İçeriğe atla

Carnegie Kütüphanesi

Carnegie Kütüphanesi, İskoç iş adamı ve hayırsever Andrew Carnegie tarafından yapılan bağışlarla kurulan bir kütüphanedir. 1883 ile 1929 arasında toplamda 2,509 Carnegie kütüphanesi yapılmıştır ve bunların arasında kamu veya üniversite kütüphaneleri sistemine bağlı olanlar da vardır. Rakamsal olarak açıklamak gerekirse; ABD'de 1689, İngiltere ve İrlanda'da 660, Kanada'da 125 ve Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Afrika, Belçika ve Fransa'da birçok kütüphane yaptırmıştır.[1][2]

Ulusal Portre Galerisi'nde sergilenen Carnegie portresi

İlk başlarda Carnegie kütüphaneleri İskoçya veya Pittsburgh,Pensilvanya gibi Carnegie'in bizzat kişisel bağlantıda olduğu yerlerde kurulmuştu. 1899'dan itibaren, Carnegie bu alanların dışındaki yerlere bağışları artırmaya başladı.[3]

Andrew Carnegie'nin hayırseverliği "altın yağmuru" şeklinde tasvir ediliyor. Puck dergisi. 1903.

Sonraki yıllarda çok az sayıda kasabanın bağış başvurusu kabul edildi. Son bağışın yapıldığı 1919 yılında, ABD'de neredeyse yarısı Carnegie bağışları tarafından yapılmış olmak üzere 3500 kütüphane bulunuyordu.[4] Sadece ABD'de yaptığı bağışlar ise günümüz parası ile 1.3 milyar doları buluyordu.[3]

Dunfermline'daki ilk Carnegie kütüphanesi

Tarihçe

Carnegie kütüphanelerinin ilki doğum yeri olan Dunfermline, İskoçya'da Dunfermline Carnegie Kütüphanesi adı ile açılmıştır. 1881 yılında yaptırılmıştır ve açılışı ise 1883'te gerçekleşmiştir.[5] Kumtaşından yapılan bu binanın ön girişindeki duvara şu söz kazınmıştır: "Let there be light" (Türkçe: Bırakın orada ışık olsun)

Carnegie tarafından ABD'de yaptırılan ilk kütüphane ise sonradan memleketi gibi benimsediği Allegheny, Pensilvanya'da 1886'da açılmıştır. 1890'da da ABD'deki ikinci kütüphanesi açılmıştır. Bu bina aynı zamanda dünyadaki ilk Carnegie Müzik Salonu'nun bulunduğu kütüphane olma özelliğini taşır.

ABD'de ilk Carnegie kütüphanesi 1889 yılında Braddock,Pensilvaya'da açılmıştır. Pittsburgh'un 15 kilometre kuzeyinde olan bu kasaba Carnegie Demir Şirketi'ne ev sahipliği yapıyordu. 1893'te yapılan eklemeler binanın büyüklüğünü 2 katına çıkarmış ve aynı zamanda ABD'deki 3. Carnegie Müzik Salonu'nu da içerisinde barındırmıştır.

İlk başlarda, Carnegie bağış düşüncesini sadece birkaç kasaba ile sınırlandırmıştı. Bunlar daha çok İskoçya ve Pittsburgh bölgesindeydi. ABD'de yapılan ilk 10 kütüphanenin 7'si Pittsburgh yakınlarında kurulmuştur. Mimari eleştirmen Patricia Lowry Carnegie kütüphaneleri hakkında şunu söylemiştir: "Bu güne kadar, Carnegie'in ücretsiz halk kütüphaneleri, Pittsburgh'un en büyük kültürel ihracı duruma gelmiştir. Ve bu ihraç aslında milyonlarca insanın düşüncesini ve hayatını değiştiren bir hediyedir."[6]

1898'e kadar, güneybatı Pensilvanya dışında tüm ABD'de yalnızca bir kütüphane yaptırılmıştır. Bu kütüphane Fairfield, Iowa'da 1892 yılında faaliyete geçmiştir. Bu bağış, Carnegie ile bizzat doğrudan bir yakınlığın olmadığı bir yer olmasından dolayı, kendisinin yakın zamanda kuracağı binlerce daha kütüphane için önemli bir temel oluşturmuştur.[7]

1899'dan itibaren, Carnegie kuruluşunun yaptığı bağış miktarındaki belirgin bir artışla beraber açılan kütüphane sayısında da bir artış yaşanmıştır. Bu dönem Kadınlar Kulübü'nün İç Savaş sonrası yükseilişi ile aynı döneme rastlar. Kadınlar Kulübü Carnegie vakfı ile beraber kütüphane, hastane ve okul yapımı gibi sosyal işler konusunda 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyılın ilk çeyreği arasında etkili olmuşlardır.[8] Yine ABD'de yapılan kütüphanelerin yaklaşık %80'i bu iki vakıf sayesinde gerçekleşmiştir.[9]

Carnegie "çalışkan ve hevesli; her şeyi hazır isteyenler için değil, fakat hırslı ve kendi kendine yetebilenler başkalarının yardımını hak ederler" düşüncesinde insanlara bağış yapmaya inanıyordu.[10] Irkçı politikanın olduğu zamanlarda, siyahi insanların Güney Eyaletleri'nde halk kütüphanelerine girişi yasaktı. Kendi kütüphanelerinde ırk ayrımını kaldırmayı direnmektense, Afrikalı Amerikalıların kullandığı farklı kütüphanelere bağış yaptı. Buna örnek olarak Houston'da kurulan Coloured Carnegie Library (Renkliler için Carnegie Kütüphanesi) yine Carnegie tarafından yapılan bağışlarla kurulmuştur.[11] 1914 yılında Savannah, Georgia'da siyahi insanlar için kurulan Carnegie kütüphanesi ise kamu kütüphaneliğinden dışlanmıştır. Özel olarak organize edilen Colored Library Association of Savannah (Savannah Renklilerin Kütüphane Kurumu) kendi içinde para toplayarak siyahi insanlar için küçük bir kütüphane kurmaya çalıştı. Bu yönde çabası ve isteği Carnegie tarafından fark edildikten sonra, vakıf tarafından desteklenmeye başlamıştır.[12] ABD Yüksek Mahkemesi yargıçlarından Clarence Thomas hatıratında; çocukluğunda - ırk ayrımı başlamadan önce - bu kütüphaneyi kullandığını yazmıştır.[13]


Kaynakça

  1. ^ Stamberg, S. "How Andrew Carnegie Turned His Fortune Into A Library Legacy Listen· 7:47". Npr.org. 4 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  2. ^ "Carnegie libraries". www.mtc.gov.on.ca. Ministry of Tourism, Culture and Sport. 26 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2017. 
  3. ^ a b Capps, K. "How Andrew Carnegie Built the Architecture of American Literacy". www.citylab.com. 21 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2014. 
  4. ^ "Carnegie Libraries". Digital Public Library of America. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2017. 
  5. ^ "A World First". Fifedirect.org.uk. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2002. 
  6. ^ Lowry, P. Carnegie's Library Legacy. 9 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Post-gazette.com Erişim tarihi: 2 Mart 2003.
  7. ^ "Carnegie Historical Museum - Fairfield Cultural District". 6 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. fairfieldculturaldistrict.org. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2016.
  8. ^ Paula D. Watson, “Founding Mothers: The Contribution of Women’s Organizations to Public Library Development in the United States”, Library Quarterly, Vol. 64, Issue 3, 1994, p.236
  9. ^ Teva Scheer, “The “Praxis” Side of the Equation: Club Women and American Public Administration”, Administrative Theory & Praxis, Vol. 24, Issue 3, 2002, p.525
  10. ^ Andrew Carnegie, "The Best Fields for Philanthropy" 26 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The North American Review, Volume 149, Issue 397, December 1889 from the Cornell University Library website
  11. ^ Knott, C. "Houston's Colored Carnegie Library, 1907–1922". Accessed on-line August 2008 in a revised version
  12. ^ Live Oak Public Libraries: Library History, "Archived copy". Archived from the original on August 19, 2014.
  13. ^ Clarence Thomas, My Grandfather's Son: A Memoir. 1 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. HarperCollins, 2008, pp. 17, 29, 30, Google Books

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İskenderiye Kütüphanesi</span> Mısır İskenderiyede antik dünyanın en büyük kütüphanelerinden biri

İskenderiye Kütüphanesi, MÖ 3. yüzyılın başlarında Mısır'ın İskenderiye kentinde Yunan Hellenistik Kralı I. Ptolemaios Soter tarafından kurulmuş olan antik kütüphanedir. İskenderiye Müzesi olarak bilinen araştırma enstitüsünün bir bölümü olarak inşa edildi. İnsanlık tarihinde meydana getirilmiş önemli eserlerden biridir. Eski kaynaklar, burada 150 bin cilt el yazması eserin toplandığını kaydeder.

<span class="mw-page-title-main">Kütüphane</span> kitaplar, el yazmaları, ses kayıtları veya filmler gibi edebi, müzikal, sanatsal veya referans materyallerinin koleksiyonuyla ilgilenen bir kurum

Kütüphane anlamına gelen ve genellikle Batı dünyasında yaygın olarak kullanılan ‘bibliothek’ kelimesinin aslı Eski Yunancadır ve biblion kitap, baskılı ürünlerin saklandığı yer demektir. Türkçedeki kütüphane ise, Farsça ve Arapça kökenli kütüb (kitaplar) ile Farsça hane (ev) sözcüklerinden türemiştir ve kitapların evi anlamına gelmektedir. Her iki dilde de kütüphane terimi, kitapların saklandığı yer anlamında kullanılmaktadır.“Kütüphaneler, elde edilen bilginin toplanması, depolanması ve dağıtılması fonksiyonlarını gören hizmet işletmeleridir” Toplumsal gereksinimleri karşılamak için kurulan kütüphaneler, her türlü kayıtlı bilgi kaynağını bilgi gereksinimi olan kullanıcıya etkin biçimde sunar böylece bağlantı işlevini sağlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Aptullah Kuran Kütüphanesi</span> Boğaziçi Üniversitesi içinde yer alan bir kütüphane

Aptullah Kuran Kütüphanesi, Boğaziçi Üniversitesi içinde yer alan bir kütüphanedir.

<span class="mw-page-title-main">Kongre Kütüphanesi</span> ABDnin ulusal kütüphanesi

Amerika Birleşik Devletleri Kongre Kütüphanesi, ABD'nin ulusal kütüphanesidir. Dünyanın en büyük ve en önemli kütüphanelerinden olan kongre kütüphanesi Washington'da bulunmaktadır. Ayrıca ABD'de yer alan en eski federal kültür yapısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Andrew Carnegie</span> Amerikalı iş adamı ve hayırsever

Andrew Carnegie, İskoçya doğumlu Amerikalı iş insanı ve sanayicidir.

<span class="mw-page-title-main">Dünya Dijital Kütüphanesi</span>

Dünya Dijital Kütüphanesi (İngilizce: World Digital Library (WDL)), ABD Kongre Kütüphanesi, UNESCO ve Cornell Üniversitesi tarafından işletilen uluslararası dijital kütüphane.

<span class="mw-page-title-main">New York Halk Kütüphanesi</span>

New York Halk Kütüphanesi, ABD'nin en büyük üçüncü halk kütüphanesidir. David McCullough, kütüphaneyi ABD'nin en önemli 5 kütüphanesinden biri olarak gösterir. 1895 yılında kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Britanya Kütüphanesi</span>

British Library, Birleşik Krallık'ın ulusal kütüphanesi ve dünyanın en büyük 2 kütüphanesinden biridir. Önemli bir araştırma kütüphanesi olan kurum değişik ülkelere ve dillere ait basılı ya da dijital kitaplar, el yazmaları, dergiler, gazeteler, ses ve müzik kayıtları, videolar, patentler, veritabanları, haritalar, mühürler ve çizimler gibi yaklaşık 170 milyon ögeye ev sahipliği yapar. Kütüphane koleksiyonunda yaklaşık 14 milyon kitap ve MÖ 2000'lere kadar geçmişe uzanan birçok el yazması vardır.

<span class="mw-page-title-main">Beyazıt Devlet Kütüphanesi</span> Osmanlı İmparatorluğu ulusal kütüphanesi

Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Bayezid Camii ve tarihî Sahaflar Çarşısı yakınında, Beyazıt Meydanı'na bakan iki tarihi binada 1884 yılından beri araştırmacılara hizmet veren kütüphanedir.

<span class="mw-page-title-main">Millî Diyet Kütüphanesi</span> Tokyoda kütüphane

Japonya Millet Meclisi Kütüphanesi, Japonya'nın millî kütüphanesidir. Kütüphane, 1948 yılında Millet Meclisi tarafından toplumsal sorunlara çözüm arayışına yardımcı olmak amacıyla kurulmuştur. Kütüphane, dünyanın en büyük altıncı kütüphanesidir.

<span class="mw-page-title-main">Vatikan Kütüphanesi</span> Vatikanda bulunan kütüphanedir. Dünyanın en eski kütüphanelerin biridir

Vatikan Apostolik Kütüphanesi daha yaygın olarak sadece Vatikan Kütüphanesi denilir, Vatikan'da Kutsal Makam'da bulunan kütüphanedir. Dünyanın en eski kütüphanelerin biridir ve tarihi metinlerin en önemli koleksiyonlarından birini içerir. 1475 yılında kurulan kütüphanede 75.000'den fazla tarihi elyazması kitap bulunur. Temmuz 2007'de yenileme çalışmaları nedeniyle halkın kullanımına kapatılan kütüphane 2010 yılı Eylül ayında yeniden açılmıştır.

Otorite kontrolü, bilgi biliminde kütüphanecilikte katalog ve bibliyografik bilgilerin tek ve eşsiz bir ad verilerek düzenlenmesi sürecine verilen isimdir. Otorite kontrolündeki otorite kelimesi, insanların, yerlerin, şeylerin ve kavramların isimlerinin yetkilendirildiği, yani belirli bir biçimde oluşturulduğu fikrinden türemiştir. Farklı adlarla anılan aynı kişinin ya da aynı isme sahip farklı kişilerin tek bir eşsiz numara ile tanımlanarak karışıklıkların önlenmesini amaçlar. Bazı ülke ve kuruluşlar kendilerine özgü otorite kontrol sistemleri geliştirmişlerdir. Bu türünün tek örneği olan başlıklar veya tanımlayıcılar, ilgili otorite dosyasını kullanan kataloglar boyunca tutarlı bir şekilde uygulanır ve bağlantılar ve çapraz referanslar gibi diğer veri düzenleme yöntemleri için uygulanır. Her kontrollü giriş, kapsamı ve kullanımı açısından bir otorite kaydında tanımlanır ve bu düzenleme, kütüphane personelinin kataloğu korumasına ve araştırmacılar için uygun hale getirmesine yardımcı olur.

Oxford Üniversitesi'nin ana araştırma kütüphanesi olan Bodleian Kütüphanesi, Avrupa'nın en eski kütüphanelerinden biridir. On iki milyonun üzerinde esere sahip olan kütüphane İngiliz Kütüphanesi'nden sonra İngiltere'nin en büyük ikinci kütüphanesidir. 2003 Resmi Derleme Kütüphaneleri Kanunu'na göre İngiltere'de yayınlanan eserlerin derlendiği altı resmi derleme kütüphanesinden biri olduğu gibi İrlanda Kanunu'na göre de İrlanda Cumhuriyeti'nde yayınlanan her kitaptan bir nüsha talep etme hakkı bulunmaktadır. Oxford'a mensup kişiler arasında “Bodley” veya “Bod” olarak bilinen kütüphane öncelikli olarak araştırma kütüphanesi hizmeti verdiğinden belgeler genelde okuma salonlarının dışına çıkartılamaz.

Konstantiniyye İmparatorluk Kütüphanesi, Bizans İmparatorluğu'nun başkentinde, antik dünyanın büyük kütüphanelerinin sonuncusuydu. Büyük İskenderiye Kütüphanesi'nin ve diğer eski kütüphanelerin yıkılmasından çok sonra, yaklaşık 1000 yıl boyunca antik Yunan ve Roma bilgisini korudu. 1204'teki Dördüncü Haçlı Seferi'nin baskınları da dahil olmak üzere, yıllar boyunca meydana gelen bir dizi yangın ve savaş zamanlarında meydana gelen hasar, binanın kendisini ve içeriğini etkiledi. Kütüphane, 29 Mayıs 1453'te Konstantinopolis'in Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedilmesine kadar büyük ölçüde devam etmiştir, sonra kütüphanenin önemli ölçüde hayatta kalan içeriği yok olmuş veya kaybolmuştur. Kütüphane, bir Scriptorium kurmuş olan II. Constantius tarafından Yunan edebiyatının hayatta kalan eserleri koruma için kopyalanabilmesi için kurulmuştur. İmparator Valens 372'de dört Yunan ve üç Latin hattatı kullanmıştır. Bugün bilinen Yunan klasiklerinin çoğunluğu, Konstantinopolis İmparatorluk Kütüphanesi'nden gelen Bizans kopyaları ile bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Çek Cumhuriyeti Millî Kütüphanesi</span>

Çek Cumhuriyeti Millî Kütüphanesi Çek Cumhuriyeti'nin merkez kütüphanesidir. Çek Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı tarafından yönetilmektedir. Kütüphanenin ana binası ve kitaplarının yaklaşık yarısı Prag'ın merkezindeki tarihi Clementinum binasındadır. Koleksiyonun diğer yarısı Hostivař bölgesinde bulunuyor. Millî Kütüphane, yaklaşık 6 milyon belgeye ev sahipliği yapan Çek Cumhuriyeti'ndeki en büyük kütüphanedir. Kütüphanenin şu anda yaklaşık 20.000 kayıtlı okuyucusu bulunmaktadır. Çoğunlukla Çekçe metinlerden oluşmasına rağmen kütüphane, Türkiye, İran ve Hindistan'dan daha eski materyalleri de saklamaktadır. Kütüphane Prag'daki Charles Üniversitesi için de kitaplar barındırıyor.

<span class="mw-page-title-main">Hollanda Kraliyet Kütüphanesi</span> Hollandanın ulusal kütüphanesi

Hollanda Kraliyet Kütüphanesi, 1798 yılında kurulan Hollanda'nın Lahey merkezli ulusal kütüphanesidir. KB, Orta Çağ edebiyatından günümüz yayınlarına kadar Hollanda içinde yayımlanan ve hakkında olan her yayını koleksiyonunda toplamaktadır. Deposunda kitaplar, gazeteler ve dergiler dahil olmak üzere yaklaşık 7 milyon yayın saklanmaktadır. KB ayrıca ulusal çevrimiçi kütüphane ve Delpher gibi birçok dijital hizmet sunmaktadır. KB, 2015'ten bu yana halk kütüphanesinin ağının koordinasyonunu üstlenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Bibsys</span>

BIBSYS, Norveç Eğitim ve Araştırma Bakanlığı tarafından kurulan ve düzenlenen bir idari kurumdur. Araştırma, öğretim ve öğrenmeyle ilgili verilerin - tarihsel olarak kütüphane kaynaklarıyla ilgili meta veri alışverişi, depolanması ve alınması üzerine odaklanan bir hizmet sağlayıcısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Çeçenistan Millî Kütüphanesi</span>

Çeçenistan Abuzar Aydamirov Millî Kütüphanesi, 1904'te kurulan, Grozni'nin ilk halk kütüphanesidir. Abuzar Aydamurov'un adına kurulmuştur.

Antik dünyadaki kütüphaneler listesi Antik dünyanın büyük kütüphaneleri, imparatorluklar için arşivler, kutsal yazılar için mabetler ve edebiyat ile günlüklerin depondıkları yerler olarak hizmet etmiştir.

Romanya Millî Kütüphanesi Romanya'nın millî kütüphanesidir. Romanya'da yayınlanan her şeyin deposu olması amaçlanmıştır. İnşaat maliyeti 110 milyon Euro'dur.