İçeriğe atla

Canike

Canike (Rusca. Janike, Arapça; جانيكه ‎ ; doğum;14 yüzyılın sonu - ölümü;1437 ) Cengizliler klanından bir Kırım prensesidir. Altın Orda Hanı Toktamış'ın kızı, komutan Emir Edige'nin (Çufutkal) (Kırk-Ora) hükümdarı Noga Ordası'nın kurucusu) eşidir.

15. yüzyılın sonunda, muhtemelen Kırım'da doğdu. 1416'da maiyetiyle birlikte Mekke'ye hac ziyareti yapması nedeniyle İslam ülkelerinde tanındı.

Canike hanım, Kırım Hanlığı'nın Altın Orda'dan uzak tutulmasında önemli bir rol oynadı. Çufutkale beyliğinin hükümdarı olarak, Kırım'da tam güç sahibi olan Toktamış Kişi-Muhammad ve Seyyid Ahmad'ın torunlarına karşı mücadelede Hacı Giray'ı destekledi.

1437 yılında Kırım'da öldü ve burada özel olarak inşa edilmiş bir türbeye (Kırım Tatarcası; "dyurba") "Büyük İmparatoriçe" unvanıyla gömüldü. Pek çok farklı efsane ve masal, bağlantısı tam net olmayan şekilde Canike ile ilişkilendirilmiştir.

Biyografi

Çufutkale

Canike büyük ihtimalle Kırım'da, Çufutkale [1] şehrinde doğdu. Babası Altın Orda Hanı Toktamış, annesi ise Togaybek idi (Rus-dil kaynaklarına göre; Tavlin-bek [2] ). Canike'nin çocukluğu hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmemektedir [2]. Edigey ve Toktamış arasındaki dostane ilişkilerin kopmasından yaklaşık 14-15 yıl önce doğduğu düşünülmektedir.[2][1]

Canike hanım hakkında ilk belgelenmiş bilgi Nogay Ordası emiri ve bir Türk beyi olan Baltychak Edigey'nin oğlu ile evliliğidir.[2] Timur (Tamerlane) tarafından Toktamış'ın yenilgiye uğratılması sonrası Canike ile evli olan Edigeyin etki alanı artmıştır [2] . Altın Orda Hanının kızı ile evlilik, Edige'nin torunlarının Orda tahtına sahip olmalarını sağladı. Toktamış'ın da bu evlilikten çıkarı vardı.[2] [3]Aile bağları sayesinde emir üzerinde avantaj elde etti.

1397'de, Toktamışın yanında yer alan Edige, o sırada Altın Orda ile savaş halinde olan Semerkant hükümdarı Timurlenk'in tarafına geçti.[1][2] Edigenin ihaneti ile öfkelenen Toktamış, annesi Janike Togaybek'i öldürdü.[3] Aynı öfke kızına da yansıyabilirdi ancak o esnada kızı karargahının dışındaydı [2].

14. yüzyılın sonunda Toktamış, Asya'daki etkisini tamamen kaybetti. Takiben Edige fiilen egemen hükümdar olmuştu. 1411-1412'de Celal ad-Din, Edige ve karısının bulunduğu Harezm'i kuşattı, ancak kuşatma başarısız oldu[2][3][4] .

Canike hanım ise Altın Orda'da siyasi nüfuzunu artırmaya çalıştı ve bu amaçla 1416'da Mekke'ye hacca gitti. Bu olay, Canike'nin tüm Müslüman dünya tarafından tanınmasını sağladı [2] [3].

Canike'nin Edige'yi etkileyen kararları da olmuştur. Edige Altın Orda'da Toktamışın tüm fiziksel mirascılarını ortadan kaldırmak istiyordu. Toktamışın en küçük oğlu olan üç yaşındaki prens Kadir-Berdi'yi birkaç kişi eşliğinde kaçırarak Kırım'a (muhtemelen Çufutkale'ye) göndererek güvenliğini sağladı[2][3][5][6]. On bir yıl sonra, 1420'de Altınordu'nun hanı olan on dört yaşındaki Kadir-Berdi, Kırım'da bir ordu topladı ve Edige'ye karşı yürüdü. Savaş sırasında Edige öldü. Birkaç gün sonra da Kadir-Berdi'nin kendisi de yaralarından dolayı öldü[5]. Sonuçta Canike hanım Toktamış klanının en büyüğü olduğu için Kırk-Ora'da tahta hak iddia edebilecek duruma geldi. Bu durum 1437'deki ölümüne kadar 17 yıl sürmüştür[2].

Çufutkale'de Canike döneminde Bizans ve Batı Avrupa'ya yakınlığı nedeniyle ticari ve ekonomik ilişkileri gelişse de Orda'da yaşanan iç savaşlar nedeniyle Kırım dünyadan uzak kalma yönüne doğru kaydı[2].

Çufutkale hükümdarlığı sırasında Canike tarafından desteklenen Hacı Giray sonrasında Kırım tahtında vâris olarak görüldü[3]. 16-19. yüzyıl kaynaklarına göre, Kırım Tatar hanlığının oluşum ve gelişiminde en önemli figür Canike oldu[2].

1437'de Canike hanım öldü[2].

Efsaneler

Canike hanımla birçok farklı efsane ve masal ilişkilendirilmektedir. "Genç ve güzel bir kız" olarak Kırkor kalesini düşmanların saldırısına karşı savunurken öldüğüne ve Toktamışın öldüğü yere türbe yapılmasını emrettiğine dair bir efsane vardır[1][2]. Başka bir efsaneye göre ise Canike ailesinin isteklerine karşı geldiği için sevgilisiyle birlikte ölmüştür[1] [2].

Türbe

Canike'nin Mezar Taşı

Canike'nin ölümünden sonra bir türbe yapıldı(Kırım Tatarcası; "dyurbe" [2] ). Türbedeki mermer mezar taşı Arapça bir yazı ile süslenmiştir: “Bu, Ramazan ayında ölen Toktamış Han'ın kızı büyük imparatoriçe Canike hanım'ın mezarıdır. 841. yıl ” [1] [2]. Türbenin yapımının tam zamanı bilinmemektedir [2]. Bir varsayıma göre Çufutkale'de ölümünden hemen sonra inşa edilmiştir. Diğer bir iddiaya göre mimari stillerdeki benzerlikler nedeni ile 16. yüzyıl başlarında Mengli Giray döneminde yapıldığı düşünülmektedir[2].

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f Фадеева 2007.
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Герцен, Могаричев 1993.
  3. ^ a b c d e f Фадеева 2001.
  4. ^ Селезнёв 2010.
  5. ^ a b Валиханов 1984.
  6. ^ Герцен, Могаричев, 1993, с. 61.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bahçesaray, Kırım</span>

Bahçesaray. Ukrayna'ya bağlı Kırım Özerk Cumhuriyeti'nin güney kısmında bulunan bir şehir. Kırım Hanlığı'nın başşehri. Doğusunda küçük bir şerit halinde Karadeniz'e kıyısı olan şehir; günümüzde Kırım Dağları'nın çevresindeki Çürüksü Deresi vadisinde, Simferepol-Sivastopol demiryolu üzerinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Çufutkale</span>

Çufutkale ya da Çıfıt Kale Ukrayna'nın Kırım Özerk Cumhuriyeti'nde Bahçesaray civarında 8. ila 19. yüzyıllar arasında yerleşime açık kalmış Orta Çağ kalesi ve mağara kenti.

<span class="mw-page-title-main">I. Mengli Giray</span>

I. Mengli Giray 15. yüzyıl sonlarında 1467; 1469-1475 ve 1478-1515) dönemlerinde üç kez Kırım Hanlığı tahtına oturdu.

<span class="mw-page-title-main">Nogay Ordası</span> Türk devleti

Nogay Ordası, Altın Orda yıkıldıktan sonra 14. yüzyılın sonlarında Kafkasya ve Deşt-i Kıpçak bölgesinde Cengiz Han'ın sülalesinden olmayan Moğol Mangıt boyunun önderi Edige tarafından kurulmuş bir Türk devleti.

I. Hacı Giray, Kırım Hanlığı'nın kurucusudur. Hacı Giray, Cengiz Han'ın oğullarından Cuci'nin küçük oğlu Tokay Timur soyundan gelmekteydi.

<span class="mw-page-title-main">Kırım Hanlığı</span>

Kırım Hanlığı veya Taht-i Kırım ve Deşt-i Kıpçak, 1441-1783 yılları arasında Kırım'da hüküm sürmüş Kırım Tatar devletiydi. Altın Orda Devleti'nin yerini alan dört Hanlıkların en uzun süre hüküm süreni idi. Bazı kaynaklarda 1475'ten 1774 yılında Küçük Kaynarca Antlaşması'nın imzalanışına kadar Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı kaldığı belirtilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kazan Hanlığı</span>

Kazan Hanlığı, Altın Orda'nın çöküşünden sonra, Cengiz Han'ın oğlu Cuci'nin ulusuna bağlı Toka Temür sülalesinden Uluğ Muhammed Han tarafından bugünkü Rusya topraklarında kurulmuş olan Türk devletidir. Farklı zamanlarda yaklaşık 750.000 km² alana hakim olmuştur. Ağırlık merkezi bugünkü Tataristan, Başkırdistan, Çuvaş, Mari El (Çirmişistan), Mordovya ve Udmurt (Aristan) Cumhuriyetlerinin toprakları idi.

<span class="mw-page-title-main">Hansaray</span> Kırım, Bahçesarayda I. Sahib Giray tarafından yaptırılan bir saray yerleşkesi

Hansaray veya Kırım Han Sarayı, Ukrayna'nın Kırım Özerk Cumhuriyeti'deki Bahçesaray şehrinde bulunan I. Sahib Giray tarafından yaptırılan bir saray kompleksidir.

<span class="mw-page-title-main">Giray Hanedanı</span>

Giray Hanedanı ya da Âl-i Cengiz, Kırım hanlarının mensubu bulunduğu hanedanın adı. 'Cengiz Han'ın soyundan gelen Giray Hanedanı'nın kurucusu olarak 1449 tarihi temel alınır ve kurucusu I. Hacı Giray Han kabul edilir. Cengiz Han geleneğinden gelen Altın Ordu Hanlığının, Kazan Hanlığı ve Kırım Hanlığı olarak bölünmesi üzerine, 'Giraylar' tarih sahnesine çıkar. Giraylar'dan seçilen hükümdar 'Han' unvanını taşır. Hanlığın merkezi bu gün Ukrayna sınırları içerisinde kalan, Kırım'ın Bahçesaray şehridir. Bahçesaray'da bulunan ve günümüze kadar korunabilen Hansaray hanların yönetim merkezidir. Hanedanda, Han'dan sonra tahta geçecek veliaht Kalgay unvanına sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">I. Mehmed Giray</span> 1515-1523 arasında Kırım hanı

I. Mehmed Giray, 1515-1523 döneminde sekiz yıl Kırım Hanlığı yapmıştır.

I. Saadet Giray, 1524 ile 1532 yılları arasında sekiz yıl Kırım Hanı olarak hüküm sürmüștür.

<span class="mw-page-title-main">II. Mehmed Giray</span>

II. Mehmed Giray veya Semiz Mehmed Giray, 1577 ila 1584 yılları arasında hüküm süren Kırım hanı.

<span class="mw-page-title-main">I. Vasili</span> Moskova Büyük Prensi (1371-1425; hd. 1372-1425)

I. Vasili veya Vasili Dmitriyeviç,, 1389-1425 arasında Moskova Büyük Prensi.

<span class="mw-page-title-main">Kırım</span> Karadenizdeki bir yarımada

Kırım, Doğu Avrupa'da, Karadeniz'in kuzey kıyısında yer alan ve Karadeniz ile Azak Denizi tarafından çevrelenen Ukrayna’da bulunan bir yarımada. Ukrayna'nın Herson Oblastı'nın güneyinde ve Rusya'nın Kuban bölgesinin batısında bulunmaktadır. Perekop Kıstağı ile Herson Oblastı'na bağlanmaktadır ve Kerç Boğazı ile Kuban'dan ayrılmaktadır.

Uluğ Muhammed Han ; 1419—1420, 1421-1423, 1427—1437 yılları arasında Altın Orda Hanı, 1438-1445 yılları arasında da Kazan Hanı.

Toktamış-Timur savaşları, 1386-1395 yılları arasında Altın Orda Hanı Toktamış ile Timur İmparatorluğu'nun kurucusu, savaş ağası ve fatih Timur arasında Kafkas Dağları, Türkistan ve Doğu Avrupa'da yapılan muharebelerdir. Bu savaşlar, erken Rus beylikleri üzerindeki Moğol ve Türk gücünün gerilemesinde kilit bir rol oynadı.

<span class="mw-page-title-main">II. Mehmed Giray Türbesi</span>

II. Mehmed Giray türbesi Kırım'da, Bahçesaray şehrinin Eski-Yurt bölgesinde 16. yüzyıla ait bir türbedir. Türbede Kırım hanları II. Mehmed Giray (1532-1584), II. Saadet Giray ve III. Mehmed Giray (1584-1629), Murad Giray ve Safa Giray'ın mezarları mevcuttur.

I. Seyyid Ahmed, Kerim Berdi'nin oğlu ve Toktamış Han'ın torunu olan Büyük Orda Hanıdır (1432-1455).

Edigu (1352-1419), Nogay Ordası olarak bilinen yeni bir siyasi varlık kuran Ak Orda'nın Moğol Müslüman emiriydi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.