İçeriğe atla

Chimborazo

Chimborazo
Urcorazo
Chimborazo'nun güneybatıdan görünüşü
Harita
En yüksek noktası
Yükseklik6310 metre
Çıkıntı4.122 metre (13.524 ft)
Yalıtılma846 kilometre (526 mi)
Koordinatlar01°28 09″G 78°49′03″ B 
Coğrafya
KonumEkvador
Jeoloji
Dağ türüStratovolkan
Tırmanma
İlk tırmanan1880, Edward Whymper (J. ve L. Carrel rehberliğinde)

Chimborazo, 6310 metre yüksekliğinde sönmüş bir volkan. Ekvador'un en yüksek dağıdır. Zirvesi Yeryüzü'nün en uç noktasıdır.

Coğrafya ve jeoloji

Konum

Chimborazo, Ekvador Andları'nın batı kordillerinde, aynı adla anılan eyalette bulunur. Komşu zirvesi 5018 m yüksekliğindeki Carihuairazo'dur. Chimborazo'nun heybetli zirvesi, ~3500 ile 4000 m yükseklikteki kendisini çevreleyen plato üzerinde 2500 m yükselir. Çapı temelinde yaklaşık 20 km tutar. İdeal şartlarda zirvesi, sahil şehri Guayaquil'den görülebilir. Çevresinde bulunan en önemli şehirler Riobamba (yaklaşık 30 km güneydoğuda), Ambato (yaklaşık 30 km kuzeydoğuda) ve Guaranda'dır (dağın yaklaşık 25 km güneybatısında). Chimborazo, Andlar'ın yerli hayvanları olan vikunya, lama ve alpakaların yaşam alanlarının korunmasına hizmet eden, doğal koruma alanı "Reserva de Produccion Faunistica Chimborazo"'nun içinde yer alır.

Vikunya.

Buzul

Dağın üst kısmı, yaklaşık 5100 m'den itibaren buzullarla kaplıdır. Tek tek buzul kolları aşağıya, 4600 m'ye kadar uzanırlar. Chimborazo'nun buzulları Bolivar ve Chimborazo eyaletlerinin büyük kısmının su ihtiyacını karşılar. Chimborazo'nun buzulu son zamanlarda küresel ısınma, komşu dağ Tungurahua'nın aktüel faaliyetlerini takiben küllerle örtülmesi ve El Niño fenomeni sebepleriyle (Chaffaut & Guillaume 2004, [1]27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) oldukça kütle kaybına uğramıştır.

Diğer Ekvador dağlarında olduğu gibi Chimborazo buzullarının buzu da Hieleros (ispanyolcadaki buz sözcüğü Hielo 'dan türemiştir) diye tabir edilen kişilerce koparılır, Guaranda ve Riobamba'nın pazarlarında satılır.

Yükseklik

Chimborazo, 6.310 metre yükseklikle Ekvador'un en yüksek dağıdır ve Kuzey Amerika'daki bütün dağlardan daha yüksektir. Chimborazo, Himalayalar'ın ölçülmesinden önce dünyanın en yüksek dağı olarak geçiyordu. George Everest'in 1856 yılındaki ölçümleri, başta Everest Dağı olmak üzere pek çok Himalaya zirvesinin Chimborazo'dan belirgin bir biçimde daha yüksek olduğunu göstermiştir. Hatta Andlar'da bile, aralarında en yükseği 6,959 metre ile Aconcagua olan çok sayıda daha yüksek dağ ve volkan bilinir.

Yeryüzü'nün merkezine mesafe

Yeryüzü'nün merkezinden (dünyanın çekirdeğinden, taşküreye doğru) ölçüldüğünde Chimborazo Dünya'nın en yüksek noktasıdır.[1] Bunun sebebi gezegenin kusursuz bir küre olmayıp, ekvatordaki yarıçapının kutuplardaki yarıçapından büyük, geoit şekle sahip olmasıdır. Yeryüzünün merkezi baz alındığında 6.384.557 metre mesafe ile Chimborazo (1° güney enlemi), Everest Dağı'nın (29° kuzey enlemi) 6.382.414 metrelik mesafesini iki kilometreden daha fazla bir farkla geçer.

Tarihçe

Zirvede güneş doğarken batıda muazzam oluşmuş gölgeye bakış.

Etimoloji

Chimborazo adının kökeni ile ilgili çeşitli teoriler mevcuttur. Bunlardan biri Cayapa dilindeki kadın - Schingbu - sözcüğü ile Quichua dilindeki (Quechua'nın lehçesi) buz/kar - Razo -kelimelerinin kombinasyonundan oluşur ve Buz-kadın olarak ortaya çıkar. Bir diğeri ise Jívaro dilindeki Chimbo taht/tanrı tahtı sözcüğünün kombinasyonundan Buzlu Tanrı Tahtı olarak sonuç verir. Çevresinde yaşayan yerli halk tarafından dağ Urcorazo olarak da adlandırılır. Quichua sözcüğü Urcu-dağ anlamında olup, kısaca Buzdan Dağ olarak anlaşılır. Yerel mistisizmde Taita Chimborazo (quichua Taita: baba), yani Baba Chimborazo olarak geçerken, Ana Tungurahua 'nın kocasıdır.

İlk tırmanış

Alexander von Humboldt ve Aimé Bonpland Chimborazo'nun eteğinde

Dağa ilk tırmanış denemesine Alexander von Humboldt, Aimé Bonpland ve Carlos Montúfar ile 23 Temmuz 1802'de girişir. Yaklaşık olarak 5.600 metre yüksekliğe ulaşırlar (o zamanki tahminleri 5.900 metre olduğu şeklindedir). Humboldt'un tırmanış tasvirine, yükseklik hastalığının semptomlarının ilk kesin betimlemelerini borçluyuz. Humboldt, dağda günler geçirir, krokisini çizer ve arka planda dağın olduğu bir şekilde kendisini resmettirir. Aralık 1831'de Fransız doğa araştırmacısı Jean Baptiste Boussingault'ın da denemesi boşa çıkar. Zirveye ilk olarak ulaşan 4 Ocak 1880'de Edward Whymper, Jean Antoine Carrel ve Louis Carrel'den oluşan bir İngiliz-İtalyan halat takımıdır. Güneybatı kanadında, 5000 metrede buzulların altında bulunan korunma kulübesine, ilk tırmanışçının onuruna "Edward-Whymper-Kulübesi" adı verilmiştir. Birçok eleştirmen başarılı ilk tırmanıştan şüphe duyduğu için Whymper, aynı yıl yeni bir rota üzerinden (batıda Pogyos'dan) iki Ekvadorlu David Beltrán ve Francisco Campaña ile beraber dağa tekrar tırmanır.

Kaynakça

  1. ^ US Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration. "What is the highest point on Earth as measured from Earth's center?". oceanservice.noaa.gov (İngilizce). 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Chimborazo ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Erciyes</span> Türkiyede, Kayseride bir yanardağ

Erciyes, İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan sönmüş bir yanardağ. Kayseri'nin 25 km güneybatısındaki Sultansazlığı ovaların'ın yanından yükselen büyük kütleli bir stratovolkandır.

<span class="mw-page-title-main">Alpler</span> Orta Avrupada yer alan bir sıradağ

Alpler, Orta Avrupa'da yer alan büyük dağ silsilesi. İsviçre, Kuzey İtalya ve Fransa'nın pek çok bölümünde görülür. Avusturya'nın hemen hemen hepsini kaplar ve Almanya'nın güneyinde önemli yer tutar. Coğrafi olarak 44°-48° kuzey enlemleri ve 5°-18° doğu boylamları arasında bulunur. Ekvator'dan ve Kuzey kutbundan hemen hemen aynı uzaklığa sahiptir. 207.000 km² bir alanı kaplar.

<span class="mw-page-title-main">Everest Dağı</span> Himalayaların Mahalangur Himal alt aralığında bulunan, deniz seviyesinden Dünyanın en yüksek dağı

Everest Dağı, Himalayalar'ın Mahalangur Himal alt bölgesinde yer alan, Dünya'nın deniz seviyesinden en yüksek dağıdır. Çin-Nepal sınırı, zirve noktasından geçmektedir. 2020 yılında Çinli ve Nepalli yetkililer tarafından tespit edilen kar yüksekliği 8.848,86 m 'dir.

<span class="mw-page-title-main">Cilo Dağı</span> Türkiyede bir dağ

Cilo Dağı ya da Buzul Dağı, Türkiye'nin 2. en yüksek dağıdır. Zirvesi dört mevsim boyunca erimeyen kar ve buz örtüsü ile kaplı tektonik bir dağ olan Cilo Dağı Güneydoğu Toroslar'ın en doğu uzantısını oluşturur. Türkiye'nin güneydoğu ucunda, Hakkâri ilinin sınırları içerisinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">And Dağları</span>

And Dağları, dünyanın en uzun sıradağlar zinciridir.

<span class="mw-page-title-main">Dağ</span> çevresindeki karasal alanlardan daha yüksek olan kara kütlelerine verilen ad

Dağ, çevresindeki karasal alanlardan daha yüksek olan kara kütlelerine verilen addır. "Dağlık" sıfatı, dağlarla ilişkili ve kaplı alanları tanımlamak için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Buzul</span> büyük kar ve buz kütlesi

Buzul, dağ zirvelerinde yaz kış erimeyen ve yer çekiminin etkisiyle yer değiştiren büyük kar ve buz kütlesidir. Eğimli arazilerde yıllar boyunca biriken kar kütlesinin önce buzkar, sonra da buza dönüşmesiyle oluşur. Buzullar okyanuslardan sonra dünya üzerindeki ikinci büyük su deposu ve en büyük tatlı su deposudur, tatlı suyun % 98,5'ini oluştururlar. Hemen hemen her kıtada buzullara rastlanır. Dünya'nın belirli bölgeleri, bütün yıl erimeyen ve "buzul" adını alan buzlarla kaplıdır. Bunlar kutup bölgeleriyle yüksek dağların tepeleridir. Buzul oluşabilecek bölgenin deniz yüzeyinden yüksekliği, enlemin artmasıyla azalır. Ekvator yakınlarında 0° enlem çevresinde buzullara rastlamak için Runewenzorilerin 4.400 m yüksekliğine çıkmak gerekirken, Alplerde (45°) 2500 m'ye, Norveç'te (60°) 1500 m'ye çıkmak yeterlidir. Kutupta buzullara deniz yüzeyinde rastlanır.

<span class="mw-page-title-main">Llullaillaco</span>

Llullaillaco veya Llullaillabur, 6.739 m yüksekliği ile Monte Pissis ve Ojos del Salado'dan sonra yeryüzünün üçüncü en yüksek volkanı, Güney Amerika'nın en yüksek beşinci dağı. Dağ, aynı isimli milli parkın içinde, Şili ve Arjantin sınırlarında bulunur. Tırmanış için çıkış noktası çöl vahası olan San Pedro de Atacama'dır.

<span class="mw-page-title-main">Yerupajá</span>

Yerupajá veya Nevado Yerupajá, Merkezi Peru'nun kuzeyinde Cordillera Huayhuash grubunda bir dağ ve Andlar 'ın yüksek dağ zincirinde bir bölüm.

<span class="mw-page-title-main">Cotopaxi</span>

Cotopaxi, Ekvador'un 5.897 m yüksekliği ile ikinci en yüksek dağı ve ülkenin en yüksek aktif volkanı. Aynı zamanda Dünya 'nın en yüksek aktif volkanlarından biridir. Bir Ekvador dağı olarak 6310 m ile Chimborazo daha yüksek olsa da artık volkanik olarak aktif değildir. Dünya çapında en yüksek aktif volkan olarak şu an 6887 m yükseklikle Arjantin/Şili'deki Ojos del Salado kabul edilir. Cotopaxi Doğu-Andlar'a ait olarak, merkez Ekvador'da, kendi ismiyle anılan milli parkın sınırları içinde, Quito'un yaklaşık 50 km güneyinde yer alır. Faal bir volkan olmasına rağmen, ülkenin en çok tırmanılan dağı ve büyük ihtimalle tüm Güney Amerika'nın en çok ziyaret edilen zirvesidir.

<span class="mw-page-title-main">Süphan Dağı</span> Doğu Anadolu Bölgesinde Van Gölünün hemen kuzeyinde bulunan sönmüş bir stratovolkan

Süphan Dağı, Doğu Anadolu Bölgesi'nde Van Gölü'nün hemen kuzeyinde bulunan bir stratovolkandır.

<span class="mw-page-title-main">Puncak Jaya</span>

Puncak Jaya Dağı ayrıca Mount Carstensz veya Carstensz Piramidi de denir,. "Zafer Zirvesi") 5.030 metre yüksekliği ile Okyanusya'nın en yüksek dağı. Bazı verilere göre sadece 4.884 m yüksekliğe erişse de her halükarda, Himalayalar ile Andlar arasında bulunan en yüksek noktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mont Blanc</span>

Fransızca Mont Blanc ya da İtalyanca Monte Bianco, Fransa ile İtalya sınırında yer alan, 4807 m. yüksekliği ile Avrupa Alpleri'nin ve Avrupa kıtasının en yüksek dağıdır. Avrupa'nın en yüksek zirvesi Mont Blanc mı, yoksa Rusya Kafkasları'nda 5642 m. yüksekliğindeki Elbruz dağı mı sorusunun cevabı, iç Avrasya sınırının tanımına bağlıdır. Fransa tarafından yapılan teklifle, Mont Blanc dağı 2000 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine alındı.

<span class="mw-page-title-main">Elbruz Dağı</span>

Elbruz Dağı, 5.642 m yükseklikle Kafkasların, Rusya'nın ve Avrupa'nın en yüksek dağı. Elbruz; şu sıralar faal olmayan, yoğun olarak buzullarla kaplı, çift zirveli bir stratovolkandır. İki zirve arasındaki mesafe 1.500 metre olup zirve noktası güney krater kenarında bulunur. 70'ten fazla buzul, Elbruz'dan aşağıya, vadiye akar. Toplam 145 km² buzla örtülüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kaçkar Dağı</span> Karadenizdeki bir dağ

Kaçkar Dağı, Kaçkar Dağları'nın 3.937 m yüksekliğindeki en yüksek doruğu. Türkiye sınırları içindeki dördüncü yüksek doruk. Dağın büyük bir kısmı Rize'de bulunsa da zirve noktası Artvin'dedir. Kaçkar' kelimesi Ermenicede Haçlı taş anlamlı Խաչքար (Haçkar) kelimesinden geldiği düşünülmektedir. Ancak Alman kartograf Richard Kiepert'in 1902-1916 arasına tarihlenen "Tirabzon" haritasında dağın adı Kaçkar değil, Varsambek veya Kaçgar Dağı olarak geçer.

<span class="mw-page-title-main">Titlis Dağı</span>

Titlis, Orta İsviçre'de 3.238 m yükseklikteki bir dağdır. Tercih edielen bir kış sporları ve gezi bölgesi olan Titlis dağı Urn Alpleri'nde bulunur. Obwalden, Bern ve Nidwalden kantonları sınırları arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Han Tengri Dağı</span>

Han Tanrı Dağı Orta Asya'da 7 bin metreden fazla yüksekliğe sahip, Tanrı sıradağlarına bağlı bir dağ. Dağın 7.000 metreden yüksek olduğu ancak son yıllar içerisinde kesin olarak kanıtlanabilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kaçkar Buzulları</span>

Kaçkar Buzulları, çoğunluğu Türkiye'nin en yüksek dördüncü zirvesi olan Rize'nin 50 km güneyindeki Kaçkar Dağı'nda bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Sangay Ulusal Parkı</span>

Sangay Ulusal Parkı, Ekvador'un Santiago, Pico ve Tungurahua illeri arasında yer alan bir millî parktır. Milli park içinde iki aktif ve bir sönmüş volkan bulunmaktadır ve milli park içinde tropikal yağmur ormanlarından buzullara uzanan geniş bir ekosistem bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ultra belirgin zirve</span>

Ultra belirgin zirve, 1.500 metre (4.900 ft) veya daha fazla topografik çıkıntıya sahip olan dağ zirveleri için kullanılmaktadır. Dünyada yaklaşık 1.524 adet zirve vardır. Matterhorn ve Eiger gibi bazı zirveler, yüksek dağ geçitleriyle daha yüksek dağlara bağlandıkları ve bu nedenle yeterli topoğrafik öneme sahip olmadıkları için ultra sayılmamaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.