İşletim sistemi ya da işletim dizgesi, bir bilgisayarın donanım kaynaklarını yöneten ve uygulama yazılımlarına hizmet sağlayan yazılımların bir bütünüdür. İşletim sistemleri, bilgisayarın donanımı ile uygulama yazılımları arasında bir köprü görevi görerek kullanıcıların sistemle etkileşim kurmasını sağlar. Öne çıkan örnekler arasında Microsoft Windows, macOS, GNU/Linux dağıtımları, Android ve iOS yer alır.
UNIX türevi işletim sistemleri çok işlemcili çok pahalı makinelerden tek işlemcili, basit ve çok ucuz ev bilgisayarlarına kadar pek çok cihaz üzerinde çalışabilen esnek ve sağlamlığı çok değişik koşullarda test edilmiş sistemlerdir. Fakat özellikle kararlı yapısı ve çok kullanıcılı-çok görevli yapısıyla çok işlemcili sunucularda adeta standart haline gelmiştir ve özellikle akademik dünyada iş istasyonları üzerinde çok yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. UNIX, Interdata 7/32, VAX ve Motorola 68000 arasında hızla yayıldı.
Berkeley r-komutları, bir Unix sisteminin kullanıcılarının TCP/IP bilgisayar ağı üzerinden başka bir Unix bilgisayarında oturum açmasını veya komutlar vermesini sağlamak için tasarlanmış bir bilgisayar programları paketidir. Berkeley r-komutları, 1982'de Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi'ndeki Computer Systems Research Group (CSRG) tarafından, TCP/IP'nin erken uygulanmasına dayanarak geliştirildi.
Boru hattı (pipeline), yazılım mühendisliğinde, her bir elemanın çıktısı bir sonraki elemanın girdisi olacak şekilde sıralanmış işlemler zinciridir. Genellikle, ardışık birimlerin aralarına bir miktar arabellek (buffer) konulmaktadır. Bu boruhatları arasındaki bilgi akışı çoğunlukla bayt katarları (stream) ve bit katarları şeklindedir.
Komut satırı, bir bilgisayar kullanıcısının, belirli metinleri (komutları) girerek, bilgisayarla iletişime geçmesini sağlar. Komut satırı arayüzleri; konsol, kabuk, terminal veya uçbirim diye de adlandırılır.
mkdir (make directory) yeni bir dizin oluşturmak için Unix, DOS, OS/2 ve Microsoft Windows işletim sistemlerinde kulanılan bir komuttur. Windows sistemlerinde mkdir yerine md kullanılır.
Bir anaçatı bilgisayar milyonlarca kullanıcıya eş zamanlı olarak farklı hizmetler verebilen, büyük, güçlü ve pahalı bir bilgisayardır. Anaçatı bilgisayarların gücü şu nedenlerden kaynaklanmaktadır:
- Çok sayıda işlemcinin varlığı
- Yüksek girdi-çıktı kapasitesi
- Zaman paylaşımı olanağı veren işletim sistemleri
Unix benzeri işletim sistemi, resmi bir UNIX markası olmamasına karşın Unix sistemine benzer şekilde çalışan işletim sistemleridir. Unix benzeri bir yazılım, Unix komut ve kabuğuna benzer işlevlere sahiptir. Bu terimin kullanımı için bir standart yoktur ve bir yazılımın veya işletim sisteminin Unix benzeri olarak adlandırılıp adlandırılamayacağı üzerine farklı görüşler vardır.
Çevre değişkenleri, çevresel değişkenler ya da ortam değişkenleri, işletim sistemi seviyesinde konfigüre edilebilen ve bilgisayar işlemleri tarafından erişilebilen değişkenlerdir. Çoğu kez belli programların ve dosyaların konumlarını ve birden fazla işlem tarafından kullanılabilen bilgi ve ayarları tutmak için kullanılırlar. Çoğunlukla bir karakter dizisi olurlar.
Man (elkitabı) sayfası, genellikle Unix veya Unix-benzeri (GNU/Linux) işletim sistemlerinde bulunan çevrimiçi bir yazılım belgeleme tipidir. Kapsanan mevzular arasında bilgisayar yazılımları, resmi standartlar ve kurallar, hatta soyut kavramlar vardır. Bir kullanıcı, man komutu ile sayfaları başlatabilir.
Metin tabanlı kullanıcı arayüzü, metinsel kullanıcı arayüzü veya terminal kullanıcı arabirimi olarak da adlandırılır, grafik kullanıcı arayüzlerinin (GUI) icadından bir süre sonra ortaya çıkan ve onu grafik kullanıcı arayüzünden ayırt etmek için türetilen yeni bir terimdir. TUI'de bilgisayar grafikleri metin kipinde görüntülenir. Gelişmiş bir TUI, GUI'ler gibi tüm ekran alanını kullanabilir ve fare ve diğer girişleri kabul edebilir.
ls, Unix ve Unix benzeri işletim sistemlerinde bilgisayar dosyalarını listeleyen komuttur. ls komutu POSIX ve Tekil UNIX Şartnamesi ile düzenlenmiştir. Herhangi bir argüman verilmediğinde, geçerli dizindeki dosyaları listeler. Bu komut EFI komut satırında da mevcuttur. DOS, OS/2 ve Microsoft Windows gibi diğer ortamlarda, benzer bir işlev dir komutu ile sağlanır. Sayısal analiz ortamları MATLAB ve GNU Octave da benzer işleve sahip bir ls fonksiyonu barındırır.
rm Unix ve Unix benzeri işletim sistemlerinde dosyaları, dizinleri ve sembolik linkleri silmek için kullanılan bir komuttur.
chgrp çeşitli Unix ve Unix benzeri sistemlerde ayrıcalık sahibi olmayan kullanıcıların dosya gruplarını değiştirmelerine olanak tanıyan bir komuttur.
Unix shell, Unix benzeri işletim sistemleri için bir komut satırı kullanıcı arabirimi sağlayan bir komut satırı yorumlayıcısı veya kabuğudur. Kabuk, hem etkileşimli bir komut dili hem de bir komut dosyası dilidir ve işletim sistemi tarafından sistemin kabuk komut dosyalarını kullanarak yürütülmesini kontrol etmek için kullanılır.
Qshell, IBM i işletim sistemi için bir komut satırı yorumlayıcısıdır (kabuk). Qshell, POSIX ve X/Open standartları temellidir. KornShell özelliklerini de içeren Bourne benzeri bir kabuktur. Yardımcı programlar, ek işlevler sağlayan harici programlardır. Qshell'in geliştirme ekibi, ASCII ve EBCDIC arasında çeviri yapmak gibi platforma özgü sorunlarla uğraşmak zorunda kaldı. Kabuk, toplu işlemenin yanı sıra etkileşimli modu da destekler ve çok az değişiklikle veya hiç değişiklik olmadan Unix benzeri işletim sistemlerinden kabuk komut dosyalarını çalıştırabilir.
dd; Unix, Unix benzeri, Plan 9, Inferno ve Windows işletim sistemlerinde dosya dönüştürme ve kopyalama için kullanılan bir komuttur. Bu komutla Unix'te /dev/zero ve /dev/random gibi aygıt dosyaları üzerinde okuma ve yazma işlemleri yapılabilmektedir.
file komutu, Unix ve Unix benzeri işletim sistemlerinde standart bir program'dır. Bir bilgisayar dosyası içinde bulunan veri türünü tanımak için kullanılır.
dirname, Unix ve Unix benzeri sistemlerde standart bir komuttur. Komut, belirtilen dizinin bulunduğu yolu çıktı verir.
Bilgisayar biliminde süper kullanıcı, sistem yönetimi için kullanılan özel bir kullanıcı hesabıdır. İşletim sistemine (OS) bağlı olarak bu hesabın adı root, admin veya supervisor olabilir. Bazı durumlarda hesabın adı belirleyici faktör değildir. Unix benzeri sistemlerde, örneğin kullanıcı tanımlayıcısı (UID) sıfır olan kullanıcı, hesabın adına bakılmaksızın süper kullanıcıdır. Rol tabanlı güvenlik modeli uygulayan sistemlerde, süper kullanıcı rolüne sahip herhangi bir kullanıcı, süper kullanıcı hesabının tüm eylemlerini gerçekleştirebilir. En az ayrıcalık ilkesi, süper kullanıcı hesabının sınırsız, sistem çapında değişiklikler yapma kabiliyetine sahip olmasından dolayı çoğu kullanıcının ve uygulamanın işlerini gerçekleştirmek için sıradan bir hesap altında çalışmasını önerir.
