İçeriğe atla

Cezayir'deki Yahudilerin tarihi

Félix-Jacques Moulin tarafından yapılan fotoğraf, Cezayir Yahudisi çift, 1856-1858.

Yahudiler ve Yahudiliğin Cezayir'de uzun bir geçmişi vardır fakat 20.yy'ın sonlarına doğru gelişen politik gerginlik sebebiyle ülkedeki Yahudi nüfusu tükenmiştir.

1962'de Cezayir bağımsızlığına kavuştuğu zaman 1870'te Fransa vatandaşlığı alan 140.000 Yahudi'den birçoğu pied-noir olarak Fransa'ya yerleşti. Geriye kalan yaklaşık 10.000 Yahudi ise başta Cezayir olmak üzere Blida, Konstantin ve Oran şehirlerinde yaşamlarını sürdürdü. 1990'lardaki Cezayir İç Savaşı mahkemeleri sırasında da geriye kalan yaklaşık bin Yahudi ülkeyi terk etti. Yahudilerin Cezayir'deki varlığını etkileyen son zamanların en önemli olayı ise 1994'te Silahlı İslami Grup (Armed Islamic Group)'un gayrimüslimlere karşı açtığı savaştır; bu senede Cezayir sinagogu terk edilmiştir.

Tarihçe

19. yüzyılın sonlarında Cezayirli bir Yahudi.

Roma'nın son dönemlerinde bölgede bilinen Yahudilerin varlığı muhtemelen Kudüs Tapınağı'nın MÖ 586'da yıkılışına kadar geri gitmektedir. Eski Arap tarihçilerin kaynaklarına göre İslam'dan önce Yahudileşmiş Berber kavimleri bulunurdu ve Kraliçe Kahina bunlardan biriydi. Rüstemi başkent Tahert kaynaklarının yanı sıra Mısır'da bulunan Geniza'lardaki mektuplarda Cezayirli Yahudi ailelerin varlığı belirtilir.

Reconquista ardından gelen İspanyol Engizisyonu sebebiyle 1492'de İspanya'dan kovulan Yahudilerle Cezayir'in Yahudi nüfusu artmıştır.[1] Cezayir şehri ve Oran'a yerleşen Yahudiler bu şehirlerde geniş birer cemaat oluşturdular. Oran'daki bazı Yahudiler Ladino dilini 19. yy'la kadar hayatta tutmayı başardılar. Yahudi tüccarlar maddi açıdan en büyük rahatlığı Osmanlı döneminde yaşamıştır. Fransa'nın Cezayir'e olan saldırısı ise Dayı'nın Fransa hükûmetinin buğday borcunu Bacri ve Busnach isimli iki Yahudi tüccara ödemesini istemesine bağlanır.

Fransa hükûmeti 1830'da Osmanlı'nın millet sistemini yeniden düzenledi. Bu sisteme göre Fransa kanunlarına tabi Fransa vatandaşları kendi hukuk sistemlerine bağlıyken Yahudi ve Müslüman "yerli"ler kendi kanunlarını koruyacaktı. 1841'de Yahudi mahkemesi bet din kaldırıldı ve Yahudilerin bundan sonra Fransız mahkemelerini kullanması zorunlu kılındı. 1845'te toplumsal yapı baştan aşağı yenilendi ve her cemaatin başına "kanunlara kayıtsız şartsız uyulması, Fransa'ya sadık olunması ve ülkenin savunulması gerektiğini" öğretecek Fransız hahamlar getirildi.[2] 1865'te isteyen Yahudi veya Müslüman "yerli"lere Fransız vatandaşlığı verileceği açıklandı fakat bu zamanında geleneklerden uzaklaşıp dinden çıkmak olarak görüldüğü için fazla talep görmedi.

Kuzey Afrika'daki "çağ dışı" Yahudileri modernize etmek amacıyla baskı yapan Fransız Yahudi cemaati 1870'te Crémieux kararnamesiyle bu Yahudileri de Fransız vatandaşı yaptırdı. Bu olayın ardından gelen bir sonraki Cezayirli Yahudi nesil ise Fransızca ve Fransa kültürünü benimseyip Arapça ve Ladino'dan uzaklaştılar. II.Dünya Savaşı sonrasında gelen sıkıntılı dönem ve Cezayir'in bağımsızlığı 140.000 Cezayirli Yahudi'nin Fransa'ya göç etmesine sebep oldu.

Vichy dönemi

Ana madde: Nazi işgali dışında Avrupa'daki Yahudiler

Yahudilerin Cezayir'den ayrılışı

Bağımsızlığını kazanan Cezayir 1963'te Cezayir Vatandaşlık Yasası'nı yürürlüğe soktu. Bu yasaya göre sadece babası ve baba tarafından büyükbabası Müslüman olanlar vatandaş olabilecekti.[3] İslam'dan önce dahi 2600 yıldır bölgede yaşayıp oranın yerlisi olan Yahudiler bölgedeki Hristiyanlarla birlikte sürüldüler.

Coğrafi dağılım

1931'de Cezayir nüfusunun %2'sini oluşturan Yahudiler Cezayir'in büyük şehirleri olan Cezayir, Konstantin ve Oran nüfusunun %7'sini oluşturuyordu. Ghardaia ve Setif şehirlerinde de Yahudiler yaşıyordu; küçük bir şehir olan Messad'ın çoğunluğu ise Yahudi'ydi. Devrimden sonra ise Yahudiler başta Cezayir şehri olmak üzere Blida, Konstantin ve Oran şehirlerinde yaşadılar.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2010. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2010. 
  3. ^ Algerian Nationality Code, Law no. 63-69 of Mar. 27, 1963, section 34

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Cezayir</span> Kuzey Afrikada bulunan bir ülke

Cezayir, resmî adıyla Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti, Kuzey Afrika'da bir ülkedir. 2,381,741 kilometre karelik yüzölçümü ile Afrika'nın yüzölçümü olarak en büyük ülkesi olan Cezayir, dünyanın onuncu, Arap Dünyası ve Afrika Birliği içerisinde ise en büyük ülkedir. Aynı zamanda, 44 milyonluk nüfusuyla da Afrika'nın en kalabalık sekizinci ülkesidir.

<span class="mw-page-title-main">Fransız Cezayiri</span> 1830 - 1962 yılları arasında Cezayirde varolmuş Fransız sömürgesi

Fransız Cezayiri veya Fransa Cezayir Mandası b 1830 - 1962 yılları arasında Cezayir'de var olmuş Fransız sömürgesi.

<span class="mw-page-title-main">Cezayir Bağımsızlık Savaşı</span>

Cezayir Bağımsızlık Savaşı, Cezayirli Müslüman Araplar ile Avrupalı Cezayirlilerin arasındaki sürtüşmenin, 130 yıllık koloni yönetimine karşı bir isyana dönüşmesiyle başladı. Demokratik Özgürlüklerin Zaferi Hareketi (MTLD) adını alan Cezayir Halk Partisi 1950'de Fransız yönetimine karşı eylemlere başladı. 1952'de önemsiz bir suçtan yargılanan Ferhat Abbas'ın davası yönetimi hedef alan bir propaganda aracına dönüştü. MTLD ve Cezayir Ulema Cemiyeti yöneticileri de Arap devletlerinden destek sağlama çabalarını yoğunlaştırdı.

Sétif ve Guelma katliamı, 8 Mayıs 1945'te Fransızların Setif ve Guelma'da 45 bin Cezayirliyi öldürmesiyle sonuçlanan katliamdır. Cezayirliler, 1945'te meydana gelen ve 1968'e kadar süren toplu saldırıları "soykırım" olarak ifade etmektedirler. Çok sayıda insan işkence ve kötü muameleden geçmiştir.

Libya'daki Yahudilerin tarihi MÖ 3. yüzyıldan beri Yunan hakimiyeti altındaki Sirenayka'da Yahudilerin varlığı bilinmektedir. II.Dünya Savaşı sırasında Yahudi nüfusu Faşist rejimli İtalya'nın antisemitik kanunlarına ve Alman birliklerince sürülmelere maruz kalmıştır. Savaş sonrası anti-Yahudi saldırılar yüzünden birçok Yahudi başta İsrail olmak üzere başka ülkelere göç etti. 1969'da başa Muammer Kaddafi'nin geçmesiyle Yahudiler için yaşam daha da zorlaşınca geriye kalan bütün Yahudiler de ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Libya'daki son Yahudi Rina Debach ülkeyi 2003'te terk etti.

<span class="mw-page-title-main">Hırvatistan'daki Yahudilerin tarihi</span>

Hırvatistan'daki Yahudilerin tarihi 3. yüzyıla kadar dayanmasına rağmen 10. yüzyıl ve 15. yüzyıla kadar az bilgi bulunur. II. Dünya Savaşı'ndan evvel 20,000 kişilik cemaatin hemen hemen hepsi Holokost'ta yok edildi. Savaştan sonra sağ kalanların yarısı İsrail'e göç ederken 2500 Yahudi Hırvatistan'da yaşamayı tercih etti. Bu rakam tahmini bir rakam olup 1500 kişilik Zagreb Yahudi cemaatinin %80'i karışık evliliklerin çocukları olduğu hesaba katıldığında bu nüfusun daha da fazla olduğu düşünülür. Holokost'tan kurtulanların torunlarının çoğunun dede veya ninelerinden sadece bir tanesi Yahudidir.

Fin Yahudileri, Finlandiya vatandaşı olan Yahudilere denir. Yaklaşık 1500 kişi olan Yahudi nüfusunun %80'i Helsinki'de yaşamaktadır. Finlandiya'daki Yahudilerin tarihi 18. yüzyılda başladı. Fin Yahudilerinin çoğu 19. yüzyılda Finlandiya'ya girmiş olan Rus askerlerinin soyundan gelir.

Meksika Yahudileri ülkede engizisyonlardan beri yaşamaktadır. Çoğu Meksika şehrinde olmak üzere cemaatin 50,000 üyesi vardır. Diğer Yahudiler Jalisco eyaletinin Guadalajara ve çevre şehirlerinde ve Monterrey, Veracruz, Culiacán ve Tijuana'da yaşamaktadır.

II. Dünya Savaşı'ndan önce Monako'da yaklaşık 300 kişilik küçük bir Yahudi cemaati vardı. Savaş sırasında eyalet Yahudilere sahte kimlikler çıkararak Naziler tarafından sürülmelerini engelledi. Monako Prensi II.Louis Yahudi hizmetçilerini elden çıkarmayı reddederek Edouard de Rothschild'in sürülmesine karşı çıkıp onu korudu. Fakat Monako polisi 42 Orta Avrupa Yahudisini yakalayıp Nazilere teslim etti.

<span class="mw-page-title-main">Abdullah bin Selam Camii</span> Cezayirde cami

Abdullah bin Selam Camii veya eski adıyla Vahran Büyük Sinagogu, Cezayir'in Oran şehrinde 1880'de inşa edilmeye başlanıp Simon Kanoui tarafından takdis edilmiş olup resmi açılış töreni 1918'de gerçekleşmiştir. İsrailoğulları Tapınağı olarak da bilinen bu sinagog eski adı Joffre Bulvarı olan Maata Mohamed El Habib Bulvarında yer alır. Cami'ye çevrildikten sonra Abdullah Ben Salem adını almıştır. Kuzey Afrika'daki en büyük ve gösterişli sinagoglardan biriydi. Cezayir Bağımsızlığını kazandıktan sonra sinagoga el konulup camiye çevrildi. Bu sinagog, Cezayir hükûmetince el konulup camiye çevrilen en az on yedi sinagogdan biridir.

İsrail ve Yahudiye toprakları dışında kalan Orta Doğu bölgelerinde Yahudiler en azından Babil Sürgünü'nden beri 2600 yıldır yaşamaktadır.

Abhazya Yahudilerinin nüfusu, Aşkenaz, Gurjim ve diğer Yahudilerden oluşmaktaydı. Abhazya'nın 19.yy'ın ortasında Rus İmparatorluğu'na katılmasıyla bölgedeki Yahudi nüfusu arttı. 1992-1993 Gürcistan-Abhazya çatışması sebebiyle çoğu Yahudi bölgeyi terk etti veya çıkarıldı.

<span class="mw-page-title-main">Tunus'taki Yahudilerin tarihi</span>

Tunus'taki Yahudilerin tarihi Roma dönemine kadar dayanır. 1948'de önce Tunus'taki Yahudi nüfusu 110.000'lere kadar ulaştı. 1950'lerde nüfusun yarısı İsrail'e diğer yarısı Fransa'ya göç etti. 2011 itibarıyla Tunus şehrinde 700 ve Cerbe Adası'nda 1000 Yahudi yaşamaktadır.

Mısır Yahudileri, dünyanın hem en eski hem en yeni cemaatini oluşturur. Tam bir nüfus bilgisi bulunmasa da Mısır'daki Yahudi nüfusunun 2004 itibarıyla 100'den az olduğu düşünülür, bu sayı 1922'de 75 ila 80 bin arasındaydı. Tarihi yerli cemaatin çekirdeğini Rabinik ve Karay Yahudileri oluşturur. İspanya'dan kovulmanın ardından Mısır'a daha çok Sefarad ve Karay yerleşmiştir. Nüfus, Süveyş Kanalının açılmasının ardından artan ticaret olanakları sebebiyle yükselişe geçti. Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı topraklarda yaşayan Yahudiler Mısır'ın ana şehirlerine yerleşip modern cemaatin ticari ve kültürel elit tabakasına girdiler. 19. yüzyılın sonlarında Avrupa'da yaşanan pogromlardan kaçan Aşkenaz cemaati çoğunlukla Kahire'nin Darb el Barabira çeyreğinde toplanmıştı.

<span class="mw-page-title-main">Venedik Gettosu</span> İtalyada ada

Venedik Gettosu, Venedik Cumhuriyeti altında yaşayan Yahudilerin Venedik'te yaşamaya zorlandığı muhittir. Getto kelimesinin kökeni, İtalyanca "ghèto"dan gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Fransa'nın Cezayir'i İşgali</span> Fransa Krallığı’nın, Osmanlı hakimiyetindeki Cezayir bölgesine 1830-1847 yılları arasında düzenlediği işgal

Fransa'nın Cezayir'i İşgali Fransa Krallığı'nın Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Cezayir-i Garp Eyaleti 'ni işgalidir. 1827- 1830 arası işgal öncesi Cezayir abluka altına alınmıştır. 1830'da Cezayir'in işgali ile birlikte Cezayir'de 300 yıldan fazla süren Osmanlı egemenliği sona erdi ancak toplu direniş 1847'ye kadar kısmi direniş ise 1903'e kadar devam etmiştir. Cezayir'in işgali Fransa'daki iç siyasi çekişmenin ortasında gerçekleşmiş olup sonraki yıllarda Fransa ülkedeki direnişi kırmak için ek askeri kuvvetler getirmiştir. 1827'de Cezayir-i Garp eyaleti'nin yöneticisi Hüseyin Dayı ile Fransız konsolos arasındaki bir tartışma ablukaya dönüştü ve ardından Fransa'nın Temmuz Monarşisi, 1830'da Cezayir'i işgal edip hızla ele geçirdi ve diğer kıyı topluluklarını ele geçirdi. Fransa'daki iç siyasi çekişmelerin ortasında, bölgenin kontrolünü elde tutmak için defalarca kararlar alındı ve sonraki yıllarda ülkenin iç kesimlerindeki direnişi bastırmak için ek askerî güçler getirildi.

<span class="mw-page-title-main">Assia Djebar</span>

Fatima-Zohra Imalayen, Assia Djebar mahlası ile bilinen Cezayirli romancı, çevirmen ve film yapımcısıdır. Eserlerinin çoğu kadınların karşılaştığı engelleri ele almaktaydı ve kendisi de feminist duruşuyla dikkat çekiyordu. "Sık sık kadınların yazı hareketleriyle ilişkilendirilir, romanları açıkça Cezayirli kadınların soy ağacının oluşturulmasına odaklanır ve politik duruşu sömürge karşıtı olduğu kadar ataerkillik karşıtıdır." Djebar, Kuzey Afrika'nın önde gelen ve en etkili yazarlarından biri olarak kabul edilir. 16 Haziran 2005'te Académie française'de, Mağrip'ten böyle bir tanınma elde eden ilk yazar seçildi. Çalışmalarının tamamı için 1996 Neustadt Uluslararası Edebiyat Ödülü'ne layık görüldü. Sık sık Nobel Edebiyat Ödülü'ne aday gösterildi.

<span class="mw-page-title-main">Cezayir-Yunanistan ilişkileri</span>

Cezayir-Yunan ilişkileri 2000 yıldan fazla sürmektedir. Cezayir'in bağımsızlığının ilk yıllarından beri diplomatik ilişkiler sağlamdır. Yunanistan'ın Cezayir'de bir büyükelçiliği vardır ve Cezayir, Yunanistan'da Atina'daki büyükelçiliği tarafından temsil ediliyor. Cezayir'den yapılan doğal gaz ithalatının önemli bir etken olmasıyla birlikte Yunanistan ile Cezayir arasındaki ticaret artıyor. Son yıllarda Cezayir'den Yunanistan'a yasadışı göç ve Avrupa Birliği'ne girmek isteyen Sahra altı Afrikalıların kaçakçılığı ile ilgili sorunlar yaşandı.

<span class="mw-page-title-main">Cezayir mutfağı</span>

Cezayir mutfağı, Cezayir'e özgü yemek pişirme tarzıdır. Cezayir mutfağı, Berberi kökenli bir Akdeniz ve Kuzey Afrika mutfağı olup Cezayir'in yüzyıllar boyunca diğer kültürler ve milletlerle olan etkileşimlerinden ve alışverişlerinden etkilenmiştir. Hem kara hem de deniz ürünlerinden elde edilen bir zenginlik ile karakterizedir. Cezayir topraklarına yönelik fetihler veya demografik hareketler, farklı halklar ve kültürler arasındaki alışverişin ana faktörlerinden ikisiydi.

<span class="mw-page-title-main">Şadli Bencedid</span> Cezayirli siyasetçi (1929 – 2012)

Şadli Bencedid Cezayir'in üçüncü Cumhurbaşkanıdır; 9 Şubat 1979 ile 11 Ocak 1992 arasında görev yapmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.