| Hahamlar çağları |
|---|
Chazal veya Ḥazal (İbranice: חז״ל), İbranice "Ḥakhameinu Zikhronam Liv'rakha" (חכמינו זכרונם לברכה "Bilgelerimiz, hatıraları mübarek olsun") için bir kısaltma, Kudüs'ün İkinci Tapınağı'nın son 300 yılından MS 7. yüzyıla veya MÖ 250 – MS 625 yılları arasında yer alan Mişnah, Tosefta ve Talmud dönemlerinin tüm Yahudi bilgelerine atıfta bulunur.
 |
Eski Ahit veya Eski Antlaşma, Kutsal Kitap'ın İbranice kaleme alınmış olan ilk kısmına Hristiyanların verdiği isimdir. Yahudilerin Tanah ve Müslümanların Tevrat ve Zebur olarak kabul ettikleri kitapları içinde barındırır. Kutsal Kitap'ın birinci yüzyılda Grekçe kaleme alınan yazılarına "Yeni Ahit" adı verildi. İnançlı Yahudilerce "Yeni Ahit" kabul edilmez. Toplam 39 bölümden oluşur. Eski Ahit; Tevrat, Tarihsel Kitaplar, Şiirsel Kitaplar, Peygamberlik Kitapları olarak 4 temel bölüme ayrılır.
Kitâb-ı Mukaddes, Mukaddes Kitap veya Kutsal Kitap, Eski Ahit ve Yeni Ahit'i kapsayan, Hristiyan inanışının temelini oluşturan ve Hristiyanlarca kutsal sayılan kitaptır.
İbranice (עִבְרִית,
Talmud, Yahudi medeni kanunu, tören kuralları ve efsanelerini kapsayan dinî metinlerdir. İbranice lamad (öğrenmek) kökünden gelir. Mişna ve Gemara bölümlerinden müteşekkildir. Talmud'un iki versiyonu vardır: 3. ila 5. yüzyıla ait olduğu kabul edilen ancak daha eski dokümanları da içeren Babil Talmudu ve daha eski olan Filistin ve Yeruşalayim (Kudüs) Talmudu.
Aramca veya Aramice, Sâmî (Semitik) dil ailesinin Kuzeybatı grubundan bir dil. Suriye ülkesinin eski adı olan Aram sözcüğüne izafeten adlandırılmıştır.
Mişnah/Mişna, Yahudilik'in medenî ve ceza hukuku olan Talmud'un ilk bölümüdür. Sözlü kanunlar ilk olarak Haham Yehuda HaNasi tarafından derlenmiş ve Mişna (משנה) adı verilmiştir. Mişna İbranice Şana kökünden gelir bu tekrarlayarak belleme anlamındadır. Mişnalar İbranice kaleme alınmıştır.
Yahuda veya Hristiyanların söylemiyle Yahuda İşkariyot, birinci yüzyılda Yahudilerin yaşadığı Yahudiye eyaletine, İsa'yı öldürmek için gelmiş Roma lejyonlarına, para karşılığı İsa'nın saklandığı yeri söyleyen Yahudi havari ve din adamı. Hristiyanlığa göre Romalılar İsa'yı çarmıha gerip öldürdükten sonra, yaptığı hainlikten ötürü pişmanlık duymuş, vicdan azabı çekmiş ve en sonunda kendini asarak intihar etmiştir.
Lucius Annaeus Seneca, Romalı düşünür, devlet adamı, oyun yazarı. Roma Stoası döneminin kurucu filozofları arasındadır. Sokrates’in bilgi görüşü ve Kinikler’in doğaya uygun yaşama ideali Seneca'nın üzerinde oldukça büyük bir etki yaratmıştır. Ona göre felsefe, ruhu geliştirip aydınlatan, yaşama düzen veren, karşısına çıkan sorulara cevap vermekte aracı olacak başlıca disiplindir ve bunu elde etme amacı gören araç ise akıldır.
MS Ashdod İsrail 'in iki Aşdod, 1999 yılında iki kulüp, şehri takımlarından Hapoel Aşdod ve Makkabi İroni Aşdod takımlarının birleşmesiyle kuruldu.
Abraham ben Meir ibn Ezra, orta çağ'ın en seçkin Musevilerinden biriydi. Felsefe, astronomi, astroloji, tıp, şiir, dilbilim dallarında çok bilgiliydi. Büyük, bilge, hayran olunan doktor olarak adlandırılırdı. Müslüman egemeliği altındaki Tudela'da doğdu. Yahudilerle yerli halk arasında çıkan sıkıntılar yüzünden Yahudilerin cezalandırılmasıyla 1140 dan önce yurdunu terk etmek zorunda kaldı ve durmadan dolaştı. Kuzey Afrika, Mısır, Filistin, İtalya, Güney Fransa, Kuzey Fransa, İngiltere yaşayacak yer ararkenki durakları oldu.
Tişa beAv, İbranicede Av ayının dokuzu anlamını taşır. "Av" ay ismi İbraniceye, Aramice dilinde bulununan ay isimlerinden girmiştir. Miladi takvime göre her zaman aynı tarihe denk gelmemekle beraber her zaman Temmuz veya Ağustos ayları arasında bir tarihe denk gelir. Museviler için yas ve oruç günüdür.
Yahudi Aramicesi üzerinde İbranice etkisi bulunan Aramice dillerinin genel adıdır.
İlteriş Kağan, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kurucusu. Bilge Kağan ve Kül Tigin'in babasıdır. M.S. 681-693 yılları arasında egemenlik yapmıştır. 2022'de kendisi adına yazılan bir yazıt bulunmuştur.
M.Ö. 165'ten Doğu Roma İmparatorluğu tarafından kaldırıldığı M.S. 425'e kadar Roma Filistini'nde çalışan Yahudi Konseyi. Asıl olarak Yahudilerin en yüksek düzeydeki mahkemesi olmasına rağmen çeşitli kaynaklarda Sanhedrin'in dini, yargılama ve yasama işlevleri hakkında birçok belgeye rastlanmıştır. Yeni Ahit'in birçok kitabında da İsa'nın çarmıha gerilmesiyle, ayrıca elçi Petrus ile yoldaşı Yuhanna hakkında hüküm verilmesiyle ilişkisi olduğu belirtilmiştir. Talmudların kaynaklarına göre Sanhedrin 71 bilgeden oluşan ve bunların belirli zamanlarda Kudüs Tapınağı'nda, yasama, yargı, diyanet ve tören işlevlerini yerine getirdiği bir kuruldu.
Asara BeTevet, İbrani takviminin Tevet ayının onuncu günüdür; Yahudiliğin küçük fakat önemli bir orucudur. Yahudiliğin diğer oruçlarından farklı olarak gün doğumundan gün batımına kadar tutulan kısa bir oruçtur. Hanuka bayramıyla bir ilgisi olmamasına rağmen bu bayramdan bir hafta sonrasına denk gelir.
Haham veya rabbi, Yahudilikte din adamıdır. Haham sözcüğü, Sami bir dil olan İbranicede bilge adam anlamına gelir ve Yahudi yasalarını bilen, Tanah'ı iyice öğrenmiş kişileri tanımlamak için kullanılır.
Tapınak Tepesi, veya bilinen adıyla Harem'üş-Şerif Kudüs'ün Eski Şehri'nde, binlerce yıldır Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam'da kutsal bir yer olarak saygı duyulan bir tepedir.
Kutsal İbranice veya klasik İbranice, İbranicenin arkaik bir formu olup, Akdeniz ile Şeria Nehri arasında kalan Kenan toprakları denen bölgede Semitik Kenan dillerinden biriydi. Ahit İbranicesi MÖ yaklaşık 10. yüzyıldan, İkinci Tapınak döneminin sonu olan MS 70 yılına kadar kullanılmıştır. Ahit İbranicesi en nihayetinde gelişip Mişna İbranicesine dönüştü ve bu dil MS 2. yüzyıla kadar devam etti. Tanah, sessiz harf iskeletinin ve Orta Çağ'da kullanılmaya başlanan sesli harf sisteminin geçirdiği evrelerin belgesel kanıtıdır. Ayrıca, kuzeydeki İsrail Krallığı ile güneydeki Yehuda Krallığı'ndaki lehçe farklılıkları da göze çarpmaktadır.
İkinci Tapınak, Kudüs'teki Tapınak Tepesi'nde bulunan Yahudi kutsal tapınağıydı. MÖ 516 ve y. MS 70 arasında ayakta kaldı. İkinci Tapınak dönemine adını vermiştir.
Tannaim, görüşleri Mişnah'ta MS 10-220 yılları arasında kaydedilen haham bilgeleriydi. Mişnahik dönemi olarak da adlandırılan Tannaim dönemi yaklaşık 210 yıl sürmüştür. Zugot ("çiftler") döneminden sonra gelir ve kendisini Amoraim ("tercümanlar") dönemi takip eder.