İçeriğe atla

Cebirsel notasyon (satranç)

Satranç tahtasında cebirle konum gösterimi

Notasyon ile gösterim satrançta hamleleri belirtmek ve kayıt altına almak için kullanılan bir gösterim biçimidir. Resmi turnuvalarda notasyon tutmak zorunludur. Bu yöntemle maçlar esnasında imkansız hamleler (olmaması gereken hamleler) yapılmışsa durumun fark edilmesi sağlanır.

Tahtadaki karelerin gösterilmesi

Notasyon ile gösterimde satranç tahtası, 1'den 8'e kadar rakamlarla belirtilen 8 adet sütun ve a'dan h'ye kadar harflerle adlandırılmış 8 adet yatay sıradan oluşmaktadır. Tahtadaki her bir kare, onun, sıra ve sütununa ait bir harf-sayı ikilisiyle tanımlanmaktadır.

  • | a8 | b8 | c8 | d8 | e8 | f8 | g8 | h8 |
  • | a7 | b7 | c7 | d7 | e7 | f7 | g7 | h7 |
  • | a6 | b6 | c6 | d6 | e6 | f6 | g6 | h6 |
  • | a5 | b5 | c5 | d5 | e5 | f5 | g5 | h5 |
  • | a4 | b4 | c4 | d4 | e4 | f4 | g4 | h4 |
  • | a3 | b3 | c3 | d3 | e3 | f3 | g3 | h3 |
  • | a2 | b2 | c2 | d2 | e2 | f2 | g2 | h2 |
  • | a1 | b1 | c1 | d1 | e1 | f1 | g1 | h1 |

Sütunlar soldan itibaren a'dan h'ye kadar harflerle, yatay sıralar ise aşağıdan yukarıya doğru 1'den 8'e kadar rakamlarla isimlendirilmiştir. Böylece, oyunun başlangıcında Beyaz Şah e1 karesinde, Siyah Şah da e8 karesinde oturmaktadır.

Taşların gösterilmesi

Türkçe gösterimde, piyonlar dışındaki her taş, büyük harf olacak şekilde adının baş harfiyle adlandırılır:

Satranç taşları

Şah

Vezir

Kale

Fil

At

Piyon
  • Şah: Ş
  • Vezir : V
  • Kale : K
  • Fil : F
  • At : A

Piyonlara herhangi bir ilk harf verilmez. Bu asla bir karışıklığa neden olmaz; şöyle ki: Hangi piyon oynandıysa kısa notasyonda yalnızca piyonun gittiği kare yazılır. Yalnızca piyonun taş aldığı durumlarda, eğer aynı taşı birden fazla piyon alıyorsa, alan piyonun sütun harfi ve alınan taşın bulunduğu kare, araya çarpı işareti konarak belirtilir. Örneğin: axb4 (a hattındaki piyon b4 karesindeki taşı yedi)

Hamlelerin gösterilmesi

Bir hamleyi göstermek için oynayan taşı ve taşın oynadığı kareyi göstermek yeterlidir. Piyon hamleleri için, yalnızca piyonun gittiği karenin adresini belirtmemiz yeterlidir. Örneğin g1'deki At f3 karesine oynamışsa şu şekilde yazarız:

  • Af3
abcdefgh
8 a8b8c8d8e8f8g8h88
7 a7b7c7d7e7f7g7h77
6 a6b6c6d6e6f6g6h66
5 a5b5c5d5e5f5g5h55
4 a4b4c4d4e4f4g4h44
3 a3b3c3d3e3f3g3h33
2 a2b2c2d2e2f2g2h22
1 a1b1c1d1e1f1g1h11
abcdefgh
Af3 hamlesi

Beyazla oynanıyor ve Vezirin önündeki piyon iki kare ileri sürülüyorsa şöyle yazılır:

  • d4
abcdefgh
8 a8b8c8d8e8f8g8h88
7 a7b7c7d7e7f7g7h77
6 a6b6c6d6e6f6g6h66
5 a5b5c5d5e5f5g5h55
4 a4b4c4d4e4f4g4h44
3 a3b3c3d3e3f3g3h33
2 a2b2c2d2e2f2g2h22
1 a1b1c1d1e1f1g1h11
abcdefgh
d4 hamlesi

Bazen iki taş aynı yere oynayabilir. Diyelim ki, Beyaz g1'deki Atını e2'ye oynamak istiyor ama aynı zamanda c3'te de e2'ye oynayabilecek bir Atı var. Basitçe Age2 yazmak, hangi atın e2'ye oynadığı konusunda bir karışıklığı önler. Buradaki sır, terkedilen kare ve konulan karelerin isimlerini yazmaktır. Age2, g1'deki Atın e2 karesine oynadığını gösterir. Notasyonu doğru yazmak önemlidir, aksi halde birçok yanlışa yol açılabilir.

Taş almayı belirtmek için, oyuncuların çoğu x (çarpı) simgesini kullanır.

Örneğin: Siyah, Beyaz'ın Şah piyonunu c6'daki Atıyla almış olsun. O halde Axe6 yazılır. Taşı alan bir figürse (yani Şah, Vezir, Fil, At veya Kale) Büyük baş harfinden bunu anlarız. Ama bir piyon ise exd5 ya da gxf6 şeklinde yazılır.

Şah kanadında yapılan rok hamlesi (Kısa rok= Küçük rok) O-O; Vezir kanadında yapılan rok (Uzun rok= Büyük rok) O-O-O işaretiyle gösterilir.

En-passant

İlk çıkışında iki kare oynayan bir piyon beyazlarda 5. yataydaki, siyahlarda ise 4. yataydaki bitişik piyon tarafından alınabilir. Bu alışa geçerken alma denir. Bu alış, yapılan iki karelik çıkış hamlesinin hemen akabinde yapılabilir. Daha sonra yapılamaz.

Örneğin e5'teki Beyaz piyon (Büyük P). Eğer d7 veya f7'deki siyah piyonlardan herhangi biri iki kare oynarsa e5'teki beyaz piyon yalnızca bir sonraki hamlede d6'ya veya f6'ya giderek siyah piyonu alma hakkına sahiptir.

  • exd6 (e.p)'nın Cebirsel notasyon gösterimi

Terfi

Son yatay sıraya ilerleyen bir piyon (Beyaz için 8. yataya, siyah için 1. yataya), Şah ve piyon dışında herhangi bir figüre (genellikle Vezire) terfi eder. Vezir'e (V), Kale'ye (K), Fil'e (F) veya At'a (A) şeklinde gösterilir.

d7'deki beyaz piyon eğer d8'e ilerlerse Vezire çıktı (terfi etti) denir. Bunun notasyondaki gösterimi ise d8V'dir.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Satranç</span> İki oyuncu ile oynanan, turnuvaları düzenlenen ve birçok farklı türü olan zeka oyunu

Satranç, iki oyuncu arasında satranç tahtası ve taşları ile oynanan bir masa oyunudur. Dünya çapında turnuvaları düzenlenir ve bir spor dalı olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Satranç açılışları</span> satranç oyununun ilk hamleleriyle yapılan dizilim

Satranç açılışları ya da satranç açılımları, bir satranç oyununun ilk adımını oluşturan ve oyun ortasındaki pozisyonu belirlemede önemli olan "açılış hamleleri"dir. Tüm açılış dizilimleri beyazın hamlesiyle başlar ve siyahın bu hamleye yanıt vermesiyle biter. Çok sayıda açılış hamlesi ve bir o kadar da varyantları vardır. Bu açılışlar durgun pozisyon oyunlarından vahşi taktik oyunlarına kadar uzanır. Satranç oyunlarında, oyun 3'e ayrılır. "Açılış" oyunun ilk kısmıdır, piyonlarla merkez kuşatılır ve taş geliştirme yapılır, ardından genelde taş değişiminin yapıldığı "oyun ortası" ve son taşların kaldığı maçın kaderinin hemen hemen belirlendiği "oyun sonu" kısmı gelir.

Herdem Yeşil Parti, 1852'de Adolf Anderssen ve Jean Dufresne arasında oynanmış ünlü satranç oyunudur.

Kale, satranç oyununda kullanılan vezirden sonra en güçlü satranç taşıdır. Bu taş satranç tahtası üzerinde uygun dizilişte en sağ ve en solda yer almak üzere bir oyuncuda iki tanedir. Maddi değeri 5 piyon birimidir.

Vezir, satranç oyunundaki saldırı alanı en geniş taştır. Satranç oyununda her oyuncu oyuna şahın yanında konumlandırılmış bir vezirle başlar. Maddi değeri 9 piyon birimidir.

At, satranç oyunundaki hafif taşlardan biridir. Maddi değeri 3 piyon birimidir. Satranç oyununa her oyuncu ikişer at ile başlar. Atların başlangıç konumu beyaz taşlarla oynayan oyuncu için b1 ve g1, siyah taşlarla oynayan oyuncu için b8 ve g8 kareleridir. At, bir orduda şövalye veya atlıya benzetilebilir.

Piyon, satranç oyunundaki en zayıf ve sayıca en fazla olan taştır. Satranç bir savaş oyunu olarak düşünülürse piyonlar bu savaştaki en yalın asker olan piyadeyi temsil eder. Satranç oyununda her oyuncu oyuna sekiz piyonla başlar. Bu piyonlar oyuncunun gördüğü taraftan bakıldığında satranç tahtasının ikinci sırasını kaplar. Piyonların başlangıç konumu beyaz taşlarla oynayan oyuncu için a2, b2, c2, d2, e2, f2, g2 ve h2, siyah taşlarla oynayan oyuncu için a7, b7, c7, d7, e7, f7, g7 ve h7 kareleridir. Piyonlar karşı takımın son yatayına ulaştığında at, fil, kale veya vezire terfi edebilir.

<span class="mw-page-title-main">Altıgen satranç</span>

Altıgen satranç, altıgen bir tahtanın üzerinde oynanan satranç türevlerinin ortak adıdır. En fazla bilineni 1936 yılında Władysław Gliński tarafından oluşturulmuş Gliński'nin altıgen satrancıdır.

<span class="mw-page-title-main">Quoridor</span>

Quoridor, Mirko Marchesi tarafından tasarlanan ve Gigamic tarafından yayınlanan 2 veya 4 oyunculu bir kutu oyunudur. Quoridor 1997'de Mensa Akıl Oyunları ödülünü ve ABD, Fransa, Kanada ve Belçika'da Yılın Oyunu ödülünü aldı.

Satrançta terfi, piyonun satranç tahtasındaki son yataya gelmesiyle istenen bir alete terfi etmesidir.

Açmaz bir satranç taktiğidir. Açmaz durumunda saldırıya uğrayan taş daha değerli bir başka taşını saldıran tarafa vermeden hareket edemez. Açmaz konumu oluştuğunda saldıran taş için açmaza aldı, savunan taraf için açmazda ifadesi kullanılır. Sadece yatay, dikey ve çapraz olarak çok sayıda karede hareket edebilen taşlar rakip taşları açmaza alabilir. Şahlar, Atlar ve piyonlar rakiplerini açmaza alamazlar. Şah dışında her taş açmaza alınabilir zira şah çekildiğinde zaten Şah ile hamle yapmanız gereklidir.

<span class="mw-page-title-main">Timur satrancı</span>

Timur satrancı veya Timurlenk satrancı bir Orta Çağ satranç çeşididir. Modern satranç gibi, shatranj'dan türetilmiştir. Timur satrancı, Türk lider Timur döneminde Orta Asya'da geliştirilmiş, icadı da Timur'a atfedilmiştir. Timur satrancının üst varyantı, Chaturanga'nın daha büyük bir çeşidi olduğundan, yaygın satranca karşılık gelen Shatranj ash-shaghir 'a karşıt olarak Shatranj Al-Kabir olarak da adlandırılır. Oyun genel hatlarıyla modern satranca benzese de önemli farklılıklar bulundurmaktadır, örneğin piyonların çeşitlerinin olması ayırt edici bir özelliktir.

Açık Oyun veya Şahların Piyonu Açılışı, aşağıdaki hamlelerle başlayan bir satranç açılışları ailesi için genel bir terimdir:

  1. e4 e5

Bir satranç oyununda piyon yapısı, piyon düzeni, piyon iskeleti ya da piyon strüktürü, satranç tahtasındaki piyonların konfigürasyonudur. Piyonlar satranç taşları arasında en az hareketli olanlardan olduğundan, piyon yapısı nispeten statiktir ve dolayısıyla pozisyonun stratejik karakterini belirlemede büyük rol oynar.

Satrançta izole bir piyon, bitişik dikeylerinde kendi renginde piyon bulundurmayan bir piyondur. İzole piyonlar genellikle bir zayıflıktır çünkü diğer piyonlar tarafından korunamazlar. Piyonun önündeki kare, rakibin taşları oturtması için iyi bir karakol olabilir. Piyonu korumak için daha az taş olduğundan, izole piyonlar genellikle oyun sonunda zayıflar.

Satrançta geçer piyon, sekizinci yataya ilerlemesini engelleyecek rakip piyonun bulunmadığı bir piyondur yani ne aynı dikeyde ne de bitişik dikeyde önünde rakip piyon yoktur. Geçer piyona bazen halk dilinde geçer denir. Geçer piyonlar avantajlıdır çünkü yalnızca rakibin taşları onların ilerlemesini engelleyebilir.

Damiano Savunması aşağıdaki hamlelerle başlayan bir satranç açılışıdır:

  1. e4 e5
  2. Af3 f6?

Kapalı Oyun veya Vezirlerin Piyonu Açılışı, şu hamlelerle başlayan bir satranç açılışıdır:

1. d4 d5

Satrançta bağlı piyonlar, izole piyonlardan farklı olarak, bitişik dikeylerde kendi rengiyle aynı iki veya daha fazla piyondan oluşur. Bu piyonlar, piyon yapısını oluşturmada etkilidir çünkü çapraz olarak birbirlerine bağlı olduklarında, g ve h dikeylerindeki beyaz piyonlar gibi, bir piyon zinciri oluştururlar, bu sayede arkadaki piyon öndeki piyonu korur. Bu tip piyon zincirlerine saldırırken zayıf nokta en arkadaki piyondur, çünkü bu piyon başka bir piyon tarafından korunamamaktadır.

Satrançta, özellikle oyun sonlarında, anahtar kare bir oyuncunun şahının bu kareyi işgal edebilmesi durumunda, kendi piyonunu terfi etmesi veya rakibin piyonunu kazanması gibi bir kazanç sağlamasını mümkün kılan kareye denir. Anahtar kareler genellikle sadece şahlar ve piyonlardan oluşan oyun sonlarında kullanışlıdır. Şah ve piyon, şaha karşı oyun sonunda, anahtar kareler piyonun konumuna bağlıdır ve belirlenmesi kolaydır. Bazı daha karmaşık konumlarda anahtar kareler kolayca belirlenebilirken diğer konumlarda anahtar karelerin belirlenmesi daha zor olabilir. Bazı konumlarda hem beyaz hem de siyah için anahtar kareler bulunabilir.  


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.