Cekliler
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
Cekliler[1][2] (Azerice: Ceklilər), Kafkasya'da Azerbaycan'ın kuzey kesimlerinde yerleşik halk. Kafkasya'nın yerli halklarından biridir. Azerilerin parçası, Azerbaycan'ın aborigen nüfusu, etnik azınlıklarından olan Şahdağ halklarından biridir. Konuştukları dil Cekce veya Cek dili olarak adlandırılır.
Tarihçe
Cekliler'in yaranma tarihi belli değildir. Ama çok eski olduğu bellidir. Ataları Kafkasya Albanları ihtimal olunuyor.[3][4] Özellikle yaşadıkları Cek köyü Azerbaycanın en eski yerleşim yerlerinden biridir.
Ceklilerin etnografik özelliklerine bakınca, onların Azerbaycan'ın diğer halklarına, özellikle de Oğuz Türklerine[5] özgü pek benzer yanları sahip olmakla beraber, hem de lokal özelliklerini koruyup sakladıklarını da görmek mümkündür.
XIX yüzyılın 80'li yıllarına ait bir belgede ceklilerin sayısı 1277 kişi gösterilmiştir.[6][7]
Uzun yıllar gidiş-gelişin zor olduğu mekanlarda yaşayan Ceklilerin diğer Şahdağ halkları gibi çağdaş günümüze kadar kendi varlıklarını koruyup saklamalarının temel nedeni, işte başka uluslarla bütünleşme olmamalarıdır. Fakat buna rağmen, diğer Şahdağ halkları gibi Cekliler'de hiç de Azerbaycan'da ve dünyada cereyan eden başlıca küresel olaylardan dışında kalmamış, ülkenin diğer halkları kadar bu olayların taraf olmuş ve sorunların çözümüne katkıda bulunmakla birlikte, bu sorunların yarattığı fesatlardan da kendi nasiplerini almışlar.[10]
Diğer Şahdağ halkları gibi Cekliler'de Birinci ve İkinci Dünya savaşlarında, ayrıca Karabağ Savaşı′nda yer almıştır. Savaşların diğer katılımcıları gibi onlar da ağır kayıplara uğramış, vatanın özgürlüğü uğruna canlarını feda etmişlerdir. Özellikle, 1941-1945 yıllarında yaşanan Büyük Vatan Savaşı diğer Şahdağ halkları gibi Cekliler'in de demografik gelişimini ciddi etkilemiştir. Öyle ki, özellikle Kuba - Kusar - Şabran bölgesinde 1941 yılının Ekim ayında düzenlenen 223 saylı divizyonun yönetiminde savaşa yollanmış yüzlerce Cekliler'in çok büyük çoğunluğu cepheden kendi öz yurtlarına dönmemiştir. Fakat onların savaşta katılımı konusunda yeterli bilgi toplamak çok zordur. Bunun temel nedenleri şimdiye kadar bu alanda hiçbir temel araştırmanın yapılmamasıdır. Özellikle de Cekliler'in kendilerinin konuyu araştırmaması bu alanda gerçeklerin ortaya çıkmaması ile sonuçlanmış ve boşluklarla görülen bir düzlem yaratmıştır.[10]
Cekliler'in demografik gelişimine en ciddi darbe ise Ermeniler tarafından vurulmuştur. Öyle ki, 1918 yılının ilkbaharında Ermeniler tarafından gerçekleştirilen soykırım sırasında Kuba Rayonu'nda, diğer Şahdağ halkları gibi Cekliler'de çok ciddi zarar görmüştür.[11][12][13]
Cekliler'in büyük çoğunluğu Azerbaycan'ın kuzeyinde, Kuba, Haçmaz, Kusar rayonları toprağında toplu bir halde, Bakü, Sumgayıt şehirlerinde, Şabran, Siyezen rayonlarında yaşarlar. Rusya'da ve diğer birkaç ülkede de Cekliler bulunmaktadır. Cekcece'yi hala günlük yaşamda konuşurlar. Kendi genelek ve göreneklerini hala sürdürmektedirler.
Cekliler bugün de Azerbaycan Cumhuriyeti'nin sosyal-siyasal, ekonomik ve kültürel yaşamının tüm alanlarında, mümkün olduğu kadar yakından katılıyorlar.
Kendilerini "Cekad" (Türkçe: Cekli) adlandırıyorlar.
Dil
Cekliler Cek dili′nde konuşuyor. Kendi dillerini "Cekcə məz" (Türkçe: Cek dili) adlandırıyorlar.
Dinleri
Cekliler VII yüzyıla kadar ateşperest olmuşlar.[14] Cekliler′de bu dinin izleri şimdiye kadar kalmaktadır. Öyle ki, onların tarihi köyleri olan bu köyde şu anda da Ateşgah vardır.
Cekliler VII yüzyıldan sonra müslümandırlar. Cek köyündeki Ebu Müslim Camisi Sovyet hakimiyeti yıllarında yıkılarak, taşından okul binası, ağaçlarından ise tahıl deposu inşa edilmiştir. Cami ülkenin bağımsızlığa kovuştuğu ilk yıllarda, köy aksakallarından biri Şihali Muradovun girişimi ve köy sakinlerinin yardımlarıyla kısmen restore edilmiştir. Fakat maddi sıkıntılar yüzünden Ebu Müslim Camii'nin inşası henüz gerekli düzeyde tamamlanmamıştır. Onun çevresinde geniş bilimsel arkeolojik ve mimari çalışmalarının yapılması çok önemlidir.[15] Ebu Müslim Camisi, Azerbaycan'ın en eski camilerinden biridir. Söylentilere göre, bu cami Ebu Müslim camileri gibi Abbasi hilafetinin kurucusu Abbas'ın ünlü komutanı Ebu Müslüm El Horasani tarafından, yaklaşık VIII yüzyılda dikilmiştir.
Ayrıca Cek köyünde birçok dinî anıtlar vardır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Большая Энциклопедия в 62 томах: Джеки". 27 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2011.
- ^ "Джеки. www.terra.su". 9 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2011.
- ^ Алиев К. «К вопросу о племенах Кавказской Албании. Исследования по культуры народов Востока». Москва-Ленинград, 1960, s. 18
- ^ Гейбуллаев Г.А. «Топонимия Азербайджана». Баку, «Элм», 1986, стр. 93
- ^ T. Paşazadə. «Azərbaycanın milli etnik nümayəndələri – ceklilər», «Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Хəbərləri», № 1, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu, Bakı, «Müəllim», 2009, s. 39
- ^ İmaməddin Zəkiyev. "Naməlum xınalıqlı alimlər". "Ədəbiyyat" qəzeti 8 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Azerice)
- ^ H. Həvilov. Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı. Elm. 1991. səh. 40
- ^ "Ермаков Дмитрий Иванович. Группа мужчин и мальчиков из селения Джег. Джеки". 1 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2011.
- ^ "Ермаков Дмитрий Иванович. Группа девочек и старуха из селения Джег. Джеки". 1 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2011.
- ^ a b T.Ə.Paşazadə. «Böyük Vətən Müharibəsində və digər müharibələrdə Şahdağ хalqlarının iştirakının öyrənilməsi problemləri». «Böyük Vətən Müharibəsində qələbənin təmin olunmasında Azərbaycan хalqının rolü» mövzusunda keçirilmiş Respublika Elmi Konfransının Materialları, Sumqayıt Dövlət Universiteti, Sumqayıt, 7 may 2010, s. 89 (Azerice)
- ^ Указатель географических названий[]
- ^ Список селений Кубинского уезда, подвергшихся погромам в апреле-мае 1918 г.[]
- ^ "Солмаз Рустамова-Тогиди. «Куба. Апрель-май 1918 г. Мусульманские погромы в документах». Баку. 2010". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2011.
- ^ "İmaməddin Zəkiyev. IV-VII əsrlərin mənəvi mənzərəsinə bir baxış. "Dil və Ədəbiyyat" jurnalı. 2006. № 1 (49)". 15 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2011.
- ^ Tərxan Paşazadə, “Azərbaycanın milli etnik nümayəndələri – ceklilər”, "Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Xəbərləri", № 1, Bakı, “Müəllim”, 2009 s.37
Dış bağlantılar
- Tərxan Paşazadə, "Dünyanın nadir etnik qrupu - Azərbaycan cekliləri", Azərbaycan qəzeti 6 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
