Christoph Willibald Gluck
Christoph Willibald (von) Gluck | |
|---|---|
 Christoph Willibald Gluck | |
| Doğum | Christoph Willibald Gluck 2 Temmuz 1714 Erasbach, Almanya |
| Ölüm | 15 Kasım 1787 (73 yaşında) Viyana, Avusturya |
| Meslek | Müzisyen, Opera bestecisi |
Christoph Willibald (Ritter von) Gluck; 2 Temmuz 1714 - 15 Kasım 1787), erken klasik dönemde İtalyan ve Fransız opera bestecisidir. Her ikisi de Kutsal Roma İmparatorluğu'nun parçası olan Yukarı Pfalz'da doğup Bohemya'da büyüdü,[1] Viyana'daki Habsburg sarayında ön plana çıktı. Orada birçok entelektüelin kampanya yürüttüğü operanın dramaturjik uygulamalarında pratik reform yaptı. 1760'larda, aralarında Orfeo ed Euridice ve Alceste 'nin de bulunduğu birçok radikal yeni çalışmayla, Metastasian opera serisi 'nin yüzyılın büyük bölümünde sahip olduğu boğucu baskıyı kırdı. Gluck, orkestral anlatım kullanarak ve genellikle uzun olan da capo aria'yı keserek daha fazla drama kattı. Daha sonraki operaları tipik barok operanın yarısı kadar uzunluktadır. Mozart, Schubert, Berlioz ve Wagner gibi geleceğin bestecileri Gluck'a saygı duydu.
Fransız operasının güçlü etkisi, Gluck'u kasım 1773'te Paris'e taşınmaya teşvik etti. İtalyan operası ve Fransız operası (zengin koroyla) geleneklerini benzersiz sentezde birleştiren Gluck, Paris sahnesi için sekiz opera yazdı. Iphigénie en Tauride (1779) büyük başarı kazandı ve çoğu zaman onun en iyi eseri olarak kabul edilir. Son derece popüler olmasına ve Fransız operasında bir devrim yaratmasıyla geniş çapta itibar kazanmasına rağmen Gluck'un Paris opera sahnesindeki ustalığı hiçbir zaman kesin değildi. Echo et Narcisse (1779) adlı eserinin kötü karşılanmasının ardından tiksintiyle Paris'ten ayrıldı ve hayatının geri kalanını geçireceği Viyana'ya geri döndü.
Yaşamı ve kariyeri
Ataları ve ilk yılları
Gluck'un bilinen en eski atası, büyük büyükbabası Simon Gluckh von Rockenzahn'dır; adı, oğlu ormancı Johann (Hans) Adam Gluck'un (y. 1649–1722) ve Christoph'un büyükbabasının evlilik sözleşmesinde (1672) kayıtlıdır.[2][3] Rockenzahn'ın Batı Bohemya'nın orta kesiminde (Prag'ın yaklaşık 70 km güneybatısında ve Pilsen'in 16 km doğusunda) bulunan Rokycany olduğuna inanılır.[4]
Gluck soyadı (Gluckh, Klugh, Kluch vb. olarak da yazılır) muhtemelen Çekçede erkek çocuk anlamına gelen (kluk) kelimesinden gelir.[2] Çeşitli yazımlarıyla Rokycany kayıtlarında defalarca bulunur.[3] 1675 civarında Hans Adam, Bohemya'da ve Yukarı Pfalz'daki Störnstein-Neustadt ilçesinde geniş arazilere sahip olan Prens Ferdinand August von Lobkowitz'in hizmetinde Neustadt an der Waldnaab'a taşındı.[2][3]
Gluck'un babası Alexander, 28 Ekim 1683'te,[5] Neustadt an der Waldnaab'da, Hans Adam Gluck'un ormancı veya av bekçisi olan dört oğlundan biri olarak dünyaya geldi.[6]
Alexander, İspanyol Veraset Savaşı sırasında,[7] Ferdinand August von Lobkowitz'in oğlu Philipp Hyazinth von Lobkowitz komutasında yaklaşık 50 askerden oluşan bir birlikte görev yaptı ve Gluck aile geleneğine göre, imparatorluk kuvvetlerinin büyük generali Savoy'lu Eugene'nin büyük silahşörlük seviyesine yükseldi.[8]
1711'de Alexander, Seligenporten manastırı, Plankstetten Manastırı ve Neumarkt in der Oberpfalz belediye başkanlarının hizmetinde ormancı ve avcı olarak Berching'in dışına yerleşti.[9] 1711 veya 1712'de Erasbach'taki boş avcı pozisyonunu aldı (selefi ormanda vurulmuş halde bulunmuştu).[10]
Gluck'un annesi Maria Walburga hakkında, soyadı dahil neredeyse hiçbir şey bilinmemektedir ancak muhtemelen yakınlardaki Eichstätt'ın ilk piskoposu Saint Willibald'ın kız kardeşi Saint Walburga'nın adını aldığı aynı bölgede büyümüştür.[9] Çift muhtemelen 1711 yılı civarı evlendi.[2] 1713'te Alexander, Erasbach'ta bir ev yaptı ve 12 Eylül'de evin mülkiyetini aldı.[11]
Gluck'un doğduğu tarihteki doğum tarihini gösteren herhangi bir belgesel kayıt bulunmamakla birlikte, 1785 yılında Viyana'da Fransız büyükelçisi Emmanuel Marie Louis de Noailles'in huzurunda imzaladığı, Paris tarafından istenen resmi bir belgede kendisi bunu 2 Temmuz 1714 olarak vermiştir. Bu uzun zamandır yaygın olarak kabul edilen tarihtir.[12]
4 Temmuz 1714'te, o zamanlar Erasbach'ı da içeren bir parish olan, Weidenwang[13] köyünde Christophorus Willibaldus olarak vaftiz edildi.[2] Gluck'un kendisi hiçbir zaman Willibald adını kullanmadı. Weidenwang'daki kilise Aziz Willibald'a adanmıştı (ait olduğu tüm Eichstätt piskoposluğu gibi) ve Willibald adı sıklıkla vaftiz kayıtlarında ikinci bir isim olarak geçer. Gluck'un hayatıyla ilgili hiçbir belgede Willibald adı geçmez. Bilim adamları, besteciyi babasının 1700 doğumlu kardeşi Johann Christoph'tan (vaftizi daha önce bestecinin vaftiziyle karıştırılan) ayırt etmek için ancak 19. yüzyılda kullanmaya başladılar.[14]
Gluck'un doğduğu yıl, Rastatt Antlaşması ve Baden Antlaşması İspanyol Veraset Savaşı'nı sonlandırdı ve Erasbach'ı Bavyera'nın kontrolü altına aldı.[15] Gluck'un babası pozisyonunu korumak için yeniden başvurmak zorunda kaldı ve 20 gulden almaya başladığı 1715 sonrasına kadar maaş alamadı. 1715'te Weidenwang civarında Seligenporten Manastırı'nın hizmetinde ormancı olarak ve 1715'ten sonra da Plankstetten Manastırı'nda ek iş buldu. 1716'da Alexander Gluck kötü çalışması nedeniyle suçlanıp işine son verileceği konusunda uyarıldı.[16] Evini ağustos 1717'de sattı ve eylülün sonuna doğru gönüllü olarak Erasbach'tan ayrılarak Reichstadt'ta baş ormancı olarak çalışmaya başladı ve 1708'den beri Toskana'nın son dükü olan kocası Gian Gastone de' Medici'den ayrılmış olan Saxe-Lauenburg'lu zengin Anna Maria Franziska Toskana Düşesi'ne[17] hizmet etti.[18]
1 Nisan 1722'de Alexander Gluck, Kinsky'nin etki alanlarını artırdığı Böhmisch Kamnitz'de Kont Philipp Joseph von Kinsky'nin emrinde orman müdürü olarak göreve başladı.[19] Aile, yakınlardaki Oberkreibitz'deki ormancının evine taşındı.[20] 1727'de Alexander, Prens Philipp Hyazinth von Lobkowitz'in ormancılık şefi olarak son görevini üstlenmek üzere ailesiyle birlikte Eisenberg'e (Horni Jiřetín'de Jezeří) taşındı.[21]
Christoph'un 20 km güneybatısındaki Chomutov'daki Cizvit kolejine gönderilip gönderilmediği kesin değildir.[22] Alsaslı ressam Johann Christian von Mannlich, 1810'da yayınlanan anılarında Gluck'un kendisine 1774'teki ilk yaşamını anlattığını aktarıyor. Gluck'un şu sözlerinden alıntı yapar:
| “ | Babam Bohemya'daki N...'de orman şefiydi ve sonunda onun yerine benim geçmemi planladı. Benim memleketimde herkes müzisyendir; Okullarda müzik öğretiliyor ve en küçük köylerde bile köylüler kiliselerindeki Ayin sırasında şarkı söyleyip farklı enstrümanlar çalıyorlar. Sanata olan tutkum nedeniyle hızlı bir ilerleme kaydettim. Çeşitli enstrümanlar çalıyordum ve okul müdürü beni diğer öğrencilerden ayırarak, görev dışındayken bana evinde ders veriyordu. Artık müzikten başka bir şey düşünmüyor ve hayal etmiyordum; ormancılık sanatı ihmal edildi.[23] | „ |
1727 veya 1728'de Gluck 13 veya 14 yaşındayken Prag'a gitti.[24] Evden Viyana'ya çocukluk kaçışı, Mannlich'inki[25] de dahil olmak üzere Gluck'un hayatına dair birçok çağdaş anlatımda yer alır ancak ancak bazı akademisyenler Gluck'un seyahat ederken şarkı söyleyerek yiyecek ve kalacak yer edinme konusundaki pitoresk hikâyelerine şüpheyle yaklaştılar. Artık çoğu kişi Gluck'un seyahatlerinin hedefinin Viyana değil Prag olduğunu düşünmektedir.[26] Gluck'un Alman biyografi yazarı Hans Joachim Moser, 1940 yılında Gluck'un 1731 yılında Prag Üniversitesi'nde mantık ve matematik alanında eğitim aldığını gösteren belgeler bulduğunu iddia etti.[27] Gerhard ve Renate Croll bunu şaşırtıcı bulmaktadır[28] ve diğer biyografi yazarları Moser'in iddiasını destekleyen herhangi bir belge bulamadılar. O zamanlar Prag Üniversitesi, hem İtalyan operası hem de oratoryo performanslarını içeren gelişen bir müzik sahnesine sahipti.[2] Gluck şarkı söyledi, keman ve çello çaldı, ayrıca Tin Kilisesi'nde org çaldı.[29] Gluck sonunda diploma almadan Prag'ı terk etti ve 1737'ye kadar tarihi kayıtlardan kayboldu.[2] Ancak, ailesinin anıları ve daha sonraki belgelerde bu döneme dolaylı göndermeler, Gluck'un 1734'te Viyana'ya geldiğine ve muhtemelen Lobkowitz ailesinin Minoritenplatz'daki sarayında çalıştığına inanmak için iyi gerekçeler vermektedir.
Gluck'un babasının işvereni Philipp Hyazinth Lobkowitz 21 Aralık 1734'te öldü ve onun halefi Johann Georg Christian Lobkowicz'in 1735'ten 1736'ya kadar Gluck'un Viyana'daki işvereni olduğu düşünülmektedir. Gluck'un daha sonra bizzat hazırlayacağı metinleri içeren iki opera bu dönemde sahnelenen Antonio Caldara'nın La clemenza di Tito (1734) ve Le cinesi (1735) adlı eserleridir. Lobkowitz ailesinin, Gluck'u Milano'daki orkestrasında oyuncu olması için görevlendiren Milanlı asilzade Prens Antonio Maria Melzi ile tanıştırmış olması muhtemeldir. 65 yaşındaki prens, 3 Ocak 1737'de 16 yaşındaki Harrach Kontesi Maria Renata ile evlendi ve kısa bir süre sonra Gluck ile birlikte Milano'ya döndü.[30]
İtalya
1737'de Gluck Milano'ya geldi ve Giuseppe Carpani'ye göre Gluck'a "tüm enstrümanlar hakkında pratik bilgi" öğreten Giovanni Battista Sammartini ile tanıştı.[31] Görünüşe göre bu ilişki birkaç yıl sürdü. Sammartini esas olarak bir opera bestecisi değildi; ana çıktısı kutsal müzik ve senfonilerdi. Ancak Milano canlı bir opera sahnesine sahipti ve Gluck kısa süre sonra şehrin gelecek vadeden opera binalarından biri olan Teatro Regio Ducale ile ortaklık yaptı. Orada, 26 Aralık 1741'de Otto Ferdinand von Abensberg und Traun'a ithaf edilen ilk operası Artaserse sahnelendi. Metastasio'nun bir librettosu olan opera, 1742 Milano Karnavalı'nın açılışını yaptı. Bir anekdota göre, halk, Gluck'un tarzını, kontrast için daha hafif Milan tarzı bir arya ekleyene kadar kabul etmeyecekti. Yine de Gluck, Milano'daki sonraki dört karnavalın her biri için opera besteledi. Ünlü kastrato Giovanni Carestini gösterilerin çoğunda yer aldı, bu nedenle Artaserse 'ye verilen tepki muhtemelen oldukça olumluydu. Ayrıca karnaval sezonları arasında, Ipermestra'sının kasım 1744'te Teatro San Giovanni Crisostomo'da verildiği Torino ve Venedik dahil olmak üzere Kuzey İtalya'nın diğer şehirleri için operalar yazdı. Şairin kompozisyon tarzından hoşlanmamasına rağmen, bu dönemdeki operalarının neredeyse tamamı Metastasio'nun metinlerine göre hazırlandı.
1745–1752 Seyahatleri
1745'te Gluck, Lord Middlesex'in Londra'daki King's Theatre'da ev bestecisi olma davetini kabul etti; muhtemelen Frankfurt üzerinden ve Phillip Hyacinth'in oğlu kemancı Ferdinand Philipp Joseph von Lobkowitz'in eşliğinde İngiltere'ye seyahat etti. Zamanlama talihsizdi, çünkü Jacobite İsyanı Londra'da büyük paniğe neden olmuştu ve yılın büyük bölümünde King's Theatre kapalıydı. Bu zamanın meyvesi Altı üçlü sonattı. Gluck'un 1746'da sahnelenen iki Londra operası (La caduta de' giganti ve Artamene), onun önceki çalışmalarından çok şeyi ödünç almıştır. Gluck, her ikisi de Londra'da çalışmış olan Galuppi ve Lampugnani'nin eserlerini seslendirdi. Daha uzun vadeli faydası, daha sonra kendi tarzı üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğunu düşündüğü Handel'in müziğine ve İngiliz tiyatro reformcusu David Garrick'in natüralist oyunculuk tarzına maruz kalmaktı. Artamene 'nin yapımından kısa bir süre sonra 25 Mart'ta Handel ve Gluck, Haymarket Tiyatrosu'nda Gluck'un eserleri ve bestecinin seslendirdiği Handel'in org konçertosundan oluşan bir konser verdi. 14 Nisan'da Gluck, Soho Brewer Caddesi'ndeki bir konser salonu olan Hickford's Rooms'ta Glasharmonika 'da çaldı.[32]
Handel'in kendi Gluck deneyimi, besteciyi daha az memnun etti: Charles Burney, Handel'in "kontrpuan hakkında, o [Gluck] aşçım Waltz'dan daha fazla bir şey bilmiyor" dediğini söylemişti.[32]
1750 yılından sonra Viyana'ya dönen Gluck, "Orfeo ed Euridice", "Alcaste", "Armide", "Iphigenia in Aulis" ve "Iphigenia in Tauris" opera eserlerini besteledi.
Operaları
- Artaserse, Milano 26 Aralık 1741
- Demetrio, Venedik 2 Mayıs 1742
- Demofoonte, Milano 6 Ocak 1743
- Tigrane, Crema 26 Eylül 1743
- Sofonisba (veya Siface), Milano 18 Ocak 1744
- La finta schiava Venedik 13 Mayıs 1744
- Ipermestra, Venedik 21 Kasım 1744
- Poro, Torino 26 Aralık 1744
- Ippolito, Milano 31 Ocak 1745
- La caduta de' Giganti Haymarket Tiyatrosu, Londra 7 Ocak 1746
- Artamene, Haymarket Tiyatrosu, Londra 4 Mart 1746
- Le nozze d'Ercole e d'Ebe Pillnitz 29 Haziran 1747
- La Semiramide riconosciuta, Aachen 5 Mayıs 1748
- La contesa de' Numi Charlottenburg 9 Nisan 1749
- Ezio Prag 26 Aralık 1749
- Issipile Prag 1751 - 1752
- La clemenza di Tito, Napoli 4 Kasım 1752
- Le Cinesi, Viyana, 24 Eylül 1754
- La Danza, Viyana, 5 Mayıs 1755
- L'innocenza giustificata, Viyana, 8 Aralık 1755
- Antigono, Roma, 9 Şubat 1756
- Il rè pastore, Viyana, 8 Aralık 1756
- La fausse esclave, Viyana, 8 Ocak 1758
- L'ile de Merlin, ou Le monde renversé, Viyana, 3 Ekim 1758
- La Cythère assiégée, Viyana, 1759 yılı başlarında
- Le diable à quatre, ou La double métamorphose 1759
- L'arbre enchanté, ou Le tuteur dupé 1759
- L'ivrogne corrigé, Viyana, Nisan 1760
- Tetide, Viyana, 10 Ekim 1760
- Le cadi dupé, Viyana, 9 Aralık 1761
- Orfeo ed Euridice, Viyana 5 Ekim 1762, revizyon Paris 2 Ağustos 1774,
- Il trionfo di Clelia, Polonya, 14 Mayıs 1763
- La rencontre imprévue, Viyana, 7 Ocak 1764
- Il Parnaso Confuso, Viyana, 24 Ocak 1765
- Telemaco, o sia l'isola di Circe, Viyana, 30 Ocak 1765
- La Corona (Sahnelenmemiş. Planlanan tarih 4 Ekim 1765)
- Il Prologo, 1767 (Traetta tarafından bir opera için giriş müziği)
- Alceste, Viyana 26 Aralık 1767, revizyon Paris 23 Nisan 1776,
- Le Feste d'Apollo, Parma, 24 Ağustos 1769
- Paride ed Elena, Viyana 3 Kasım 1770
- Iphigénia en Aulide Paris 19 Nisan 1774,
- Armide, Paris 23 Eylül 1777,
- Iphigénie en Tauris, Paris 18 Mayıs 1779
- Echo et Narcisse, Paris 24 Eylül 1779,
Baleleri
- Les amours de Flore et Zéphire, Schönbrunn, Viyana, 13 Ağustos 1759
- Le naufrage, Viyana 1759 (?)
- La halte des Calmouckes, Viyana 23 Mart 1761
- Don Juan, ou Le festin de Pierre, Viyana, 17 Ekim 1761
- Citera assediata, Viyana, 15 Eylül 1762
- Alessandro (Les amours d'Alexandre et de Roxane), Viyana, 4 Ekim 1764
- Sémiramis, Viyana, 31 Ocak 1765
- Iphigénie, Laxenburg, 19 Mayıs 1765
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Müzik Arşiv (Erişme tarihi:26.9.2009).
- İMSLP.org18 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Erişme tarihi:26.9.2009).
Artaserse (1741) • Demetrio (1742) • Demofonte (1743) • Il Tigrane (1743) • La Sofonisba (1744) • La Finta Schiava (1744) • Ipermestre (1744) • Poro (1744) • Ippolito (1745) • La Caduta de' Giganti (1746) • Artamene (1746) • Le Nozze d'Ercole e d'Ebe (1747) • Semiramide riconosciuta (1748) • La Contesa de' Numi (1749) • Ezio (1749) • Issipile (1751) • La Clemenza di Tito (1752) • Le cinesi (1754) • La danza (1755) • L'innocenza giustificata (1755) • Antigono (1756) • Il re pastore (1756) • La fausse esclave (1758) • L'île de Merlin, ou Le monde renversé (1758) • Cythère assiegee (1759) • Le diable à quatre (1759) • L'arbre enchanté (1759) • L'ivrogne corrigé (1760) • Tetide (1760) • Le cadi dupé (1761) • Orphe ve Eurydice (1762) • Il trionfo di Clelia (1763) • Les Pélerins de la Mecque (1764) • Il Parnaso confuso (1765) • Telemaco (1765) • La corona (1765) • Il prologo (1767) • Alceste (1767) • Le Feste d'Apollo (1769) • Paride ed Elena (1770) • Iphigénie en Aulide (1774) • Armide (1777) • Iphigénie en Tauride (1779) • Philemon et Baucis (1779) • Écho et Narcisse (1779) • |  | |
Kaynakça
- ^ Brown & Rushton 2001, Introduction and "1. Ancestry, early life and training."; Heartz 1988, pp. 517–526. Sources differ concerning Gluck's nationality: Kuhn 2000, p. 272, and Croll 1991, p. 308, said he was German, while Brown & Rushton 2001 and Howard 2003 (p. xi) gave Bohemian; Hayes et al. 1992, p. 453, Bohemian-Austrian; and Harewood & Peattie 1997, p. 261, Austrian; G. Banat, p. 144 recognized him as Bavarian.
- ^ a b c d e f g Brown & Rushton 2001, "1. Ancestry, early life and training."
- ^ a b c Croll & Croll 2014, p. 13.
- ^ Heartz 1988, p. 517; Croll & Croll 2014, p. 13.
- ^ Prod'homme 1948 (1985), p. 17;Heartz 1988, p. 518; Brown & Rushton 2001; Croll2 & Croll 2014, p. 13.
- ^ Prod'homme 1948 (1985), p. 17; Brown & Rushton 2001.
- ^ Brown & Rushton 2001; Heartz 1988, p. 518.
- ^ Schmid 1854, p. 11; Prod'hommme 1948 (1985), p. 18; Heartz 1988, p. 518; Brown & Rushton 2001.
- ^ a b Robl 2015.
- ^ Croll & Croll 2014, p. 14.
- ^ Croll & Croll 2014, p. 15. In the cited document he is named as "Jäger Alexander Gluck zu Erasbach". According to Croll & Croll, a different house, located in Weidenwang, also designated by many as Gluck's birthplace is well documented and was built about ten years after his birth.
- ^ Croll & Croll 2010, p. 12. Other sources giving this date include Einstein 1936, p. 3; Brown & Rushton 2001. The authenticity of the 1785 document has been disputed by Robl 2015, pp. 141–147.
- ^ Croll & Croll 2014, p. 12.
- ^ See also Schmid 1854, p. 11.
- ^ Croll & Croll 2014, p. 16; Heartz 1988, p. 518.
- ^ Croll & Croll 2014, p. 16.
- ^ Croll & Croll 2014, p. 17.
- ^ During the Lauenburg war of succession (1690–1693) the Habsburg emperor banned Anna Maria Franziska of Saxe-Lauenburg and her sister to Reichstadt and forced them to marry one of his generals in order to pay his debts to them. Franziska refused to marry Eugene of Savoy, accepted the next candidate Gian Gastone, who came to the conclusion Reichstadt was a boring place to live. She refused to follow him to Florence, being more interested in horses and hunting than in him.
- ^ Prod'homme 1948 (1985), p. 20; Howard 1995, p. 1; Croll & Croll 2014, p. 18.
- ^ Croll & Croll 2014, p. 18; Brown & Rushton 2001.
- ^ Howard 1995, p. 1.
- ^ Daniel Heartz relates that this assertion has been the subject of much debate. Gluck himself does not appear in the list of students, although one of his younger brothers does. All instruction was in Latin, and Gluck's failure to learn Latin, which he had to study later in life, argues against it (Heartz 1988, p. 520).
- ^ Quoted and translated by Heartz 1988, p. 521, who cites and provides the French original: "Gluck à Paris en 1774", La Revue musicale (1934), p. 260: "Mon père, nous disoit-il, étoit maître des eaux et forêts à N... en Bohème; il m'avoit destiné à le remplacer un jour dans son poste. Dans mon pays tout le monde est musicien; on enseigne la musique dans les écoles et dans les moindres villages les paysans chantent et jouent des différens instrumens pendant la grand-messe dans leurs églises. Comme j'étois passionné pour cet art, je fis des progrès rapides. Je jouois de plusieurs instrumens, et le maître, en me distinguant des autres écoliers, me donna des leçons chez lui dans ses moments de loisir.
- ^ Heartz 1988, p. 521.
- ^ Howard 1995, pp. 2–3, provides commentary and an English translation of the entire excerpt from Mannlich.
- ^ Heartz 1988, p.522; Brown & Rushton, 2001; Croll & Croll 2014, p. 24.
- ^ Moser 1940, p. 24.
- ^ Howard 1995, p. 6; Heartz 1988, p. 522, citing Arnošt Mahler "Glucks Schulzeit. Zweifel und Widerspruche in den biographischen Daten," Die Musikforschung, vol. 27 (1974), Şablon:Pp..
- ^ Howard 1995, p. 6.
- ^ Howard 1995, pp. 8–9; Croll & Croll 2014, p. 27.
- ^ Brown & Rushton 2001.
- ^ a b William Zeitler (2009), "The Glass Armonica, Benjamin Franklin's Magical Musical Invention: C.W. Gluck" 17 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., at glassarmonica.com. Retrieved 8 June 2019 .
