İçeriğe atla

Cemal Azmi

Cemal Azmi
Doğum1868
Arapgir, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm17 Nisan 1922
Berlin, Weimar Cumhuriyeti
Ölüm sebebiAteşli silahla suikast, Nemesis Operasyonu
Defin yeriNeukölln mezarlığı
Tanınma nedeniTrabzon Celladı veya Trabzon'un kasabı
Ebeveyn(ler)Osman Nuri Bey ve Gülsüm Azmi

Mehmed Cemal Azmi Bey (d. 1868, Arapkir - ö. 17 Nisan 1922, Berlin), Osmanlı devlet adamı.

I. Dünya Savaşı sırasında olağanüstü sivil ve askeri yetkilerle Trabzon valisi olarak görev yapan Cemal Azmi; savaştan sonra kurulan mahkeme tarafından Trabzon'da Ermeni Soykırımı yapmaktan suçlu bulunup idama mahkûm edilmiş ve Ermeni komitacıların düzenlediği bir suikast sonucu Berlin'de öldürülmüştür.

Tartışmalı bir kişilik olan Cemal Azmi Bey, bir yandan Trabzon valiliği döneminde binlerce Ermeninin boğulmasından sorumlu tutulmakta ve Trabzon Celladı veya "Trabzon'un kasabı" olarak anılmakta iken[1][2][3][4][5] bir yandan da Rus donanmasının şehri bombalamasına karşı durmuş, Türk ordusuna erzak sağlamak ve Türk ahaliyi Ermeni grupların saldırılarından korumak için büyük çaba göstermiş kurban olarak görülür.[6][7]

Yaşamı

1868 yılında Arapkir’de dünyaya geldi. Babası defter-i hakani (Tapu dairesi) müdürlerinden Osman Nuri Bey, annesi Gülsüm Hanım’dır.[8]

Arapkir’deki ilk tahsilinden sonra öğrenimine İstanbul’da devam etti. 1891’de Mülkiye Mektebi’nin yüksek kısmını bitirdi ve öğretmenliğe başladı. Elaziz İdadisi’nde öğretmenlik, Şam Islahhanesi’nde mektep müdürlüğü yaptıktan sonra Suriye Vilayeti maiyet memurluğunda kaymakamlık stajı yaptı. 1896-197 arasında Suşehri, Ustrumca, Avrethisar, Kosova Merkez kazası kaymakamlıklarında bulundu.

Kosova Merkez Kazası kaymakamlığı sırasında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye oldu.[8] II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Seniçe mutasarrıfı olarak atandı. Ardından Siverek, Bolu, Lazistan sancaklarında mutasarrıf olarak görev yaptı. Rize’de görev yaparken kendisine “eli sopalı mutasarrıf” nâmı verildi.[8] I. Dünya Savaşı öncesinde Trabzon’a vali olarak atandı.

Trabzon Valiliği

Cemal Azmi Bey, savaş boyunca çeşitli ülkelere ait istihbarat kuruluşlarının üssü haline gelen Trabzon’da dört yıl vali olarak görev yaptı. Osmanlı gizli örgütü Teşkilat-ı Mahsusa’ya her türlü destek ve yardımı sağladı; toplantılarına katıldı;[8] daha önce görev yaptığı Rize bölgesindeki eşkıyaların Teşkilat-ı Mahsusa emrine girmesini sağladı. 3. Ordu’nun ihtiyaçlarını karşılamada etkin rol aldı.[9]

Ruslar’ın Erzurum'u işgal etmesi üzerine 17 Şubat 1919’da Trabzon’u Rum Metropolit Hrisontos’a teslim ederek şehri terk etti, vilayet erkanı ile birlikte o zaman bir ilçe merkezi olan Ordu'ya yerleşti.

Valilik Sonrası

İşgalci İtilaf Devletleri tarafından tutuklanmak isteyince ülkeyi terk etti, ailesiyle Berlin’e yerleşti. Berlin’de küçük bir dükkân açarak tütün ticareti ile uğraştı.[8] Dükkânı, kendisi gibi ülkeden kaçan Talat Paşa, Dr. Bahattin Şakir Bey, Doktor Nazım gibi ittihatçıların buluşma noktası haline geldi.

Savaş Mahkemesinde yargılanması

“Trabzon Tehcir Mahkemesi” olarak adlandırılan davada gıyabında yargılandı. İttihat ve Terakki merkezinden aldığı emirleri Trabzon’da uygulamakla suçlandı; birçok Ermeni’nin onun emriyle kurşuna dizilerek veya kayıklara bindirilip denize atılarak öldürüldüğü iddia edildi.[10] 21 Mayıs 1919’da sonuçlanan davada suçlu bulunup gıyabında idama mahkûm edildi.

Öldürülmesi

Cemal Azmi Bey’in ismi, 1919’da Erivan’da toplanan Batı Ermenileri İkinci Kongresi'nde öldürülmesine karar verilen kişiler arasında yer alıyordu.

17 Nisan 1922’de Berlin’de “Nemesis” adlı Ermeni örgütün fedaileri tarafından İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin ileri gelenlerinden Dr. Bahattin Şakir Bey ile birlikte ailesinin gözü önünde öldürüldü. Mezarı, Berlin Türk Şehitliği'ndedir.

Ölümünden sonra

1926'da Türkiye hükûmeti, Ermeni çeteciler tarafından siyasi nedenlerle öldürülenlerin ailelerine yardım etmek için bir yasa çıkardı. Meclisin kabul ettiği listede Talat Paşa, Cemal Paşa, Bahattin Şakir, Cemal Paşa'nın yaveri Süreyya ve Nusret Beyler ve Sait Halim Paşa ile birlikte Cemal Azmi Bey de yer aldı.[11]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ von Voss, Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the contemporary world (İngilizce) (1st English ed. bas.). New York: Berghahn Books. s. 296. ISBN 9781845452575. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2013. Avengers Arshavir Shirakian (1900-73) and Aram Yerkanian (1898-1934) executed Cemal Azmi, who, as the former governor general of Trebzon was the "butcher" of the province. 
  2. ^ Derogy, Jacques (1990). Resistance and Revenge: The Armenian assassination of Turkish leaders responsible for the 1915 massacres and deportations (İngilizce). Transaction Publishers. s. 74. ISBN 9781412833165. 8 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2013. Oriental carpet shop that was opened in the town center by the butcher of Trebizond, Jemal Azmi. 
  3. ^ Ihrig, Stefan (4 Ocak 2016). "Justifying Genocide: Germany and the Armenians from Bismark to Hitler" (İngilizce). Harvard University Press. 27 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2020. 
  4. ^ "Suçluya Saygi: Mehmet Cemal Azmi Bey". Soykırıma Karşı Uluslararası Anlayış Derneği. 3 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2013. Ermeni çocuklarına uyguladığı vahşet nedeniyle "Trabzon Celladı" diye de anılmaktadır. [Translation from Turkish: Due to the violence he performed against Armenian children, he became known as the "butcher of Trabzon".] 
  5. ^ Chaliand, Gérard; Chaliand, Gerard; Blin, Arnaud (Ağustos 2008). "The History of Terrorism: From Antiquity to Al Qaeda" (İngilizce). University of California Press. 27 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2020. 
  6. ^ "Cemal Azmi Bey Kimdir, Kuzguncuk Cemal Azmi Bey İlköğreitmokulu web sitesi". 8 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2013. 
  7. ^ "Biz Trabzon'da Anmaya Korktuk, MEdya Trabzon 23.04.2009". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2013. 
  8. ^ a b c d e "İsmail Hacı Fettahoğlu, Trabzon Valisi Şehit Cemil Azmi Bey, Serander.net sitesi, Erişim tarihi:11.04.2012". 1 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012. 
  9. ^ "Adnan Yıldız, Fındık Sabunu, Ordu Kent Gazetesi, 11.04.2012". 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012. 
  10. ^ "Uğur Üçüncü, Millî Mücadelee Trabzon'da İttihatçilik, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ağustos 2006". 30 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012. 
  11. ^ "TBMM Tutanakları, 09.05.1926, Erişim tarihi:11.04.2012" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Enver Paşa</span> Türk asker ve siyasetçi (1881–1922)

İsmail Enver Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarında etkin olan Türk asker ve siyasetçi. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin önemli önderleri arasında bulunmuş, 1913'te Bâb-ı Âli Baskını adı verilen askerî darbeyle cemiyetin iktidara gelmesini sağlamış, 1914'te Almanya ile askerî ittifaka önayak olarak Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesine öncülük etmiş, savaş yıllarında Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili sıfatıyla askerî politikayı yönetmiştir. Bu savaş sırasında meydana gelen Ermeni Kırımı'nı hazırlayanlardan biridir. I. Dünya Savaşı'nın yenilgi ile sonuçlanması üzerine Almanya ve Rusya'da Türk halklarının bir araya getirilmesi amacıyla pek çok mücadelede bulunmuştur. Orta Asya'da Basmacı Hareketi'nin başına geçerek Bolşeviklere karşı savaşmıştır. 4 Ağustos 1922'de bir çatışma esnasında Bolşevikler tarafından öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Said Halim Paşa</span> 213. Osmanlı sadrazamı

Said Halim Paşa,, 12 Haziran 1913 - 3 Şubat 1917 tarihleri arasında, fiili gücün İttihat ve Terakki ve özellikle de Talat Paşa - Enver Paşa - Cemal Paşa üçlüsü elinde olduğu bir dönemde sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Cemal Paşa</span> Türk asker ve siyasetçi

Ahmed Cemâl Paşa, Türk siyaset adamı ve asker, İkinci Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin üç liderinden biridir. Özellikle Üç Paşalar İktidarı olarak da bilinen, 1913-1918 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun iç ve dış siyasetinin belirlenmesinde etkin rol oynamıştır. 11 Mart 1914 ve 14 Ekim 1918 tarihleri arasında bahriye nâzırlığı, 7 Aralık 1913 ve 21 Mart 1914 tarihleri arasında ise nâfia nazırlığı görevini üstlenmiştir. I. Dünya Savaşı'nda Suriye-Filistin Cephesi'nin komutanı olarak görev yaptı. 1915 yılında Türklere saldıran çetelere destek Ermenilerin sürgün edilmesini planlayanlardan birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Bahaddin Şakir</span> Türk hekim ve siyasetçi

Bahaeddin Şakir, Türk hekim ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Bâb-ı Âli Baskını</span> 1913te hükûmet binası olan Bâb-ı Âlinin basılmasıyla yapılan askerî darbe

Bâb-ı Âli Baskını, Osmanlı İmparatorluğu'nda 23 Ocak 1913 günü Enver Bey ve Talat Bey'in önderlik ettiği bir grup İttihat ve Terakki üyesi tarafından hükûmet binası Bâb-ı Âli'nin basılmasıyla yapılan askerî darbedir. Bu baskın sırasında Harbiye Nazırı Nâzım Paşa öldürülmüş, Sadrazam Kâmil Paşa'ya zorla istifası imzalattırılmıştır. Darbe sonrasında Mahmud Şevket Paşa Hükûmeti kurulmuş ve İttihat ve Terakki Partisi yönetime hakim hale gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Teşkîlât-ı Mahsûsa</span> Osmanlı İmparatorluğu’nda faaliyet göstermiş gizli bir örgüt

Teşkîlât-ı Mahsûsa, İttihat ve Terakki Cemiyeti bünyesinde Enver Paşa'ya bağlı olarak kurulan gizli teşkilattır. II. Meşrutiyet dönemi sonrası 1913-1918 yılları arasında etkinlik gösteren istihbarat ve propaganda işleri yürüten bir topluluktur. İttihat ve Terakki'nin Türkçü ve İslamcı siyasi görüşleri doğrultusunda, yurt içi ve yurt dışında, karşı istihbarat, propaganda, örgütlenme, suikast eylemlerinde bulunmuştur. Oluşumun isim babası Miralay Rasim Bey’dir. Çeşitli şahit ifadelerine göre 1911'den itibaren etkin olmuş, 17 Kasım 1913’te resmen kurulmuş ve daha sonrasında da 5 Ağustos 1914'te Harbiye Nezareti'ne bağlı resmî bir örgüte dönüştürülmüştür. 8 Ekim 1918'de İttihat ve Terakki hükûmetinin iktidardan ayrılması ile birlikte Teşkîlât-ı Mahsûsa da resmen tasfiye edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Talat Paşa</span> 214. Osmanlı sadrazamı

Mehmed Talat, Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'nin kurucu lideri, İttihat ve Terakki'nin kurucularından ve önde gelen liderlerinden olan Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">İttihat ve Terakki</span> Osmanlı İmparatorluğunda siyasal teşkilat

İttihat ve Terakki Cemiyeti, sonraları İttihat ve Terakki Fırkası, Osmanlı İmparatorluğu'nda İkinci Meşrutiyet'in ilanına önayak olup 1908-1918 yılları arasında faaliyet gösteren, 21 Mayıs 1889 tarihinde kurulmuş bir siyasal hareket ve siyasi partidir. Triumvira sistemi ile yönetilen bir meclis yapısında egemenlik sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyin Aziz Akyürek</span> Türk siyasetçi

Hüseyin Aziz Akyürek, II. Meşrutiyet döneminde Osmanlı Devleti bürokrasisinde üst düzey görevlerden sonra, Yunan işgali sonrası Manisa'da mutasarrıflık ve yine işgal sonrası İzmir'de önce valilik, sonra da belediye başkanlığı yapmış, TBMM 3. Dönem'den itibaren 5 dönem Erzurum milletvekili olarak Meclis'te bulunmuş Türk siyasetçisi ve idarecidir.

Üç Paşalar veya Üç Paşalar İktidarı olarak bilinen yapı, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde etkili olmuş üç önemli Osmanlı yöneticisinden oluşur. Bunlar, Dahiliye Nazırı ve sonradan Sadrazam Talat Paşa (1874–1921), Harbiye Nazırı Enver Paşa (1881–1922) ve Bahriye Nazırı (Osmanlı Donanmasından sorumlu bakan) Ahmed Cemal Paşa'dır, (1872–1922). Osmanlı İmparatorluğu'nun Almanların yanında I. Dünya Savaşı'na girmesinde İttihat ve Terakki Partisi'nin önde gelen yöneticileri olan bu üç paşa temel bir rol oynamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Doktor Nâzım</span> Türk doktor, siyasetçi ve bürokrat

Doktor Nâzım veya Selanikli Mehmed Nazım Bey, Türk siyasetçi, hekim, 22 Temmuz 1918-8 Ekim 1918 arası Maârif Nazırı ve 1915-16 dönemi Fenerbahçe SK fahri başkanı. İttihat Terakki Cemiyeti'nin kurucu liderlerinden ve Jön Türk Devrimi'nin öncü isimlerindendir. Askeri Tıbbiye'de okuduğu dönemlerde, daha sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun bir dönemine hükmedecek İttihat Terakki Fırkası'nın ve Teşkîlât-ı Mahsûsa'nın kurulmasında, örgütlendirilmesinde ve Osmanlı toplumunda büyük bir dönüşüm sağlayan meşrutiyetin yeniden ilanında oldukça önemli rol almış birkaç yöneticisi arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Şakir Kesebir</span> Türk politikacı

Mehmet Şakir Kesebir, Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Zeytindağı (kitap)</span>

Zeytindağı, Falih Rıfkı Atay'ın yedek subay olarak katıldığı I. Dünya Savaşı'ndaki anı ve izlenimlerinden oluşan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşta içine düştüğü durumu ortaya koyan eseri.

Cemal Keşmir, Osmanlı Devleti'nin son döneminde çeşitli valilik ve hükûmet nazırlıklarında bulunmuş bir devlet adamı.

<span class="mw-page-title-main">Nemesis Operasyonu</span>

Nemesis Operasyonu, Ermeni Devrimci Federasyonu tarafından Ermeni Kırımı'ndaki rollerinden ötürü bir dizi eski Osmanlı siyasi ve askeri liderinin yanında Eylül Günleri ile suçlanan Azeri siyasetçilere de karşı 1920 ve 1922 arasında gerçekleştirilmiş bir dizi suikastten oluşan bir gizli operasyondur. Şahan Natali ve Karekin Pastırmacıyan, operasyonun başındakilerdir. Operasyon adını Yunan mitolojisindeki intikam tanrıçası Nemesis'ten almıştır.

Duvardaki Kan 1986 yılında TRT 1'de yayımlanmış tarihi Türk dizisi, yönetmenliğini Natuk Baytan üstlenmiştir. Talat Paşa suikastını ve bu suikastla ilgili davayı konu alır.

<span class="mw-page-title-main">Aram Yerganyan</span>

Aram Yerganyan (Ermenice: Արամ Երկանեան;, Ermeni devrimci. Ermeni Kırımı'nda ve Bakü'deki Ermenilerin katledilişinde rol aldıkları iddiasıyla intikam eyleminde bulunarak Bahattin Şakir ve Fetali Han Hoyski'ye suikast düzenlemiştir. Ermeni ulusal kahramanı olarak kabul edilir.

Yenibahçeli Nail Bey Çerkez asıllı Osmanlı Devlet adamı, istihbaratçı ve yazar. İttihat ve Terakki'nin kurucu kadrosundandır. Özellikle İtalyanlara ve İngilizlere karşı yürüttüğü istihbarat faaliyetleriyle bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Erzurum Ermeni Kongresi</span>

Erzurum Ermeni Kongresi, Ermeni Devrimci Federasyonu'nun sekizinci dünya kongresi ve Osmanlı Ermenileri için Ermeni Kırımı öncesindeki dönüm noktalarından biri. Temmuz-Ağustos 1914'te düzenlenen bu kongreye özel bir heyet gönderen İttihat ve Terakki Cemiyeti, I. Dünya Savaşı'nda Kafkasya Cephesi açıldığında Rusya Ermenilerinin Rus ordusuna karşı ayaklanarak Güney Kafkasya'nın Osmanlı tarafından ele geçirilmesini kolaylaştırmaları istendi.

<span class="mw-page-title-main">Arşavir Şıracıyan</span>

Arşavir Şıracıyan, Ermeni yazar, tetikçi ve istihbaratçıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.