İçeriğe atla

Cavid Bey

Mehmed Cavid Bey
Mehmed Cavid Bey
Doğum1877
Selanik, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm26 Ağustos 1926 (49 yaşında)
Ankara, Türkiye
Defin yeriCebeci Asri Mezarlığı, Ankara
Etnik kökenYahudi
EğitimMekteb-i Mülkiye
MeslekSiyasetçi, yazar, yayımcı
26 Ağustos 1910 tarihli Servet-i Fünun dergisinde, Maliye Nazırı Cavit Bey 1910 yılında Selanik'te.

Mehmed Cavid Bey (Osmanlıca: محمد جاويد بك, d. 1877, Selanik - ö. 26 Ağustos 1926, Ankara), II. Meşrutiyet döneminde maliye nazırlığı yapmış Yahudi kökenli Osmanlı siyasetçisi.[1][2] Atatürk'e suikast girişiminin sorumlularından biri olduğu gerekçesiyle tutuklandı ve yargılandıktan sonra idam edildi. Osmanlı İmparatorluğu’nda liberalizm düşüncesinin öne çıkan isimlerindendi.[3] Hukukçu, dil eleştirmeni ve çevirmen Şiar Yalçın'ın babasıydı.

Yaşamı

Mehmed Cavid Bey, Selanik'te 1877 (1294) yılında doğmuştur.[4] Doğumu ile ilgili olarak oğlu Şiar Yalçın 1875 tarihini verse de Nazmi Eroğlu'nun araştırması 1877 olduğunu ortaya koymaktadır.[4] Mehmed Cavid Bey'in babası Recep Naim Efendi, Selanik'te ticaret ile uğraşmaktadır.[4] Annesi ise Fatma Hanım'dır.[4] Mehmed Cavid Bey'in iki erkek kardeşi ve iki de kız kardeşi vardı.[4] Kendisi gibi eğitimci olan Şefkati (Gerçel) Bey'de Mehmed Cavid Bey ile beraber Feyziye Mektebinde çalışmış ve çalışmalarına yardımcı olmuştur. Kazım (Gerçel) Bey ise ticaretle uğraşmış ve Gerçel çoraplarını marka haline getirmiştir. Görüldüğü gibi kardeşleri, Gerçel soyadını kullanmaktadırlar.[4] Mehmed Cavid Bey'in iki defa evlendiğini ilk eşi olan Saniye Hanım'ın 1909 yılında erken yaşta ölmesinden sonra uzun yıllar bekar hayatı yaşadığı görülmektedir.[4] Mehmed Cavid Bey, Selanik'te iken akrabalarından Saniye Hanım ile 1906 yılında evlenmişti.[4] Bu evlilikten çocukları olmamış ve eşini üç yıl sonra verem hastalığından kaybetmiştir.[4] Cavit Bey, Sabetayist kökenlere sahip bir ailenin ferdiydi.[5][6][7]

İstanbul'da Mekteb-î Mülkiye’de eğitim gördü. Selanik’e döndükten sonra Jöntürk hareketine katıldı. Feyziye Mektepleri’nde müdürlük ve öğretmenlik yaptı. 1908-1911 yıllarında İstanbul’da liberal düşünceyi savunan ve on beş günde bir yayımlanan Ulûm-ı İktisâdiye ve İçtimâiye Mecmuası’nı Rıza Tevfik ve Ahmet Şuayip ile birlikte çıkardı.[8]

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra I.ve II. dönem Selanik ve III. dönem Çanakkale mebusu olarak İstanbul’daki mecliste yer aldı. 31 Mart Vakası'ndan sonra sadrazam Ahmet Tevfik Paşa tarafından maliye bakanlığı görevine getirildi. İttihat ve Terakki yönetimi sırasında çeşitli defalar bu göreve getirilip ayrıldı. Osmanlı maliyesini modernleştirdi.[9] Kapitülasyonların kaldırılması için büyük mücadele verdi. Türk iş adamı sınıfının doğması için uğraştı. İktisadi liberalizme inanmış olan Cavit Bey’in 1917 yılı bütçe konuşması ünlüdür:

“Biz milliyetperveriz. İstemeyiz ki memleketimizde yapılacak bütün teşebbüsler ecnebiler tarafından yapılsın ve misafir olalım. Hayır!”

Ülkenin I. Dünya Savaşı’na girmesine[10] ve Ermeni Tehciri'ne karşı çıktı.[11][12] 1917’de bir devlet bankası hâline getirilmesi planlanan İtibar-ı Milli Bankası’nın (Crédit National Ottoman) kurucuları arasında yer aldı. Bu girişim, "iktisadi cihad" olarak tanımlanıyordu. Savaştan yenik çıkıldığı için bu proje gerçekleşmedi. Mondros Ateşkes Anlaşması'nın imzalanmasından sonra Ahmet İzzet Paşa kabinesi ile birlikte istifa etti. Daha sonra kurulan hükûmetlerde yer almadı.

Savaştan sonra Cavit Bey, işgal devletleri tarafından kurulan Âliye Divan-ı Harb-i Örfi adlı mahkemede yargılandı. Gıyabında 15 yıl kürek cezasına mahkûm edilince İsviçre’ye gitti.[13] Şubat 1921’de toplanan Londra Konferansı’nda Ankara’nın temsilcisi Bekir Sami Bey’e eşlik ettikten sonra temmuz 1922’de Türkiye’ye döndü.

1916 ile 1918 yılları arasında Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası büyük üstatlığı yapmıştır.[14]

Osmanlı Saltanatı’nın kaldırılmasından sonra sürgüne gönderilen Şehzade Burhaneddin’in eski eşi Aliye Nazlı Hanım ile 1921’de evlendi. Bu evlilikten oğlu Osman Şiar (Yalçın) dünyaya geldi (1924).

Lozan Barış Antlaşması’nı imzalayan Türkiye delegasyonunda üye olarak bulunan Cavit Bey, cumhuriyet rejimi sırasında yönetime muhalif bir tutum takındı. İzmir Suikastı hadisesi sonrasında suikast girişiminin bir parçası olmakla suçlandı. Kendisini yargılayan İstiklâl Mahkemesi hakimleri savunmasını suçsuzluğunu ispatlayıcı nitelikte bulmadı ve 26 Ağustos 1926 günü Cebeci’deki Umumî Hapishane’de Doktor Nâzım Bey, Yenibahçeli Nail Bey ve Hilmi Bey ile birlikte idam edildi. Bu isimlerin cenazeleri hapishanenin avlusuna gömüldü.[15] "İzmir Suikasti" hâdisesiyle hiçbir ilgisinin olmadığı, suçsuz olduğu ve haksız yere idâm edildiği İsmet İnönü'nün hatıralarında anlatılır.[16] 1925-1926 döneminde Fransa'nın Ankara Büyükelçisi olan Albert Sarraut'ın doğrudan Mustafa Kemal ile görüşerek Cavid Bey'in affedilmesini istediği iddia edilmektedir.[17]

Suikast girişimi nedeniyle tutuklu bulunduğu sırada eşine çıktıktan sonra okuması için yazdığı mektuplar “Zindandan Mektuplar” adıyla, iki yaşındaki oğlu için yazdıkları ise “Şiar’a Mektuplar” adıyla yayımlandı. Oğlu Osman Şiar'ı, arkadaşı Hüseyin Cahit Bey yetiştirdi. Mezarının yeri uzun süre gizli kaldı. Kayıp mezarı 1950'lerde, eşi Aliye Hanım ve dönemin Cumhurbaşkanı Celâl Bayar’ın girişimleriyle bulunarak Cebeci Asri Mezarlığı’na nakledildi.[15]

Hakkında Yazılanlar

  • “Fırtınalı Günlerin Ünlü Maliye Nazırı Cavid Bey”, Nazmi Eroğlu, Bir Harf Yayınları, 2009
  • "Türkiye’nin iktisatla savaşının kısa tarihi" Yıldıray Oğur, Karar https://www.karar.com/yazarlar/yildiray-ogur/turkiyenin-iktisatla-savasinin-kisa-tarihi-1591434
Vikisöz'de Cavid Bey ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

Kaynakça

  1. ^ "An Enemy Old and New: The Dönme, Anti-Semitism, and Conspiracy Theories in the Ottoman Empire and Turkish Republic". University of Pennsylvania Press. 2013. 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  2. ^ The Dönme: Jewish Converts, Muslim Revolutionaries, and Secular Turks. Mehmed Cavid Bey (İngilizce). Stanford University Press. 2010. ss. 97-108. ISBN 9780804768672. Erişim tarihi: 29 Kasım 2010. 
  3. ^ ""Jews, Be Ottomans!" Zionism, Ottomanism, and Ottomanisation in the Hebrew-Language Press, 1890 1914" (PDF). “In France, Everything Is French”: Ideas and Perceptions of Jewish Identity and Zionism. University of Greenwich. 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Kasım 2020. 
  4. ^ a b c d e f g h i "Mehmed Cavid Bey ve İzmir Suikastı Yüksek Lisans Tezi" (PDF). 
  5. ^ Ilgaz Zorlu, Evet, Ben Selânikliyim: Türkiye Sabetaycılığı, Belge Yayınları, 1999, p. 223.
  6. ^ Yusuf Besalel, Osmanlı ve Türk Yahudileri, Gözlem Kitabevi, 1999, p. 210.
  7. ^ Rıfat N. Bali, Musa’nın Evlatları, Cumhuriyet’in Yurttaşları, İletişim Yayınları, 2001, p. 54.
  8. ^ "Doç. Dr. İsmail Doğan, Sosyolojik Düşüncenin Osmanlı'daki Kaynakları: "Ulûm-ı İktisâdiye ve İçtimâiye Mecmuası" Örneği, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi Cilt 32, Sayı 1, 1999" (PDF). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2010. 
  9. ^ "Taha Akyol, Cavit Bey'in İdamı, Milliyet Gazetesi, 25.10.2010". 27 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2010. 
  10. ^ "Taha Akyol, Vatanperver mi, Vatan Haini mi, Milliyet Gazetesi, 11.02.2009". 29 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2010. 
  11. ^ Hasan Babacan ve Servet Avşar. Cavid Bey. Meşrutiyet Ruznâmesi. Cavid Bey. Meşrutiyet Ruznâmesi 3. Cilt. Türk Tarih Kurumu. s. 135. ISBN 9789751630384. 
  12. ^ Akyol, Taha (25 Ekim 2010). "Cavit Bey'in idamı". Milliyet. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020. 
  13. ^ "Ayşe Hür, Sarı Paşa, Kara Çete ve Kurt Kanunu, Taraf Gazetesi, 29.06.2008". 27 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2010. 
  14. ^ "Büyük Üstatlar". 27 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021. 
  15. ^ a b Savran, Gülten Savaşal (2006). "1926 İzmir Suikastı ve İstiklal Mahkemeleri". İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. ss. 81-82. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2013. 
  16. ^ İnönü, İsmet, 1884-1973. (2006). Hatıralar. 2. baskı. Selek, Sabahattin. Ankara: Bilgi Yayınevi. ISBN 975-22-0177-6. OCLC 181155584. 
  17. ^ Bkz. Grey Wolf (Bozkurt), H. C. Armstrong, 1932, s. 276

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">V. Mehmed</span> 35. Osmanlı padişahı (1909–1918)

V. Mehmed ya da Mehmed Reşad, Osmanlı İmparatorluğu'nun 35. padişahı ve 114. İslam halifesi.

<span class="mw-page-title-main">Zübeyde Hanım</span> Mustafa Kemal Atatürkün annesi (1857–1923)

Zübeyde Hanım, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün annesi.

Düzmece Mustafa veya Mustafa Çelebi Yıldırım Bayezid ile Devlet Şah Hatun'un oğludur. II. Murat'ın amcası olan Düzmece Mustafa, daha sonra bir başka krize sebebiyet veren II. Murat'ın küçük kardeşi "Şehzade Küçük Mustafa Çelebi" ile karıştırılmamalıdır. "Düzmece Mustafa Çelebi" II. Murat döneminin başlangıcında en büyük siyasi krizlerinden birine sebebiyet vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyin Cahit Yalçın</span> Türk gazeteci ve politikacı

Hüseyin Cahit Yalçın, Türk gazeteci, yazar, çevirmen, siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Vasıf Karakol</span>

Mustafa Vasıf Karakol, , Türk asker ve siyaset adamı.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Meşrutiyet</span> Osmanlı Devletinde ikinci anayasal monarşi dönemi (1908–1920)

İkinci Meşrutiyet, Osmanlı Anayasası'nın, 30 yıl askıda kaldıktan sonra, 23 Temmuz 1908'de yeniden ilan edilmesiyle başlayan ve Mebuslar Meclisinin Sultan Vahdettin tarafından 11 Nisan 1920'de tasfiyesi ile sona eren dönemdir. Bu dönemde parlamenter demokrasi, seçim, siyasi parti, askerî darbe ve diktatörlük olgularıyla tanışılmış, iki büyük savaş yaşanmış ve imparatorluğun dağılmasına tanık olunmuştur.

İzmiroğlu Cüneyd Bey Osmanlı Devleti'nin yaşadığı Fetret Devri ve II. Murad'ın saltanatının ilk yıllarında gündemde kalmış, Osmanlı Devleti'nin bu 20 yıllık süredeki bütün toparlanma çabalarında karşısına çıkmış bir yerel yönetici ve asidir. İsmi bu anlamda Fetret Devri ile özdeşleşmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Doktor Nâzım</span> Türk doktor, siyasetçi ve bürokrat

Doktor Nâzım veya Selanikli Mehmed Nazım Bey, Türk siyasetçi, hekim, 22 Temmuz 1918-8 Ekim 1918 arası Maârif Nazırı ve 1915-16 dönemi Fenerbahçe SK fahri başkanı. İttihat Terakki Cemiyeti'nin kurucu liderlerinden ve Jön Türk Devrimi'nin öncü isimlerindendir. Askeri Tıbbiye'de okuduğu dönemlerde, daha sonrasında Osmanlı İmparatorluğu'nun bir dönemine hükmedecek İttihat Terakki Fırkası'nın ve Teşkîlât-ı Mahsûsa'nın kurulmasında, örgütlendirilmesinde ve Osmanlı toplumunda büyük bir dönüşüm sağlayan meşrutiyetin yeniden ilanında oldukça önemli rol almış birkaç yöneticisi arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">İzmir Suikastı</span> Atatürkün hedeflendiği 1926 tarihli suikast planı

İzmir Suikastı, Türkiye Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa'ya 14 Haziran 1926 tarihinde, İzmir'de yapılması planlanan suikast girişimidir. Aralarında eski bakanlar, milletvekilleri ve valiler de bulunan bir grup tarafından planlanmış ancak hayata geçirilmeden engellenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Canbulat</span>

İsmail Hakkı Canbulat, Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Rıdvan İsmail Paşa</span>

Rıdvan İsmail Paşa, Osmanlı devlet adamı. 1890 ve 1906 yılları arasında İstanbul şehremini olarak görev yapmıştır. İstanbul'un en uzun süre görev yapan belediye başkanlarından biri olan Rıdvan İsmail, 1906'da kendisine yapılan bir suikast sonucunda öldü.

<span class="mw-page-title-main">Dulkadiroğulları Beyliği</span> Türk beyliği

Dulkadiroğulları Devleti (Beyliği), II. Dönem Anadolu beyliklerinden biridir. 1339-1522 yılları arasında Anadolu'nun güneyinde, Elbistan merkez olmak üzere kurulmuş bir Türkmen devletidir. Dulkadiroğulları Oğuzlar'ın Bozok kolundan, Yıldız Han soyundan, Avşar, Beydilli, Kargın boyundandır. İlk reisi Zeyneddin Karaca Bey'dir. Osmanlı İmparatorluğu ve Memlükler arasında mücadelelere neden olan devlet, 1515 yılı Turnadağ Muharebesi sonucunda yıkılarak Osmanlı İmparatorluğu'na bağlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mehmet Tevfik Biren</span> Türk devlet adamı

Mehmet Tevfik Biren ya da Mehmed Tevfik Bey, Osmanlı Devleti'nin son döneminde Nazırlık ve Valilik gibi yüksek düzeylerde görev yapmış bir devlet adamı.

Osman Şiar Yalçın, Türk yazar, çevirmen, hukukçu.

<span class="mw-page-title-main">Pirizade İbrahim Hayrullah Bey</span>

Pirizade İbrahim Hayrullah Bey (1859-1934) Osmanlı Devleti'nin son döneminde yüksek derecede çeşitli görevlerde bulunmuş bir devlet adamıydı.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Şükrü Bayındır</span>

Ahmet Şükrü Bey, Türk siyasetçidir.

<span class="mw-page-title-main">Abdülkadir Bey (Ankara Valisi)</span> Türk siyasetçi

Abdülkadir Bey ya da Antepli Abdülkadir Bey, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde askerlik ve siyasetçilik, Türkiye'nin ilk yıllarında ise valilik yapmış bir devlet adamıdır. İzmir Suikastı'na katılmaktan dolayı mahkûm olmuş ve idamla cezalandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Fenerbahçe Bisiklet Şubesi</span> Fenerbahçe Spor Kulübünün 1912-1960 arasında etkin olmuş kolu

Fenerbahçe Bisiklet Şubesi, Fenerbahçe Spor Kulübü'nün 1912-1960 yılları arasında çeşitli dönemlerde faaliyet gösteren branşıdır.

Ulûm-ı İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası, Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk sosyal bilim dergisidir. Derginin kurucuları Ahmet Şuayip, Rıza Tevfik Bölükbaşı ve Mehmet Cavid Bey'dir. Dergi her ayın 15. günü yayınlamış ve 27 sayı sürmüştür. Osmanlı İmparatorluğu'nda liberalizm düşüncesinin kapsamlı analizlerine yer veren ilk dergidir ve Osmanlı aydınlarının liberalizme bakışı hakkında dönemsel ipuçları taşımaktadır. Dergi entelektüel kesime hitap eden dergilerdendir ve liberal yönünün dışında pozitivist ve batı yönlüdür.

Yenibahçeli Nail Bey Çerkez asıllı Osmanlı Devlet adamı, istihbaratçı ve yazar. İttihat ve Terakki'nin kurucu kadrosundandır. Özellikle İtalyanlara ve İngilizlere karşı yürüttüğü istihbarat faaliyetleriyle bilinmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.