İçeriğe atla

Carcharodontosaurus

Carcharodontosaurus
 
C.saharicus kafatası
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Klad Dinosauria
Klad Saurischia
Klad Theropoda
Klad Tetanurae
Klad Carnosauria
Üst familya: Allosauroidea
Familya: Carcharodontosauridae
Alt familya: Carcharodontosaurinae
Cins: Carcharodontosaurus
Stromer, 1931
Türler
  • C. saharicus
(Depéret & Savornin)
  • C. iguidensis
(Brusatte & Paul Sereno)

Carcharodontosaurus (anlamı: köpekbalığı dişli kertenkele) Geç Kretase (Cenomanian) zamanında Kuzey Afrika'da yaşamış Carcharodontosaurid teropod bir dinozor cinsidir. Cins adı Carcharodon'dan (köpekbalığı cinsi) gelir, Grekçe karchar[os] (κάρχαρος, "sivri" veya "keskin") ve odōn (ὀδών, "dişler") sözcükleri ve -saurus ("kertenkele") son ekinin birleşmesiyle oluşur.[1] Cins güncel olarak iki tür içerir; C. saharicus ve C. iguidensis.

Keşif

1924 yılında Fransız paleontologlar Charles Depéret ve J. Savornin Kem Kem Formasyonu'nda (Cezayir yakınları) bir dizi fosil diş bulmuşlardır. Bu dişlerin şeklinin Megalosaurus'a benzemesi sonucu M. saharicus olarak bu dişlerin sahibi canlıyı adlandırdılar. Daha önce 1914 yılında Alman paleontolog Ernest Stromer Kuzey Afrika Hahariya vahası'nda parçalı bir kafatası bulmuştur. Uzun çalışmalar sonunda 1931 yılında bu dinozorun kalıntıları tanımlandı. Bulduğu kalıntıları da yeniden adlandırarak Carcharodontosaurus saharicus olarak adlandırdı, zira bulduğu dişler Megalosaurus'unkilerden çok köpekbalığı dişlerine benzemekteydi.[2]

Sınıflandırma

Stromer'in bulduğu fosil parçaları arasında kafatası, üst sol çene, birkaç diş, kaburga parçası, üç boyun omuru, kuyruk omuru parçası, sol kalça kemiği parçası, her iki uyluk ve sol kamış kemiği vardır. Carcharodontosaurus, ön kuyruk omurlarındaki oyuk bölgelerin karakteristik varlığı onu diğer teropodlardan ayrılır. Omurga kolonundaki kemiklerin oyuklu yapıları da Allosauroidea üstfamilya içinde bir aile oluştururlar. bu boşluklu kemik yapıları sayesinde kemiklerin uzunluklarından taviz verilmeden ağırlıktan tasarruf edilebiliyordu. 1995 yılında Paul Sereno ve ekibi Sahra'da Kem Kem formasyonu'nda Depéret ve Savornin'in orijinal fosili bulduğu yere yakın bir yerde yok olan numuneden daha tam bir kafatası bulundu. 2007 yılındaysa Sereno ve Brusatte Nijer'de Echkar formasyonu'nda yeni bir tür keşfettiler. C. iguidensis adı verildi, aşağı yukarı Fas'ta bulunan fosile benzer oranlardaydı. Sereno ve arkadaşları bombardımanda yok olan türün yerine 1995'te bulunan kafatası tip tür olarak belirledi.[2] Nijer'de Igui'de bulunan ikinci tür olan C.iguidensis'in C.saharicus'tan başlıca ayrıldığı noktalar kafalar çene uzunluğu farkı ve diş oyuklarının boyutuydu. C.iguidensis daha kısa bir üst çeneye sahipti ve diş oyukları da daha kalın bir yapıdaydı. Bu incelemeler MNN IGU2, MNN IGU3 ve MNN IGU10'a kadar fosil numuneleri üzerinden yapılmıştır. Bu numaralı numuneler çene parçaları, dişler, gözyaşı kemiği gibi önemli fosil örnekleri barındırmaktadır.[3]

Apesteguía ve ark. (2016)'na dayanarak yapılan aşağıdaki kladogram Carcharodontosaurus'un Carcharodontosauridae ailesi içindeki yerini gösterir.[4]

 
 

Allosaurus

 
Carcharodontosauria
 

Neovenatoridae

 
Carcharodontosauridae
 

Concavenator

 
 
 
 

Acrocanthosaurus

 
 

Eocarcharia

 
 
 
 

Shaochilong

 
Carcharodontosaurinae
 

Carcharodontosaurus saharicus

 
 

Carcharodontosaurus iguidensis

 
Giganotosaurini
 

Tyrannotitan

 
 
 

Mapusaurus

 
 

Giganotosaurus

 
 
 
 
 
 
 
 
 

Fiziksel özellikler

Carcharodontosaurus-123

Yapılan ayrıntılı ölçümleme çalışmaları sonucunda 1.6 metre civarında oldukça büyük bir kafatasına sahip olduğu görülmüştür, boyut tahminleri 12 metre uzunluk ve 4-6.5 ton kadar ağırlık öngörür.[5] Diğer teropodlardan karakteristik olarak farklılaştığı noktalar vardır. Bu dinozorların kafatası kemikleri geniş boşluklara sahiptir ve uzun olmasına rağmen hafif olmasını buna borçludur. Ayrıca görsel açıklıkların (optik nerve) da büyük olması güçlü bir görme duyusuna yorulabilir. Bu canlıların sınıflandırma basamağında Carcharodontosauridae familyası oluşturmalarının en önemli sebebi omurlarındaki benzersiz yapılardır. Omurlarının ön (anterior) kısmında hava dolu boşluklar bulunur bilhassa bu boşlukluluk durumu kuyruk omurlarında yer alır.[2]

Beyin ve iç kulak

2001 yılında Hans C. E. Larsson, Carcharodontosaurus saharicus'un endokranyum ve iç kulağıyla ilgili bir çalışma yayımladı. Bunun yanı sıra akrabası daha küçük boyutlu Allosaurus'a benzer beyin boşluğuna sahiptir.[6]Carcharodontosaurus saharicus'un iç kulağının üç semisirküler kanalı yandan görünümü yarı üçgenseldir. Bu iç kulak örüntüsü Allosaurus, kertenkeleler ve kaplumbağalarda varken, kuşlarda yoktur.[6]

Paleobiyoloji

Beslenme

Diğer teropodların da sahip olduğu düşünülen çene kuvveti hakkında, Tyrell Müzesi'nde küratör olarak çalışan paleontolog Henderson boyun ve çene yapılarına bakarak Carcharodontosaurus cinsinin de 400 kg'ı aşkın et parçasını kaldırabileceğini incelemesinde göstermiştir; ancak sonra yardımcısı Nicholls'la beraber bu kaldırılabilecek ağırlığı biraz küçülterek yeniden düzenlemiştir.[7]

Kaynakça

  1. ^ Stromer, Ernest. ""Wirbeltiere-Reste der Baharijestufe (unterestes Canoman). Ein Skelett-Rest von Carcharodontosaurus nov. gen."". Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. gbif. 4 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023. 
  2. ^ a b c Prothero, Donald R. (2015). Monster Flesh-Eater: The Largest Predator. New York Chichester, West Sussex: Columbia University Press. ss. 99-100. ISBN 978-0-231-53942-5. 
  3. ^ Brusatte, Stephen. "A new species of Carcharodontosaurus (Dinosauria: Theropoda) from the Cenomanian of Niger and a revision of the genus". www.researchgate.com. Researchgate. 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Apesteguía, Sebastián; Smith, Nathan D.; Valieri, Ruben Juárez; ,Peter J., Makovicky. "An Unusual New Theropod with a Didactyl Manus from the Upper Cretaceous of Patagonia, Argentina". journals.plos.org/. 13 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ Seebacher, Frank. "A NEW METHOD TO CALCULATE ALLOMETRIC LENGTH-MASS RELATIONSHIPS OF DINOSAURS" (PDF). BioOne. Journal of Vertebrate Paleontology. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  6. ^ a b Larsson, Hans, C.E. "Endocranial anatomy of Carcharodontosaurus saharicus (Theropoda, Allosauroidea) and its implications for theropod brain evolution". eurekamag.com/. EurekaMag. 2 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ Ronson, Jacquelin. "PALEONTOLOGY'S ARTISTIC RENAISSANCE WILL BE VIOLENT AF". www.inverse.com. Inverse. 17 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dinozor</span> Mezozoik Çağa (kuşlar dahil) hâkim olan sauropsid omurgalılar kladı

Dinozor (Dinosauria), ilk olarak Mezozoyik zamanda ortaya çıkan ve yaşayan tek üyeleri kuşlar olan arkozor sürüngen grubu. Dinozor adı, Richard Owen tarafından Grekçe "korkunç" anlamına gelen deinos ve "kertenkele" anlamına gelen sauros sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşur. Dinozorlar, 243 ile 233 milyon yıl önce Geç Triyas döneminde ortaya çıkmış ve 66 milyon yıl önce kuşlar dışındaki tüm türlerinin soyu tükenmiştir. Dinozorlar, sıcakkanlı ve soğukkanlı arası özellikler gösteren mezoterm canlılardı. Mezozoyik'te oldukça başarılı biçimde tüm kıtalara yayılan dinozorlar çok farklı nişleri doldurdu. Yapılan araştırmalarda şimdiye kadar yaklaşık olarak 1.000 kadar kuş olmayan dinozor türünün yaşadığı belgelendi. Bugün dinozorların evrimsel olarak devamı olan kuşların 11.000 kadar türü vardır ki bu, yaşayan memelilerin tür sayısının (~6000) yaklaşık iki katıdır. Dinozorların nasıl yaşadığı, ne kadar çeşitlendiği ve ekosistemdeki yerleri kadar kuş olmayan dinozorların nasıl yok olduğu da bilim camiasını uzun zamandır meşgul etmektedir. Kuş olmayan dinozorları yeryüzünden silen yok oluşun aşamalı mı, yoksa yerbilimsel olarak katastrofik (ani) mi olduğu tartışmalıdır.

<i>Carnotaurus</i> boynuzlu teropod

Carnotaurus, Geç Kretase döneminde Güney Amerika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsidir.

<i>Allosaurus</i> teropod dinozor cinsi

Allosaurus, Geç Jura döneminde yaşamış Carnosauria kladından bir teropod dinozor cinsi. Yaşadığı dönemde Avrupa ve Kuzey Amerika'nın bilinen en büyük etobur dinozorlarından biriydi.

<i>Spinosaurus</i> teropod dinozor cinsi

Spinosaurus, günümüzden 99 ila 93.5 milyon yıl önce Kuzey Afrika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsi. Alman paleontolog Ernst Stromer tarafından tanımlanan bu cins ilk olarak 1910'larda Mısır'da keşfedilen kalıntılardan bilinir. Bu kalıntılar 2. Dünya Savaşı esnasında yok edildi; ancak kafatasına ait ekstra parçalar son yıllarda gün yüzüne çıktı. Tanımlanan fosillerin bir veya iki türe ait olduğu konusu açık değildir. Fas'ta toparlanan S. marocannus potansiyel bir tür olmasına rağmen cinsin en iyi bilinen türü Mısır'daki S. aegyptiacus'tur. Bilinen en büyük etçil dinozordu.

<i>Giganotosaurus</i> dev teropod

Giganotosaurus, Geç Kretase döneminin erken Senomaniyen çağında Güney Amerika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsi.

<i>Ceratosaurus</i> etçil teropod dinozor cinsi

Ceratosaurus, Üst Jura döneminde yaklaşık 160-145 milyon önce Kuzey Amerika, Avrupa ve Afrika’da yaşamış ceratosaurian teropod dinozor cinsi.

<i>Ankylosaurus</i>

Ankylosaurus,, Geç Kretase devrinde 68-66 milyon yıl önce Kuzey Amerika'da yaşamış bir kuş kalçalı dinozor cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Teropod</span> genel olarak etçil dinozorları içeren bir alt takım veya klad

Teropod veya Theropoda, kertenkele kalçalı dinozorlar (Saurischia) takımına bağlı, boş kemikleri ve üç parmaklı uzuvları ile karakterize edilen bir dinozor kladı. Karga boyutundaki Microraptor cinsi ile devasa Tyrannosaurus rex gibi boyutsal açıdan çeşitliliğe sahiptirler. Modern kuşlar da Theropoda kladına bağlıdır.

<i>Gigantoraptor</i> maniraptoran dinozor cinsi

Gigantoraptor, Geç Kretase döneminde (Senoniyen) Moğolistan'da yaşamış, dev bir Oviraptorosaurian teropod dinozor cinsidir.

<i>Suchomimus</i> Kretase döneminde yaşamış teropod dinozor cinsi

Suchomimus, Erken Kretase döneminde bugünkü Nijer dolaylarında yaşamış, Spinosauridae familyasından dev bir teropod dinozor cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Stephen L. Brusatte</span> Amerikalı paleontolog

Stephen Louis Brusatte, dinozorların anatomisi ve evrimi konusunda uzmanlaşmış Amerikalı bir paleontolog ve evrimsel biyologdur. Lisansını Chicago Üniversitesi'nde, yüksek lisansını aldığı Marshall Bursu ile Bristol Üniversitesi'nde ve son olarak doktorasını Columbia Üniversitesi'nde yaptı ve buradan MPhil unavınını aldı. Halen Edinburgh Üniversitesi'nde Omurgalı Paleontolojisi alanında okutmandır. Bilimsel makaleleri ve teknik monografilerine ek olarak, popüler kitabı Dinosaurs (2008) ve ders kitabı Dinosaur Paleobiology (2012) ile tanındı. BBC Earth ve 20th Century Fox'un 2013 yapımı Walking With Dinosaurs filminin kadrolu paleontoloğu ve bilimsel danışmanı oldu ve bunu Walking with Dinosaurs Encyclopedia adlı popüler kitabı takip etti. En son kitabı Dinozorların Yükselişi ve Çöküşü: Kayıp Dünyanın Yeni Bir Tarihçesi (2018) paleontoloji hakkında derin bilgiye sahip olmayan yetişkinler için yazılmış, büyük beğeni toplamış ve New York Times'ın en çok satanları arasına girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ouranosaurus</span>

Ouranosaurus Erken Kretase (Aptian) döneminde bugünkü Nijer dolaylarında yaşamış otçul ornithopod dinozor cinsidir.

<i>Prorastomus</i> tarih öncesi deniz ineği cinsi

Prorastomus sirenoides, 40 milyon yıl önce Jamaika'da Eosen Çağı'nda yaşamış, soyu tükenmiş bir ilkel deniz ineği türüdür.

<i>Eodromaeus</i> bazal dinozor cinsi

Eodromaeus, Arjantin'in Geç Triyas döneminde yaşamış, bazal teropod olduğu önerilmiş soyu tükenmiş bir dinozor cinsidir. Bilinen en eski dinozorların çoğu gibi, Kuzeybatı Arjantin'deki Ischigualasto-Villa Unión Havzası'nın Karniyen dönemindeki Ischigualasto Oluşumu'ndan geliyor. Keşfi üzerine, bir bazal sauropodomorf olarak yeniden yorumlanan çağdaş Eoraptor'un yerini alan en eski gerçek teropodlardan biri olduğu iddia edilmiştir.

<i>Kaprosuchus</i> domuz

Kaprosuchus, soyu tükenmiş bir mahajangasuchid crocodyliform cinsidir. Nijer'in Üst Kretase yaşlı Echkar Formasyonu'ndan çıkarılan neredeyse eksiksiz tek bir kafatasından bilinmektedir. Cins adı, Grekçe: κάπρος, kapros ("domuz") ve Grekçe: σοῦχος soukhos ("timsah") sözcüklerinden oluşan bir ad tamlaması olan Kaprosuchus yani "domuz timsahı"dır. Bu ad ona domuzlarınkine benzeyen sıra dışı köpek dişleri dolayısıyla verilmiştir. Bu cinsi ilk kez 2009 yılında ZooKeys'de yayınlanan bir monografide Anatosuchus ve Laganosuchus gibi diğer Sahra timsahlarıyla birlikte tanımlayan Paul Sereno ve Hans Larsson tarafından "BoarCroc" olarak adlandırılmıştır. Tip türü K. saharicus'tur.

<i>Rugops</i> teropod dinozor cinsi

Rugops ; yaklaşık 95 milyon yıl önce, Geç Kretase'nin Senomaniyen evresinde, günümüzde Afrika'ya denk gelen yerlerde yaşamış, abelisaurid teropod dinozorların bir cinsidir.

Yuxisaurus Erken Jura döneminde yaklaşık 192-174 milyon yıl önce bugün Çin'e denk düşen yerde yaşayan ilkin bir Thyreophoran cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Carcharodontosauridae</span>

Carcharodontosauridae, carnosaur teropod dinozor familyasıdır. 1931'de Ernst Stromer tarafından isimlendirildi. 2015'te Christophe Hendrickx ve meslektaşları tarafından yapılan bir makalede en büyükler için maksimum uzunluk tahmini 14 metre (46 ft), en küçükler için ise 6 metre (20 ft) olarak verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Meraxes gigas</span>

Meraxes Geç Kretase yaşlı Arjantin, Patagonya'daki Huincul Oluşumundan bilinen carcharodontosaurid bir teropod cinsidir. Cins tek bir tür içerir: M. gigas.

<span class="mw-page-title-main">Masiakasaurus</span>

Masiakasaurus Geç Kretase döneminde Madagaskar'da yaşamış noasaurid bir teropod cinsidir. Alt çenesinin önünde yer alan ve nadir görülen farklı diş yapılarıyla ünlüdür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.