çağırır. Cigerxwin'e göre bu birleşme "tüm sömürücülere karşı" olduğu kadar, kendi deyimiyle "cehennemi kalkan, cenneti kılıç gibi kullanan" ağalar, beyler, mollalar ve şeyhlere karşı da olmalıdır.[4][11]
Cigerxwin, özgürlük konusunda, sömürünün olmadığı bir özgürlüğü anlatır. Onun için gerçek özgürlük; sınırların olmadığı, emeğin ve emekçilerin yönettiği bir dünyadadır. Şiirleri daha çok tanıdığı tarım emekçilerinin yaşadıklarını yansıtır.[4]
Cigerxwin'in üzerinde durduğu önemli konulardan birisi de "vatan" ve "aşk kavramlarıdır. Aşkının ön plana çıkması, Cegerxwîn’in Dîwan (Divan) olarak adlandırdığı şiir kitaplarının biçimsel dizilişinde de görülür. Bazı şiir kitaplarında bölüm sayısı daha fazla olmakla birlikte, kitapların genelde “Vatanseverlik”, “Sosyal Olaylar” ve “Aşk” bölümleri olmak üzere üç bölüm şeklinde biçimlenmiş olduğu görülür. “Aşk” bölümü tüm kitaplarda son bölümde yer alır.[12]
Hawar dergisi, Cigerxwin'in eserlerindeki edebi anlayışında önemli bir yer tutmuştur.[13]
Eserleri
Şiir
- Diwan Dîwana yekem: Prîsk û Pêtî, 1945 Şam.
- Diwan Dîwana diwem: Sewra Azadî, 1954 Şam.
- Diwan Dîwana siyem: Kîme Ez?, 1973 Beyrut.
- Diwan Dîwana çarem: Ronak, Roja Nû Yayınevi, 1980 Stockholm.
- Diwan Dîwana pêncem: Zend-Avista, Roja Nû Yayınevi, 1981 Stockholm.
- Diwan Dîwana şeşem: Şefeq, Roja Nû Yayınevi, 1982 Stockholm.
- Diwan Dîwana heftem: Hêvî, Roja Nû Yayınevi, 1983 Stockholm.
- Diwan Dîwana heyştem: Aşîtî, Avesta Yayınevi, 2003 İstanbul.
- Diwan Dîwana nehem: Salar û Mîdya, Avesta Yayınevi, 2003 İstanbul.
- Diwan Dîwana dehem: Şerefnama Menzûm, Avesta Yayınevi, 2003 İstanbul.
Öykü
- Reşoyê Darê, Lîs Yayınevi, 2008 Diyarbakır.
- Cim û Gulperî, Lîs Yayınevi, 2008 Diyarbakır.
Dil ve kültür hakkındaki eserleri
- Destûra Zimanê kurdî (Kürt dil bilgisi), 1961 Bağdat.
- Ferheng, perçê yekem (Sözlük, 1. Bölüm), 1962 Bağdat.
- Ferheng, perçê diwem (Sözlük, 2. Bölüm), 1962 Bağdat.
- Folklora Kurdî (Kürt Folkloru), Roja Nû Yayınevi, 1988 Stockholm.
Tarih ile ilgili eseri
- Tarîxa Kurdistan (Kürdistan tarihi) (bu eseri ölümünden sonra yayımlanmıştır), 3 ciltli, 1985-1987, Stockholm.
Hakkında yazılan eserler
- Ordîxanê Celîl - Cegerxwin'in Yaşamı ve Şiir Anlayışı, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2004
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Cigerxwin ve Sanatı 23 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Evrensel, 20 Nisan 2014, Erişim tarihi: 22 Ekim 2016.
- ^ Yekdeş, Ö. F. (2008). Nâzım Hikmet ve Cegerxwîn’de Aşk Şiirinin İdeolojisi 23 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü, Master Tezi, Eylül 2008, s. 2.
- ^ a b c d e Kurtejiyana Cigerxwîn (1903-1984) 26 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (Kürtçe) Erişim tarihi: 22 Ekim 2016.
- ^ a b c Emekçilerin şairi Cigerxwin (Ciğerhun / yüreği yaralı), Şeyhmus Hasan’ın Hayatı 1 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim tarihi: 23 Ekim 2016.
- ^ Cegerxwin, Hayat Hikayem, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2003, s.183-184.
- ^ Cegerxwin, Hayat Hikayem, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2003, s.192-193.
- ^ Yekdes, s. 7
- ^ Cegerxwin, Hayat Hikâyem, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2003, s.346-360.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2014.
- ^ O. Celîl, Cegerxwîn'in Yaşamı ve Şiir Anlayışı, Evrensel Basım Yayın, İstanbul, 2004.
- ^ Yekdes, s. 89.
- ^ Yekdes, s. 36.
