İçeriğe atla

Chan Chan

Chan Chan Antik Kenti
UNESCO Dünya Mirası
Chan Chan'dan görünüm
Konum Peru
KriterKarma: i, iii
Referans366
Tescil1986 (10. oturum)
Tehlike1986 — Günümüz
BölgeLatin Amerika ve Karayipler

Güney Amerika'daki Kolomb öncesi çağın en büyük şehri olan Chan Chan,[1] günümüzdeki La Libertad Bölgesi'nde, Peru'daki Trujillo'nun 5 kilometre batısında (3.1 mil) yer alan bir arkeolojik bölgedir.[2]

Chan Chan, Moche Vadisi'nin ağzında[3] bulunur ve 900'den İnka İmparatorluğu'na yenilip onlara katıldığı tarih olan 1470'e kadar[4] Chimor İmparatorluğu'na başkentlik yapmıştır[5]

Chan Chan, kuzey Peru kıyı çölünün kurak bir kesiminde yer alır.[6] Bu bölgede yağmurun olmaması nedeniyle, Chan Chan'ın ana su kaynağı Andlardan yüzey akışını taşıyan nehirler olmuştur.[5] Bu su akışı, sulama sistemleri vasıtasıyla toprak ve suyun kontrol edilmesini sağlamıştır.

Chan Chan şehri 20 km²lik bir alana yayılmış ve 6 km²'lik yoğun bir kentsel merkeze sahip olmuştur ve bu alanlarda çok yoğun ciudadelalar bulunmaktadır.[3] Ciudadelalar, kraliyet ailesi için kraliyet konutları, depolar ve mezarlık gibi yapıları barındıran büyük mimari yapılardı.[7] Bu ciudadelaların ihtişamı, kraliyet sınıfıyla olan ilişkilerini göstermekteydi.[7] Chan Chan'ın hiyerarşik toplumunun alt sınıfları için konutlar, küçük, düzensiz aglütinasyon odaları (SIAR'lar) olarak bilinirdi.[7] Alt sınıflar, imparatorlukta çoğunlukla zanaat üretmek olan zanaatkarlar olduğundan, bu SIARların birçoğu atölye olarak kullanılmıştır.[7]

28 Kasım 2016 tarihinde, Chan Chan Arkeolojik Alanı UNESCO tarafından bir Dünya Mirası olarak ilan edildi.

Tarih

Chan Chan'ın MS 850 civarında Chimu'lar tarafından inşa edildiğine inanılmaktadır.[8][9] Chimor İmparatorluğu'nun başkentiydi ve 40.000-60.000 kişilik bir nüfusa sahipti.

İnkalar MS 1470 civarında Chimuları fethettikten sonra Chan Chan gerilemeye başladı.[10] İnkalar "mitma etnik yerleşim sistemi" adı verilen ve Chimu sivillerini İnkalar tarafından yakın zamanda fethedilen yerlere bölen bir sistem kullandı. Bundan 60 yıl kadar sonra, MS 1535'te Francisco Pizarro, Chan Chan'ı daha da gölgede bırakan İspanyol şehri Trujillo'yu kurdu.[11] Chan Chan artık kalabalık bir başkent olmasa da, hala muazzam zenginliğiyle tanınıyordu ve sonuç olarak İspanyollar tarafından yağmalandı. Chimu'nun muazzam zenginliğinin bir göstergesi, Chan Chan'daki bir mezardan yağmalanan 16. yüzyıl eşyalarının bir listesinde yer almaktadır; 80.000 peso altına (yaklaşık 5.000.000 ABD doları altın) eşdeğer bir hazine bulunmuştur.[12]

1969 yılında Michael Moseley ve Carol J. McKee, Chan Chan'da kazı çalışmalarına başlamıştır; bugün bu kazılar Peru Ulusal Kültür Enstitüsü'nün himayesinde devam etmektedir.[13]

Galeri

  • Chan Chan Müzesi
    Chan Chan Müzesi
  • Chan Chan'da su kaynakları
    Chan Chan'da su kaynakları
  • Duvarlar
    Duvarlar
  • Bina detayları
    Bina detayları
  • Detaylar
    Detaylar
  • Pelikan kabartması
    Pelikan kabartması
  • Genel görünüm
    Genel görünüm
  • Duvarlar
    Duvarlar
  • Chan Chan
    Chan Chan
  • Chan Chan
    Chan Chan
  • Kabartmalar
    Kabartmalar
  • Krallığın başkenti, Chan Chan
    Krallığın başkenti, Chan Chan

Kaynakça

  1. ^ Carter, Benjamin (1 Ocak 2008). Technology, Society and Change: Shell Artifact Production Among the Manteno (A.D. 800--1532) of Coastal Ecuador. ProQuest. ISBN 9780549646341. 24 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2017. 
  2. ^ The Smithonian Staff (Mart 2010), 12"10 Must-See Endangered Cultural Treasures", Smithsonian, 39, s. 35, 22 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 4 Ekim 2020  - Chan Chan, Peru, End of an Empire by Bruce Hathaway
  3. ^ a b Moseley, Michael (24 Ocak 1975). "Chan Chan: Andean Alternative of the Preindustrial City". Science. JSTOR 1739056. 
  4. ^ Rowe, John (1948). "The Kingdom of Chimor". Acta Americana. 
  5. ^ a b Smailes, Richard (Mart 2011). "Building Chan Chan: A Project Management Perspective". Latin American Antiquity. JSTOR 23072515. 
  6. ^ Otto Holstein (1927). Chan-Chan: Capital of the Great Chimu 20 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Geographical Review 17 (1, January 1927): 36–61. DOI:10.2307/208132
  7. ^ a b c d Moore, Jerry (2002). Encyclopedia of Prehistory. Human Relations Area Files, Inc. 
  8. ^ "Chan Chan: Huge Desert Fortress of the Chimu". www.historicmysteries.com. 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2023. 
  9. ^ "Chan Chan – The Capital of the Chimú Kingdom". www.heritagedaily.com. 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2023. 
  10. ^ "Chan Chan". www.britannica.com. 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2023. 
  11. ^ "Biography of Francisco Pizarro, Spanish Conqueror of the Inca". www.thoughtco.com. 14 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2023. 
  12. ^ "Encyclopedia of Prehistory: Volume 7: South America". books.google.com. 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2023. 
  13. ^ "The Chan Chan adobe city ruins near Huanchaco in Peru". histotravel.com. 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2023. 

Kaynakça

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Chan Chan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Antik Çağ</span> en eski kayıtlardan klasik dönemlerin sonuna kadar insanlık tarihi

Antik Çağ, antik tarih ya da İlk Çağ, insanlık tarihinin başlangıcından erken dönem Orta Çağ'a kadar uzanan zaman dilimindeki belirgin kültürel ve siyasi olayları konu alır. Her ne kadar bitiş tarihi olan erken Orta Çağ büyük oranda göreceli olsa da, çoğu Batılı akademisyenler Batı Roma İmparatorluğu'nun 476'daki çöküşünü antik Avrupa tarihinin sonu olarak tanımlarlar. Antik tarih için kullanılan bir başka terim de antikitedir (antiquity). Yine de bu terim (antikite) daha çok Antik Yunan ve Antik Roma uygarlıklarını özel olarak tanımlamakta kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">And kondoru</span> Güney Amerikaya özgü yırtıcı bir kuş türü

And kondoru, Yeni Dünya akbabaları (Cathartidae) ailesinden olan ve Vultur cinsindeki tek kuş türüdür. Güney Amerika'ya özgü olan bu yırtıcı kuş türü And Dağları'nda ve Büyük Okyanus kıyılarında bulunur. Batı Yarımküre'nin en büyük uçan kara kuşudur.

<span class="mw-page-title-main">İnka medeniyeti</span> Kolomb öncesi Amerikan uygarlığı

İnka medeniyeti, Güney Amerika'nın batı kıyısındaki And Dağları bölgesindeki Cuzco şehri civarında, efsanevi kralları ve ilk Sapa Inca olan Manco Capac'ın 11. yüzyılda Cuzco Krallığı'nı kurmasıyla başlamıştır. Manco Capac'ın soyunun egemenliğinde Krallık bölgedeki diğer Andlı topluluklar gibi büyümeye devam etmiş ve 1438 yılında adının birebir çevirideki anlamı yer sallayan olan Pachacutec liderliğindeki İnkalar sınırlarını genişleterek diğer Andlı toplulukları egemenlikleri altına almaya başlamışlardır. Böylece, Pachacutec Amerika kıtasında Kolomb öncesi var olan en büyük imparatorluk olan İnka İmparatorluğu'nu (Tawantinsuyu) kurmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Amerika yerlileri</span>

Amerika yerlileri, Avrupalılar'ın gelişinden önce Amerika kıtasında yaşayan Eskimo-Aleut halkları ile Kızılderilileri kapsayan ortak ad. Bazıları bu adı İngilizce Amerindian terimin karşılığı olarak yalnızca Kızılderililer için kullanır ve Eskimo-Aleut halklarını dahil etmez. Alaska ve Kanada gibi hem Eskimo hem de Kızılderili nüfus barındıran yörelerde Amerika yerlisi adı her ikisi için kullanılırken, Kıta ABD'sinden Arjantin'e kadar Eskimo barındırmayan diğer yörelerde yalnızca Kızılderili anlamındadır.

<span class="mw-page-title-main">Teotihuacan</span>

Teotihuacan günümüzde Kolomb öncesi Kuzey Amerika'nın en ünlü kenti olarak kabul edilmektedir. Kimler tarafından kurulduğu ve niçin aniden terk edildiği hâlen açıklığa kavuşmamış bu kadim şehrin kuruluş tarihi hakkında da farklı görüşler ileri sürülmektedir. Kentten söz eden -hiyeroglifik olmayan- hiçbir metin ve belge bulunmamaktadır. 1987 yılında UNESCO tarafından bir Dünya Mirası ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Cusco</span>

Cusco, Orta Peru'nun And Dağları platosunda bir şehir olup, aynı isimli eyaletin başkentidir. 3.416 m yükseklikte bir konumdaki Cusco'nun 250.000 nüfusu vardır. Şehir, bir başpiskopos ve bir üniversitenin merkezidir. İnka Krallığı'nın başkenti olarak değişken tarihi, çevresindeki görülmeye değer yerleri ve And dağlarının ortasındaki konumu ile sahip olduğu doğa güzellikleri şehri, çok sayıda turist için çekim merkezi haline getirir. İnka harabe şehri Machu Picchu'ya giderken bir çıkış noktası olması, Cusco'yu dünyaca meşhur hale getirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İnka mimarisi</span>

İnka mimarisi üç temel kavram üzerine kurulmuştur: hassaslık, kullanışlılık ve sadelik. İnka mimarisinin temel anlayış prensibi "Azı karar çoğu zarar." olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Pisco (içki)</span>

Pisco, bir brendi olup, Peru ve Şili'nin ulusal içkisidir.

<span class="mw-page-title-main">İnka İmparatorluğu</span>

İnka İmparatorluğu, Kolomb öncesi Amerika'nın en büyük imparatorluğudur. İnka terimi, yarı efsanevi kurucu Manco Capac'tan 1532'de İspanyollara yenik düşmüş Atahualpa'ya dek toplam 13 imparatordan oluşan bir hanedanın hükmettiği Kolomb öncesi Güney Amerika halklarının tarihi ve uygarlığına ilişkin her türlü olayı kapsayan bir ifadedir.

<span class="mw-page-title-main">Kutsal Vadi</span>

'Kutsal İnka Vadisi ya da Urubamba Vadisi, Peru Andları'nda yer alan, İnkalar'ın başkenti Cuzco yakınlarında bulunan bir vadidir. Yerli halkların yaşadığı bu vadi, Pisac ile Ollantaytambo arasındaki ve Urubamba Nehri'ne, diğer adlarıyla Vilcanota Nehri ya da Willkamayuya paralel kalan tüm alanı kapsar. Birçok nehrin aktığı küçük vadilerden oluşan Kutsal Vadi bu nehirler tarafından beslenir ve birçok İnka arkeolojik sit alanını barındırır. İnkalar'ın bu vadiye çok önem vermelerinin en önemli nedeni çok özel iklim koşullarına ve özel coğrafik özelliklere sahip olmasıdır. İnkalar, coğrafi özellikleri ve özel iklim koşulları nedeniyle bu vadiden çeşitli bakımlardan çok yararlanmışlardır. Vadi, topraklarının zenginliği sayesinde temel tarım merkezlerinden biri olmuş, imparatorluğun en önemli doğal sağlık merkezi olmasının yanı sıra en önemli mısır üretim bölgesi olmuştur. Aynı zamanda Peru'daki en iyi mısır burada üretilmiştir.

Movses Kagankatvatsi, Movses Daşkurantsi ya da Kalankatlı Moses, Albanyalı tarihçi, Albanya'nın Tarihi isimli kitabın yazarı. Movses bu kitabı Cavanşir'in isteği üzerine yazmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çimular</span>

Çimular ya da Çimu kültürü, günümüzdeki kuzey Peru topraklarında 1100-1470 yılları arasında Chimor denen krallığı Moçe kültüründen sonra gelişen ve İnka İmparatorluğundan önce yıkılan Güney Amerika Kızılderili kültürü ve bu kültürü oluşturan halk. Çimu dilleri ailesine giren ve Çimuca olarak adlandırılan dillerinin konuşanı yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Jomon Dönemi</span>

Jōmon dönemi, Japonya prehistroyasında MÖ 14,000-300 yıllarını kapsayan dönemdir. Jōmon döneminde Japonya önemli derecede sedentizm ve kültürel karmaşıklığın bulunduğu bir avcı-toplayıcı kültürü idi. Yine bu dönem kemik, taş, kabuk ve boynuzdan yapılan aletler ve mücevherler, çanak çömlek heykelcikler ve gemiler ile lake ahşap bakımından zengin bir dönemdi.

<span class="mw-page-title-main">Koryo</span>

Goryeo veya Koryo, 918-1392 yılları arasında varlığını sürdüren bir Kore devletidir. Devlet ilk olarak Kral Taejo tarafından kurulmuş olup daha sonra MS 936'da Geç Üç Kore Krallığı'nı birleştirdi. 1170-1270 yılları arasında askerî bir rejimle yönetilen Goryeo 13. yüzyılın sonlarında Moğol Yuan Hanedanı'nın kontrolüne girdi ve Gongmin döneminde yeniden bağımsız hale geldi. 1392'de General Yi Seonggye, Kral Gongyang'ı devirerek Joseon Hanedanı'nı kurdu.

<span class="mw-page-title-main">Huascarán Millî Parkı</span>

Huascarán Milli Parkı, Peru'da yer alan millî park.

<span class="mw-page-title-main">İtalya Kraliyet Ordusu</span>

İtalya Kraliyet Ordusu, İtalya Krallığı'nın ordusuydu. 1861 yılında İtalya'nın birleşmesinin ardından kurulmuş olup 1946 yılında cumhuriyetin ilan edilmesiyle İtalya Ordusu adını aldı.

<i>Capsicum pubescens</i>

Capsicum pubescens Bolivya, Peru ve Ekvador'a özgüdür ve kökeni İnka öncesi dönemlere kadar uzanmaktadır; Guitarrero Mağaralarında varlığının izleri bulunmuştur. Capsicum pubescens'in varlığı, Paracas, Nazca, Moche ve Chimu kültürlerinin eski Perulularının tekstil, seramik ve ev kalıntıları aracılığıyla belgelendi. Bu acı biber, Bolivya sosu llajwa'nın en önemli maddesidir. Ayrıca Peru'nun amiral gemisi olarak kabul edilir ve taze, macun, kurutulmuş veya öğütülmüş olarak tüketilir. Capsicum (biber) cinsinin bir türüdür ve Peru ve Ekvador'da rocoto, Meksika'da manzano biberi, Bolivya ve Arjantin'de locoto olarak bilinir. Bu tür, yoğunlukla Orta ve Güney Amerika'da bulunur ve yalnızca yetiştiricilikte bilinir. Tür adı olan pubescens, bu biberin tüylü yapraklarını ifade eden tüylü anlamına gelir. Çörek otu ile birlikte yaprakların tüylülüğü bu türü diğerlerinden ayırır. Nispeten ileri bir yaşa geldiklerinde ve kökleri hızla odunlaştıklarında, bazen ağaç biber olarak adlandırılırlar. Tüm evcilleştirilmiş biber türleri arasında, bu tür en az yaygın olan ve sistematik olarak diğerlerinden en uzak olanıdır. Capsicum cinsinin diğer türlerinden üreme açısından izole edilmiştir. Bu türün çok dikkate değer bir özelliği, dona dayanamasa da diğer kültür biber bitkilerinden daha düşük sıcaklıklara dayanabilmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Edward Drinker Cope</span> Amerikalı paleontolog, jeolog ve biyolog (1840–1897)

Edward Drinker Cope Amerikalı bir paleontolog ve karşılaştırmalı anatomist, aynı zamanda ünlü bir herpetolog ve ihtiyologdur. Neo-Lamarkizm düşünce okulunun kurucusudur. Zengin bir Quaker ailesinde doğan Cope, kendisini bilime ilgi duyan dahi bir çocuk olarak tanımlamış; ilk bilimsel makalesini de 19 yaşında yayınlamıştır. Babası, Cope'u soylu bir çiftçi olarak yetiştirmeye çalışsa da, sonunda oğlunun bilime olan tutkusunu kabullendi. Cope, kuzeniyle evlendi ve bir çocuğu oldu; aile Philadelphia'dan Haddonfield, New Jersey'e taşındı, ancak Cope daha sonraki yıllarda Philadelphia'da bir konut ve müze inşa edecekti.

<span class="mw-page-title-main">Wari İmparatorluğu</span>

Wari İmparatorluğu veya Huari İmparatorluğu, MS 600 civarında Peru'nun Ayacucho Havzası'nda ortaya çıkan ve Peru'nun kıyı ve dağlık bölgelerinin çoğunu kapsayacak şekilde büyüyen siyasi bir oluşumdu. İmparatorluk MS 1100 yılına kadar yaklaşık 500 yıl sürmüştür. Tiwanaku ile aynı dönemde var olmuştur ve bir zamanlar bu kültürden türediği düşünülmüştür. 2008 yılında arkeologlar modern Chiclayo yakınlarında Kuzey Wari kalıntıları adında bir Kolomb öncesi şehir buldular. Bu buluntu, Wari kültürüyle ilgili olarak bu kadar kuzeyde keşfedilen ilk kapsamlı yerleşimdi.

<span class="mw-page-title-main">II. Túpac Amaru</span>

José Gabriel Condorcanqui – II. Túpac Amaru olarak bilinen – Peru'da İspanyollara karşı büyük bir And isyanına önderlik eden yerli bir kasike idi. Kendini yeni bir İnka İmparatorluğu'nun Sapa İnkası olarak ilan etti. Daha sonra Peru'nun bağımsızlık mücadelesinde ve yerli hakları hareketinde efsanevi bir kişi ve İspanyol Amerika ve ötesindeki sayısız davaya ilham kaynağı oldu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.