Celalabad - Turkipedia

Celalabad جلال آباد

Celalabad Celalabad'ın Afganistan'daki konumu
Ülke	Afganistan
Vilayet	Nangarhar Vilayeti
Kuruluş	1570
Yüzölçümü
• Toplam	122 km²
Rakım	575 m
Nüfus (2014)^[1]
• Toplam	356.275
• Yoğunluk	oto/km²
Zaman dilimi	UTC+04.30 (ASZ)

Celalabad (Farsça: جلال آباد; Darice: جلال‌آباد), Afganistan'ın doğusunda, Nangarhar Vilayeti'nin merkezi olan şehir.^[2]

Celalabad, Afganistan ile Pakistan arasında ve iki ülkeyi gerçek anlamda birbirine bağlayan konumuyla bölgenin tartışmasız en önemli kentidir.^[2] Hsuan-tsang tarafından eski adı Adinapur olarak yazılan kent Kabil Nehri ile Kunar Nehri'nin birleşme noktasında, Laghman Vadisi'nde yer almaktadır.^[2] Başkent Kabil'in 153 km. doğusundaki şehir, doğu Afganistan'ın en büyük sanayi ve ticaret merkezidir.^[2] Narenciye, şekerkamışı ve pirinç başta olmak üzere, tarım ürünleri üretimi ve kâğıt fabrikaları şehrin en önemli geçim kaynaklarıdır.^[2]

Kent, Afganistan ile Pakistan'ı birbirine bağlayan ana kara yolu üzerinde yer alır. Kabil'i Peşaver'e bağlayan bu yol üzerindeki en büyük şehir (Pakistan da dahil) Celalabad'dır. İki ülkeyi birbirine bağlayan bu kentin önemi gün geçtikçe artmaktadır. Günden güne artan ticari faaliyetleri karşılıyabilmek için de iki ülke arasına Celalabad bağlantılı demiryolu yapılması düşünülmektedir. Ayrıca Peşaver ile Celalabad arasındaki kara yolunun^[3] düzenlenmesinin ticareti ve turizmi daha da arttıracağı düşünülmektedir.

İklim

Celalabad iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	25,0	28,8	34,5	40,5	45,4	47,5	44,7	42,4	41,2	38,2	32,4	25,4	47,5
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	15,9	17,9	22,5	28,3	34,7	40,4	39,3	38,0	35,2	30,5	23,3	17,5	28,6
Ortalama sıcaklık (°C)	8,5	10,9	16,3	21,9	27,7	32,7	32,8	31,9	28,1	22,2	14,9	9,5	21,5
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	2,9	5,6	10,5	15,3	19,8	24,7	26,7	26,2	21,4	14,4	6,9	3,5	14,8
En düşük sıcaklık (°C)	−14,1	−9,5	−1	6,1	10,6	13,5	19,0	17,5	11,0	2,7	−4,5	−5,5	−14,1
Ortalama yağış (mm)	18,1	24,3	39,2	36,4	16,0	1,4	6,9	7,7	8,3	3,2	8,3	12,1	181,9
Kaynak: Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi^[4]

İşgal sonrası

31 Temmuz 2006'da, vilayet valisinin de katıldığı bir mevlit sonrası cami dışına yerleştirilen bombanın patlaması sonucu 4 kişi öldü.^[5]

30 Haziran 2010, Taliban militanları tarafından Celalabad Havaalanına saldırı düzenlendi. Ölen ve yaralanan olmadı.

18 Şubat 2011'de, kentte bulunan Bank Kabil'in bir şubesine Taliban tarafından düzenlenen saldırıda 18 kişi ölmüştür.^[6]

18 Mayıs 2011'de Celalabad'ın dış kesiminde bir polis minibüsüne karşı düzenlenen intihar saldırısında 13 kişi öldü.

Resimler

Valilik konutu, 2003
Pashtunistan Chowk in 2006
Kabil Nehri üzerindeki Behsud Köprüsü, 2009
Kentte bir cadde, 2004
Kentte bir cadde, 2007
Havaalanında'nda helikopterler
Bir tarla

Kardeş şehirler

San Diego, ABD

Kaynakça

^ "The State of Afghan Cities report 2015". 31 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
^ http://wheels.blogs.nytimes.com/2010/02/08/the-most-dangerous-road/ 25 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Celalabad'ın tehlikeli karayolları
^ "Celalabad İklim Verileri 1964-1983". Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2012.
^ "Celalabad: Afganistan'da Bombalı Saldırıda 4 Kişi Hayatını Kaybederken, 5 Çocuk Yaralandı". 24 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2011.
^ "Celalabad'daki saldırıda ölü sayısı: 18". 22 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2011.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Celalabad ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Celalabad resimleri 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İlgili Araştırma Makaleleri

Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.

Hamid Karzai Peştun asıllı Afgan siyasetçi. Afganistan eski devlet başkanıdır. Taliban sonrası ilk devlet başkanıdır. 2001-2004 yılları arasında halk tarafından desteklenen Karzai, 2004 seçimleri sonrası dönemde yönetimde yolsuzluğun artması, ülke çapında Taliban ve El-Kaide militanların tekrar güç kazanmasıyla birlikte hem Karzai'nin hükûmetine karşı hem de ülkenin geleceğine karşı bir şüphe ve güvensizlik ortamı oluştu. 2009 yılı Kasım ayında bir kez daha devlet başkanı seçilmiştir.

Taliban, Afganistan'da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş sürdürmüştür. İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban'ın 2016'dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade'dir. Grup; eroin gibi narkotiklerin ticaretinin yanı sıra haraç toplama, fidye ve alıkoyma gibi faaliyetlerle finanse edilmektedir. Ayrıca 2010'ların ortalarında, önceki hükûmetin yönetiminde yasadışı olan madencilik faaliyetlerinin kontrolünü ele geçirmiştir.

Kandehar Vilayeti (Peştuca: کندھار veya قندهار) Afganistan'ın 34 vilayetinden birisidir.

Ahmed Şah Mesud, "Penşir Aslanı" lakaplı Tacik kökenli Afgan askerî lider. Kabil'in kuzeyindeki Pençşir Vilayeti'nde bulunan Cangalak’ta Tacik kökenli bir ailede dünyaya geldi. Asker olan babası, Kral Zahir Şah’ın ordusunda albay olarak görev yapıyordu. Çocukluğunun büyük bölümü Kabil’de geçti. Ardından bir Fransız Lisesi olan İstiklal’e kaydoldu. Sonra Kabil Politeknik Okulu’nda mimarlık okudu. Ancak okulu bitirme şansı bulamadı. 1970'li yıllarda İslami harekete katıldı. Kabil Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olan Burhaneddin Rabbani’den etkilendi. 1973 yılında İslami hareketin ileri gelenleri arasına katıldı. 1974 yılında diğer liderler gibi Kral Davud rejiminin baskıları sonucu Pakistan’a gitti. 1975 yılında Davud yönetimini devirmek için yeniden ülkesine döndü. Kendisinden istendiği gibi Penşir Vadisi’ndeki Roka Bölgesini ele geçirdi. Ancak ordunun müdahalesi sonucu yeniden Pakistan’a kaçtı. 1978 yılında Konar bölgesinde halkı komünistlere karşı silahlandırdı. 1979 yılında Penşir’e döndüğünde Sovyet işgaline karşı başlatılan cihadın ünlü komutanlarından biri oldu. Mesud, Sovyetlere karşı askeri başarıları ile ülke çapında ün salmaya başladı. Batılı gözlemciler Mesud’u “Yetenekli Stratejist” ve “Hindikuş’un Napolyon’u” diye tanımlıyorlardı. Sovyetler 10 yıl süren işgalleri sırasında 80 km uzunluğundaki Penşir Vadisi’ne girmeye çalıştılarsa da bunda başarılı olamadılar ve Şubat 1989'da Afganistan’dan geri çekildiler.

Afganistan İslam Cumhuriyeti, Afganistan Savaşı sırasında 2004-2021 yılları arasında Afganistan'da var olan bir İslam cumhuriyetiydi. 2001'de ABD'nin Afganistan'ı işgal etmesinin ardından Taliban liderliğindeki Afganistan İslam Emirliği'nin ele geçirilmesi sonrası 2004 yılında kuruldu. 15 Ağustos 2021'de ülkenin büyük bölümünün kontrolü Afganistan İslam Emirliği'ne geçti. Afganistan'ın uluslararası olarak tanınan tek meşru devleti olduğu iddia edilmektedir.

Afganistan Savaşı, 2001 Ekim'inin 7. gününde başlamıştır. Amerika Birleşik Devletleri tarafından 11 Eylül saldırıları gerekçesi ile yapılmıştır. ABD Başkanı George W. Bush'un "terörle mücadele" politikası kapsamında yaptığı bir savaştır. Harekât Usame bin Ladin'in yakalanmasına değin sürecekti. Aynı zamanda Taliban ve diğer Taliban yandaşı güçlerin ortadan kaldırılması ile harekât sona erecekti. Böylelikle Afganistan'da iç güvenlik sağlanmış olacaktı.

Kandehar, Afganistan'ın Kandehar Vilayeti'nin yönetim merkezi olan şehir.

<span class="mw-page-title-main">Kâbil Nehri</span>

Kabil Nehri,, Afganistan ve Pakistan'da bir nehir. Irmağın yaklaşık 500 km. uzunluğundaki kısmı Afganistan sınırları içindedir. Kabil Nehri, bölgeye ve Kabil kentine adını vermiştir.

Gardez, Afganistan'ın Paktiya vilayetinin yönetim merkezi olan şehir.

Kâbil, Afganistan'ın başkenti ve en büyük şehri.

Bamyan veya Bamiyan (Farsça: بامیان, Bāmyān; ayrıca Bamiyan ve Bamian), Afganistan'da, Bamyan Vilayeti'nin yönetim merkezi olan şehir.

Çarikar, Afganistan'ın kuzeydoğusunda, Parvan Vilayeti'nin yönetim merkezi olan şehir.

Burhaneddin Rabbani, Taliban'ın 1996'da iktidara gelmesiyle fiilen devrilen; ama bu tarihten itibaren Taliban'ın 2001 yılında devrilmesine kadar geçen süreç boyunca Birleşmiş Milletler tarafından uluslararası alanda hukuken Afganistan'ın devlet başkanı olarak tanınan Tacik asıllı Afganistan eski devlet başkanı.

Argandab ilçesi, Afganistan'ın Kandehar Vilayeti'ne bağlı olan 16 ilçeden birisidir.

Hizb-i İslami, "İslam Partisi" anlamına gelir. Çoğunlukla Afganistan'daki komünist yönetimle ve SSCB ile olan savaşları ile bilinir. Gulbeddin Hikmetyar tarafından kurulmuş ve yönetilmiştir. 1975 yılında Afganistan'da kurulmuştur. 1969'da komünizme karşı savaşmak amacıyla Kâbil'de Kâbil Üniversitesi'nden bir grup öğretmen ve öğrencinin kurduğu "Müslüman Gençlik" organizasyonunun çatısı altında büyümüştür. Parti Peştun milliyeti içerisinde büyümüştür. İdeolojisini Müslüman Kardeşler, Ebu'l A'lâ el-Mevdudî ve Pakistan İslam Cemaati'nden almıştır.

Veziristan Savaşı ya da Kuzeybatı Pakistan Ayaklanması, Pakistan Ordusunun, radikal örgütler Pakistan Talibanı, Cundullah, Laşkari İslam, İslam Hukukunun Uygulanması Hareketi, El-Kaide ve DEAŞ'a karşı yürüttüğü savaştır.

Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:

Sevr Devrimi Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin, cumhurbaşkanı Muhammed Davud Han'ın başkanlığındaki Afganistan Cumhuriyeti hükûmetini devirmesiyle başladı. Daha sonra SSCB ile müttefik, komünist bir yönetim olan Afganistan Demokratik Halk Cumhuriyeti'i kuruldu.
Sovyet-Afgan Savaşı 1979 yılında başlayan ve 1989 yılında son Sovyet askerinin ülkeyi terk etmesiyle sona eren Afgan Savaşlarının ilk aşaması. Sovyet Ordusu, Afganistan Demokratik Halk Partisinin müdahale daveti üzerine Afganistan'ı işgale başladı. Ulusal Ordu ittifakı(Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin fonlaması) ile birlikte Sovyet birliklerini çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Pakistan, Suudi Arabistan, Mısır, Çin Halk Cumhuriyeti ve Federal Almanya Cumhuriyeti tarafından desteklenen Afgan Mücahitlerine karşı savaştı. Sovyetler Birliği sonunda 1989'da birliklerinin ülkeden ayrılmasını kabul etti ve geri çekti.
- Afganistan İç Savaşı (1989-1992) Sovyetlerin çekilmesinin hemen ardından hükûmet ve mücahitler arasında Sovyet birlikleri olmadan devam eden savaş. Sovyetler Birliği çekilmesine rağmen Afgan hükûmetini mücadelesinde mali ve askeri olarak desteklemeye devam etti ve aynı şekilde isyancı gruplar ABD ve Pakistan'dan destek almaya devam etti. Sovyet destekli Afgan hükûmeti 1992'de Kabil'in düşüşüne kadar hayatta kaldı. Savaş sonu Afganistan İslam Devleti ilan edildi.
Afganistan İç Savaşı (1992-1996) Kabil'in alınmasından sonra Mücahit gruplar arasındaki iç çekişme Afganistan'ı tam gaz yeni bir savaşın eşiğine getirmiştir. Şiddetli savaşlar şehri ele geçiren farklı kuvvetler arasında meydana geldi ve şehir bu kuvvetler tarafından büyük bombardımanlara maruz kaldı. Bu tarafların her biri; Afganistan'da nüfuz arayan Pakistan, İran veya Suudi Arabistan gibi birçok dış güç tarafından desteklendi. Bu çatışma, Pakistan tarafından desteklenen ve Arap ülkelerinden birkaç bin El Kaide savaşçısı tarafından desteklenen nispeten yeni bir milis grup olan Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından 1996'da sona erdi.
Afganistan İç Savaşı (1996-2001) Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından acilen başlayan Afgan İç Savaşı'nın üçüncü evresidir. Savaş Taliban ve ilan ettiği Afganistan İslam Emirliği ile Kuzey İttifakı arasında geçmiştir. Bu dönem boyunca, Kuzey İttifakı çoğunlukla savunmada savaştığından Taliban ülkenin neredeyse tamamını kontrol etti. İttifak lideri; Penşir Aslanı olarak anılan Ahmed Şah Mesud, 9 Eylül 2001'de El Kaide üyeleri tarafından öldürüldü.
Afganistan Savaşı (2001-2021) ABD'nin 11 Eylül saldırılarının zanlıları olan El kaide üyelerini barındırması ve oluşumun lideri Osama bin Ladin'i kanıtsız iade etmeyi reddetmesi üzerine Taliban'ı iktidardan düşürmek adına Afganistan'ı işgale girişmesiyle başlayan; Afgan savaşlarının 7 Ekim 2001'de başlayan son evresi. ABD'nin Afganistan'dan çekileceğini açıklaması üzerine Taliban 5 günde ülkenin yoğun bir kısmını kontrolü altına almış ve sonunda 15 Ağustos 2021 tarihinde Kabil'i düşürmüştür.

Kandehar Uluslararası Havalimanı, Afganistan'daki Kandehar'ın 16 kilometre güneydoğusunda bulunan bir havalimanıdır. Ülkenin ikinci ana uluslararası havaalanı ve en büyük askeri üslerden biri olarak, 250'ye kadar uçağı barındırabilecek kapasiteye sahiptir.

Afganistan ile Çin, tarih boyunca birbiriyle çoğunlukla samimi ilişkiler sürdürmüştür; İpek Yolu'nun sayesinde, bu bölgeler arasındaki ticarî ilişkiler en az Han Hanedanı dönemine dayanır. Günümüzde Afganistan'ın Pekin'de bir büyükelçiliği ve Çin'in Kâbil'de bir büyükelçiliği var. Ayrıca iki ülke arasında kısa bir kara sınırı bulunmaktadır.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.