Cevdet Ferit Basman

Mehmet Cevdet (Ferit) Basman (28 Mart 1882, İstanbul – 29 Mart 1953, İstanbul), Türk hukukçu, akademisyen.

Mora kökenli Basmacızade ailesine mensup İbrahim Ferit Bey ve Ayşe Şekûre Hanım'ın oğlu olarak 28 Mart 1882 tarihinde Üsküdar'da doğmuştur. İlköğrenimini Ayazma Sıbyan Mektebi ve Ravza-i Terakki Mektebi'nde, ortaöğrenimini Üsküdar Merkez Rüştiyesi'nde tamamlamasının ardından (1895) Üsküdar Mülkiye İdadisi'ne devam etmiş ve buradan 1899 yılında mezun olmuştur. Buradan mezuniyetinin ardından Alman Lisesi'nde öğrenimine devam etmiş, daha sonra Darülfünun Hukuk Fakültesi'ne kaydolmuş ve 1907 yılında aliyyü’l-âlâ derecesiyle mezun olmuştur.

Hukuk Fakültesi'ndeki öğrenci olduğu 1905 yılında Adliye Nezareti Başmüddeiumumilik Kalemi'ne girerek memuriyet hayatına başlamıştır. II. Meşrutiyet sonrasında başlatılan politika gereğince görevinde başarılı olan kişiler Adliye Nezâreti'nce bir sınava tabi tutulmuş, Cevdet Ferit Bey de bu sınav uyarınca 1909 yılında Paris'e gönderilmiştir. Paris yıllarında ikinci defa hukuk öğrenimine başlamış ve 1913 yılında Sorbonne Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun olmuştur. Mezuniyetinin ardından Le Service de l’identité Judiciaire ve l’Ecole d’Anthropomêtrie de la Policede staj yapmış, daha sonra stajına Berlin ve Leipzig'deki mahkeme ve adli kurumlarda devam etmiş ve ardından 1914 yılında İstanbul'a dönmüştür.

1914 yılında İstanbul'a dönmesinin akabinde 19 Kasım 1914 tarihinde Dersaadet İstinaf Mahkemesi müddeiumumi muavinliğine, 1 Aralık 1915 tarihinde Dahiliye Nezareti hukuk müşavirliğine tayin edilmiştir. Buradaki memuriyetinin ardından kadrosu Adliye Nezareti'ne alınmış, sırasıyla 9 Nisan 1916 Sicill-i Adlî Şubesi muavinliğine, Temmuz 1916'da Hukuk Müşavirliği Kalemi müdüriyetine tayin edilmiştir. 2 Mart 1919 tarihinde memuriyetten istifa ederek avukatlık ve tedris hayatına başlamıştır.

6 Nisan 1919 tarihinde Darülfünun Hukuk Fakültesi Tatbikat-ı Cezaiye dersi muallimliğine tayin edilmiş, 25 Mart 1924'te bu dersin müderrisliğine terfi etmiştir. Bu dersin yanı sıra bir süre vekaleten Avrupa Hukuk-ı Medeniyesi dersleri de veren Cevdet Ferit Bey, 25 Mart 1926 tarihinde Usûl-i Muhâkemât-ı Cezaiye dersi müderrisliğine tayin edilmiştir. 1 Ağustos 1933 tarihli Üniversite Reformu'nda kadrosu İstanbul Üniversitesi'ne alınmamış ve bu suretle tedris hayatı sona ermiştir.

Cevdet Ferit Bey gerek Osmanlı İmparatorluğu ve gerek Türkiye Cumhuriyeti'nde yapılan kanunlaştırma hareketlerinde önemli bir yer edinmiş, muhtelif kanunların tadil komisyonlarında bulunmuştur. Lozan Barış Antlaşması'nın 42.maddesi uyarınca azınlıklara uygulanacak hukuk hakkında tadilat yapılması için kurulan Musevi Ekalliyetler Komisyonu'nda görev almış, daha sonrasında 765 sayılı Türk Ceza Kanunu, 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Kanunu'nu oluşturan heyetin içinde yer almıştır.

1934 yılında Soyadı Kanunu'nun yürürlüğe girmesi ile aile mensuplarının bir kısmı Basmacı, Cevdet Ferit Bey'in de içinde bulunduğu bir kısım ise Basman soyadını almıştır.

1909 yılında İstanbul Sıhhiye Reisi Doktor Tahir Paşa'nın kızı Ayşe Nikfal Hanım (1892-1987) ile evlenmiş, bu evlilikten Ayşe Nüveyre Türkan (1915-2007), Şekûre (1922) ve Fatma Behin Gülgün (1925-2020) isimli kızları dünyaya gelmiştir.

Çok iyi düzeyde Almanca, Fransızca ve iyi düzeyde İngilizce bilen Cevdet Ferit Basman, 29 Mart 1953 tarihinde ölmüştür. Cenazesi Edirnekapı Şehitliği'ne defnedilmiştir.

İlk Türk kadın Roma Hukuku profesörü Türkan Rado'nun babası, Ünlü yazar Şevket Rado'nun kayınpederi, Orhan Pamuk ve iktisat tarihçisi Şevket Pamuk'un dedesi olup, Cevdet Bey ve Oğulları romanındaki Cevdet Bey'e adını vermiştir.

• (PDF) Darülfünun'dan Bir Ceza Hukukçusu Portresi: Cevdet Ferit Basman – Rıdvan Abdurrahman Demirtaş
• Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA). 180-9-0-0 (Milli Eğitim Bakanlığı) No: 87-423-1