İçeriğe atla

Ceytun

Ceytun
Türkmence: Djeitun; Jeytun
Türkmenistan'daki konumu
Türkmenistan'daki konumu
Türkmenistan'daki konumu
KonumKopet Dağları
Tarihçe
Kültür(ler)Ceytun kültürü

Ceytun (Djeitun) Güney Türkmenistan'ın, Aşkabat ilinin yaklaşık 30 kilometre kuzeybatısında yer alan Kopet-Dağ Sıradağları'nda bulunan yer alan Neolitik döneme ait bir arkeolojik sit alanıdır. Yerleşim, muhtemelen kısa kesintilerle M.Ö. 7200- M.Ö. 4500 yılları arasında yerleşim görmüştür.[1][2] Ceytun, Kopet Dağının eteklerindeki tüm Neolitik döneme adını vermiştir.

Kazılar

Ceytun A. A. Maruşçenko tarafından keşfedildi ve 1950'lerden sonra kazılar B. A. Kuftin ve V. M. Masson tarafından sürdürüldü.

Site yaklaşık 5.000 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Tek tip bir zemin planının bağımsız evlerden oluşur. Evler dikdörtgen şekillidir ve odaların bir tarafında büyük bir şömine ve ona bakan bir niş ve bitişik avlu alanları vardır. Zeminler kireç sıva ile kaplanmıştır. Binalar yaklaşık 70 cm uzunluğunda ve 20 cm kalınlığında güneşte kurutulmuş silindirik kil bloklardan yapılmıştır. Kil ince kıyılmış saman ile karıştırılmıştır.

Sit alanı içinde yaklaşık 150-200 kişiyi barındırabilecek yaklaşık 30 ev bulunmaktadır.[3]

Clay figurines found in Mehrgarh (Pakistan), an important precursor to the Indus Valley Civilization, resemble those discovered at Teppe Zagheh, and at Jeitun.

Tarım

Ceytun kültürünün insanları arpa ve tahta veya kemik bıçakları veya taş bıçaklı oraklarla hasat edilen iki çeşit buğday yetiştiriyordu. Kalıntılar arasında taş el değirmenleri ve diğer taş aletler bulunmuştur. Site, Orta Asya'daki ekilebilir tarımın en eski kanıtlarını gösteriyor olmalıdır.

Koyunlar ve keçiler köylüler tarafından evcilleştirilmişti; aynı zamanda besin çeşitliliğini sağlamak için avcılıkla uğraşıyorlardı.[3] David R. Harris tarafından yapılan araştırmanın sonuçları, bu bölgede vahşi siyez veya arpa formlarının hiçbirinin bulunmadığını göstermektedir; bu sonuçlar, bu tahılların zaten evcilleştirilmiş olan başka bir yerden getirildiğini göstermektedir. Aynı şey koyunlar için de geçerliydi. Öte yandan, yaban keçisi Capra aegagrus Orta Asya'da yaygındı ve bu nedenle bölgede evcilleştirilmiş olmalıydı.[4]

Kil figürinler, süslü seramikler ve küçük taş baltalar gibi en eski Ceytun aletleri, Zagros Dağları'ndaki Jarmo (Irak) gibi erken tarımsal Neolitik alanlarla benzerlikler göstermektedir. Bu, Neolitik halkın Zagros Dağları üzerinden Levant'tan Orta Asya'ya hareketlerini gösteriyor olabilir.

Daha sonra Ceytun etkisinin güneye, Kopet Dağ Dağları boyunca Kirmanşah Eyaleti ve Luristan'a, Guran Tepe, Sarab Tepe ve Ganj Dareh gibi alanlara yayılmış olması mümkündür .

Ceytun kültürü

Ceytun kültürü, bu tür eserlerin bulunduğu en eski yerleşim yeri olan Sang-i Çakmak'ın yaşına göre değerlendirme yapıldığında M.Ö. 7000'den önceki bir tarihe tarihlenebilir. Gorgan Ovası'nın aynı bölgesindeki ilişkili diğer siteler Yarm Tepe (İran) ve Tureng Tepe'dir.[5]

Ceytun kültürüne atfedilen yaklaşık yirmi arkeolojik alan vardır ve bunlar Kopet Dağ Dağları'nın her iki tarafında bulunur. Özellikle dağların güneybatı Türkistan eteklerinde yaygındır. Yerleşimler batıda Şahrud, İran'a, doğudaAfganistan'dan kuzeye akan Hari Nehri'nin doğusuna kadar uzanır.[5]

Diğer iki Ceytun bölgesi Çopan ve Togolok da bölgeye yakın bir konumda yer almaktadır.[6]

Boncuklu Tepe, Ceytun kültür eserlerinin keşfedildiği bir başka alandır. Bölgesel kronolojinin oluşturulması için oldukça önemlidir.

Türkmenistan'ın Ceytun dönemini Anav kültürü izledi.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Vidale, Massimo, 2017. Treasures from the Oxus
  2. ^ Harris, 1997, p. 29
  3. ^ a b Harris, 1997, pp. 29–30
  4. ^ Harris, 1997, p. 30
  5. ^ a b Jack Cassin (2000), A Brief Outline to the Archaeological Pre-History of Turkmenistan. 15 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. weavingartmuseum.org
  6. ^ Fredrik T. Hiebert, Kakamurad Kurbansakhatov, A Central Asian Village at the Dawn of Civilization: Excavations at Anau, Turkmenistan. 25 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. University of Pennsylvania Press, 2011, 1934536237 p15

Bibliyografya

  • David R. Harris: Jeitun ve Orta Asya'da tarıma geçiş . İçinde: Arkeoloji Uluslararası 1, 1997, S. 28–31, DOI:10.5334/ai.0109
  • V. Sarianidi: Horasan ve Transoxania'da gıda üreten ve diğer Neolitik topluluklar: doğu İran, Sovyet Orta Asya ve Afganistan . İçinde: AH Dani, VM Masson (Hrsg.): Orta Asya uygarlıklarının tarihi, Bd. 1. 1992, S. 109-126.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkmenistan</span> Orta Asyada yer alan bir ülke

Türkmenistan, Orta Asya'da bağımsız bir Türk devletidir. Kuzeybatısında Kazakistan, kuzeyinde ve doğusunda Özbekistan, güneydoğusunda Afganistan, güneybatısında İran bulunan; batısında Hazar Denizi olan Ülkenin başkenti, aynı zamanda en gelişmiş şehri olan Aşkabat'tır. Ülkenin 7 milyon nüfusu ile Orta Asya cumhuriyetleri arasında nüfusu en düşük olan devlet Türkmenistan'dır. Ülkenin çoğunluğu ise Karakum Çölü'yle kaplıdır.

Tarih öncesi veya Prehistorya, insanlığın yazının bulunmasından önceki dönemidir.

<span class="mw-page-title-main">Aşkabat</span> Türkmenistanın başkenti

Aşkabat, Türkmenistan'ın başkentidir. 1.031.092 (2012) kişiyle Türkmenistan'ın en büyük şehridir. İran sınırı yakınında, Kopet Dağları'nın eteğinde, Karakum Çölü'nde bir vahada bulunur. 'Aşgabat şäheri' adlı kendine ait bölgede, ülkenin Ahal Vilayeti'nde yer alır. Aşkabat, Türkmenistan'ın güneyinde, İran sınırından 26 km'de yer alır. 1881'de bu bölge Rus işgal güçleri tarafından alınmıştır. İran'ın en büyük ikinci şehri olan Meşhed'dan 920 km uzaklıkta bulunur.

Orta Taş Çağı, Orta Taş Devri veya Mezolitik dönem, M.Ö. 22.000-10.000. Paleolitik ve Neolitik arası bir geçiş dönemidir. Taştan aletler daha çeşitlidir. Köpek ilk evcil hayvan olarak görülür. Gıda birikimine de başlanır. Mağara resimleriyle ilk resim sanatı ortaya çıkmıştır. Önemli bazı merkezler Samsun Tekkeköy, Karain ve Beldibi'dir.

<span class="mw-page-title-main">Cilalı Taş Devri</span> tarihöncesi bir devir

Cilalı Taş Devri veya bilimsel adıyla Neolitik Çağ, tarih öncesi çağlardan biridir. Neolitik Çağ veya Yeni Taş Devri Taş Devri'nin Avrupa, Asya ve Afrika'daki son bölümü olan arkeolojik bir dönemdir. Neolitik çağ, dünyanın çeşitli yerlerinde bağımsız olarak ortaya çıkmış gibi görünen geniş kapsamlı gelişmelerden oluşan Neolitik Devrimi gördü. Bu "Neolitik paket" çiftçiliğin başlayışını, hayvanların evcilleştirilmesini ve avcı-toplayıcı yaşam tarzından yerleşik tarza geçişi içeriyordu.

<span class="mw-page-title-main">İran coğrafyası</span>

İran, Güneybatı Asya'da, Umman Körfezi, Fars Körfezi, Hazar Denizi, Irak, Türkiye ve Pakistan arasında bir coğrafik konuma sahiptir. İran yeryüzündeki en dağlık ülkelerden biridir. Dağlar, üzerlerinde ana tarım ve yerleşim bölgelerinin yer aldığı çok sayıda dar havza veya platoyu çevrelemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi</span> Baktria-Margiyana Arkeoloji Bölgesi

Baktria- Margiyana Arkeoloji Bölgesi günümüzde Türkmenistan, kuzey Afganistan, güney Özbekistan ve batı Tacikistan'da ve Ceyhun (Oxus) ırmağının üst kısımlarını kapsayan, MÖ 2200–1700 tarihleri arasında var olan, Orta Asya'nın Tunç Çağı kültürü için yapılan modern bir arkeolojik tanımlamadır. Yerleşim yerlerinin keşfi ve isimlendirmeleri Sovyet arkeolog Viktor Sarianidi tarafından (1976) yapıldı. Baktria bugün Afganistan'da bulunan Baktra denilen bölgenin Yunanca adıydı ve Margiyana bugün Türkmenistan'daki Merv şehrinin başkenti olduğu Pers satraplığı Margu'nun Yunanca adıydı.

Ziyaret Tepe Höyüğü, Diyarbakır ilinin Bismil ilçesi güneydoğusunda, Dicle ve Batman Çayı'nın birleşme noktasının 20 km. batısında, Dicle'nin güney kıyısında yer alan bir höyüktür. Bölgedeki büyük höyüklerden biri olup, ovadan 22 metre yükseklikte 3 hektarlık bir alandır. Kuzey taraftaki höyüğün (akropol) üç tarafında uzanan "aşağı şehir" ise 29 hektarlık bir alana yayılmıştır. Diyarbakır Arkeoloji Müzesi tarafından Tepe Höyüğü adıyla tescil edilmiştir.

Uğurlu / Zeytinli, Çanakkale İli'ne bağlı Gökçeada'nın batı tarafında, Uğurlu Köyü'nün 900 metre doğu-kuzeydoğusunda yer alan bir höyüktür. Uğurlu Limanı'ndan yaklaşık olarak 1.400 metre, Ada'nın merkezine 23–24 km. uzaklıktadır. Bölge yerel olarak Zeytinli Mevkii olarak bilinmektedir. Yerleşme İsa Tepe'sinin doğu yamacında, bir yamaç yerleşmesi görünümündedir. Çanak çömlek buluntularına bakılarak 300 x 100 metrelik bir alana yayılmış olduğu söylenmektedir. Neolitik Çağ'a tarihlenen çanak çömlek buluntuları ise 100 x 100 metrelik bir alanda görülmektedir. Uğurlu / Zeytinli, şimdilik Doğu Ege Adaları'daki en eski yerleşmedir. Neolitikleşmenin Avrupa'ya aktarımından çok önemli bir konum göstermektedir. En erken yerleşimin Anadolu'dan gelen göçle MÖ 6.500 yıllarında başladığı anlaşılmaktadır. Bu yerleşim MÖ 5.000 dolaylarında Anadolu'dan bağımsız şekilde gelişen bir kültür olarak karşımıza çıkmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tarım tarihi</span>

"World Cotton Production". Yara United States (İngilizce). 2018. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022.

Şulaveri-Şomu kültürü, günümüz Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan topraklarında ve Kuzey İran'ın bazı bölgelerinde bulunan Geç Neolitik / Eneolitik bir kültürdür. Bu kültürün en eski kalıntıları Gürcistan'da tespit edilmiştir ve M.Ö. 6. binyıl başlarına uzanmaktadır. Şulaveri-Şomu kültürü, bilinen en eski Neolitik kültürlerden biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Köpetdağ Tabiatı Koruma Alanı</span>

Kopet Dağ Tabiatı Koruma Alanı, Türkmenistan'ın Aşkabat ilinde yer alan bir koruma alanıdır (zapovednik).

<span class="mw-page-title-main">Altıntepe, Türkmenistan</span>

Altıntepe, Türkmenistan'da Aşkabat yakınlarındaki bir Tunç Çağı (BMAB) sitesidir ve ilk olarak Geç Bölgeselleşme Dönemi'nde yaklaşık olarak M.Ö. 3200 ila M.Ö. 2400 ve daha sonra tam bir şehirleşme dönemi olan Entegrasyon Dönemi'nde yaklaşık olarak M.Ö. 2400 ile M.Ö.2000 yılları arasında yerleşim görmüş bir arkeolojik sit alanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Konur Tepe</span>

Konur Tepe, Türkmenistan'ın Marı ilinin 60 kilometre kuzeyinde yer alan büyük bir Tunç Çağı yerleşimidir. MÖ 2400-1600 tarihli Baktriya-Margiana Arkeoloji Bölgesi'nin (BMAB) "başkenti" ya da ana yerleşim alanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Boncuklu Tepe</span>

Boncuklu Tepe, Güney Türkmenistan'da, Kopet Dağları'nın kuzey yamaçlarında yer alan bir arkeolojik sit alanıdır. Kazılar, bölgenin M.Ö. 6200'den itibaren geç Neolitik dönemden erken Kalkolitik döneme kadar yerleşim gördüğünü göstermektedir. En eski katmanlar Türkmenistan'ın Ceytun kültürüne aittir.

<span class="mw-page-title-main">Namazgah-Tepe</span>

Namazgah-Tepe veya Namazga-depe, Türkmenistan'ın Aşkabat iline yaklaşık 100 km mesafede, İran sınırına yakın bir konumda yer alan ve Tunç Çağı'na (BMAB) tarihlenen bir arkeolojik sit alanıdır. 1950'lerden itibaren Vadim Mikhailovich Masson, Viktor Sarianidi ve I. N. Khlopin tarafından kazılan site, Türkmenistan'daki Tunç Çağı siteleri için kronoloji oluşturması açısından önemlidir.

Uluğ Tepe, Güneydoğu Türkmenistan'ın Ahal ilindeki Kaka İlçesinde (Kaahka), Karakum Çölü'ndeki Kopet Dağ Dağları'nın eteklerinde bulunan ve Bronz Çağa tarihlenen bir antik sitedir. Yaklaşık 13 hektarlık bir alanı kaplar ve yaklaşık 30 metre yükseklikte bir höyük üzerinde uzanır ve Ceytun kültürüyle temsil edilen Geç Neolitik dönemden Akhameniş öncesi döneme kadar Orta Asya'nın en uzun stratigrafik silsilesini belgeler.

<span class="mw-page-title-main">Türkmenistan coğrafyası</span>

Türkmenistan, Orta Asya'da karayla çevrili bir ülkedir ve batıda Hazar Denizi, güneyde İran ve Afganistan, kuzeydoğuda Özbekistan ve kuzeybatıda Kazakistan ile komşudur. 1991'in sonunda Sovyet sonrası devletlerin çoğu tarafından oluşturulan gevşek federasyon olan Bağımsız Devletler Topluluğu'nun (BDT) en güneydeki cumhuriyetidir.

<span class="mw-page-title-main">Neolitik mimarisi</span>

Neolitik mimari, Neolitik dönem olan MÖ 10.000 ila 2.000 yılları arasında konut ve barınmayı kapsayan yapıları ifade etmektedir. Güneybatı Asya'da, Neolitik kültürler M.Ö 10.000'den kısa bir süre sonra, başlangıçta Levant'ta ve oradan doğu ve batıya doğru ortaya çıkmaktadır. MÖ 6.500'e kadar Güneydoğu Avrupa'da ilk kez ortaya çıkan tarım toplumları ile MÖ 8.000'de Güneydoğu Anadolu, Suriye ve Irak'ta ve MÖ 5.500 civarı orta Avrupa'da erken Neolitik yapılar ve yapılar bulunabilmektedir..

Jarmo, günümüz Irak Kürdistanı sınırları içindeki Çemçemal-Zagros Dağları'nın eteklerinde bulunan tarih öncesi bir arkeolojik sit alanıdır. El-Azim Nehri havzasındaki meşe ve fıstık ormanlarından oluşan bir kuşakta, deniz seviyesinden 800 metre yükseklikte yer almaktadır. Kazılar, Jarmo'nun MÖ 7090'a kadar uzanan bir tarım topluluğu olduğunu ortaya çıkardı. Güney Levant'taki Eriha ve Anadolu'daki Çatalhöyük gibi diğer önemli Neolitik alanlarla büyük ölçüde çağdaştı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.