İçeriğe atla

Canibeg

Canibeg Han
Katalan Atlasında Canibeg’in resmi
Altın Orda Devleti Hanı
Hüküm süresi1341/1342-1357
Önce gelenTinibeg
Sonra gelenBerdibeg
Eş(ler)iTaydulu, Karaçaç[1]
Çocuk(lar)ıBerdibeg, Kulpa Han, Nevruz Han, Bisulu Hanuş[2] (Kıyat Mamay Bey'in eşi)
HanedanAltın Orda Hanedanı
BabasıÖzbek Han
AnnesiTaytuğlu Hatun
Diniİslam

Canibeg Han ya da Canıbeg Han, 1341/1342-1357 yılları arasında Altınordu Devleti Hanı. Bazı kaynaklarda ismi "Canı Bek" şeklinde geçmektedir. Döneminin Rus kaynaklarında "iyi hükümdar Çanibek" (Rusça “Добрый царь Чанибек") şeklinde bahsedilen Canibeg Han döneminde bastırılan paralarda da kendisinden; "Sultan Mahmud", "Sultan el-adil", "Hakan el-adil", "Sultan el‐a’zam" "Çambek Celaleddin Mahmud Sultan" ve "Celaleddünya ve’d‐din Mahmud Sultan" gibi sıfatlarla bahsedilmiştir.[3]

Babası Özbek Han'ın 1341 yılında ölümünden sonra abisi Tinibeg, Altın Orda Hanı oldu. Ancak diğer kardeşi Hızır Bey bu durumu kabullenmeyerek isyan etse de kısa sürede isyanı bastırılarak öldürüldü. Hızır Bey'in öldürülmesinden sonra Tinibeg Han'ın da 1341 yılı sonu ya da 1342 yılı başında şüpheli bir şekilde ölümüyle (Bazı kaynaklara göre Canibeg tarafından öldürtülmüştür.[4]) Altınorda Devletinin hanı oldu.

Babası Özbek Han gibi Altın Orda Devleti'nin eski kudretini sağlamaya çalıştı. 1343 yılında Ceneviz kolonisi olan Kefe şehrini kuşatsa da 1344 yılı Şubatında ağır kayıp vererek geri çekilmek zorunda kaldı. 1345/46 yılında yeniden şehri kuşatsa da ordusundaki veba salgını yüzünden başarılı olamadı. Ancak Canibeg'in, kuşatma altındakilerin maneviyatını kırmak için şehre mancınıklarla ölülerinin cesetlerini attırması sonucu hastalığı kapan Cenevizli denizciler Avrupa'ya giderken veba mikrobunu da yanlarında taşıyıp, Avrupa nüfusunun büyük bölümünü ortadan kaldıran Büyük Veba Salgını'na sebep oldu. Canibeg'in bu hareketini ilk biyolojik savaş olarak da tanımlayan görüşler bulunmaktadır.[5]

Canibeg, babası Özbek Han gibi ülkesinde düzeni yeniden sağlarken, İslamiyet'in topraklarında yayılması için çalıştı. Onun döneminde Altın Orda Devletinin, Litvanya Büyük Dükalığı ile Moskova Knezliği üzerinde etkisi bulunuyordu. 1349'da Litvanya Büyük Dükü Algirdas, Moskova Devleti Prensi Simon'a karşı bir ittifak kurmak üzere Canibeg'e elçiler gönderse de o bu teklifi kabul etmediği gibi Simon'u desteklemeyi sürdürdü. İlerleyen yıllarda II. İvan'ın tahta çıkarken kendisine tabiliğini bildirmesiyle Moskova Knezliği üzerindeki etkisini daha da arttırdı. Hatta Polanya Kralı II. Kazimir'i de Altın Orda Devletine haraç vermek durumunda bıraktı.

1356 yılı sonlarında İlhanlı hükümdarını yöneten Çobanoğlu Melik Eşref’in baskıcı rejiminden bunalan Azerbaycan ve Tebriz ileri gelenlerinin Karabağlı Kadı Muhyiddin Berdaî önderliğinde kendisine başvurmasıyla büyük bir ordu toplayarak Tebriz üzerine yürüdü. 1357 yılında Melik Eşref ordusunu Ucan’da mağlup ettikten sonra Tebriz’e girdi. Ele geçirilen Melik Eşref’i sorguladıktan sonra öldürterek Çobanoğulları hanedanlığı ile İlhanlı devletine son verdi.[6] Bir süre Tebriz’de kaldıktan sonra oğlu Berdibeg’i vali ilan ederek ülkesine döndü.

Azerbaycan seferinden ülkesine dönen Cabibeg 1357 yılında hayatını kaybetti. Bazı kaynaklara göre oğlu Berdibek'in atalığı olan beylerinden Kanglı Tulubay tarafından öldürüldü.[7]

Canibeg döneminde Altın Orda Devleti eski gücünü kazansa da oğlu Berdibek döneminde ülkede iç savaş yaşanmaya başlamış ve ülkedeki kargaşada 1380 yılına kadar 17 han tahta çıkmıştır.

Kişiliği ve popüler kültürdeki yeri

Metropolit Alexius, Canibeg'in annesi Taytuğlu Hanımın körlüğünü iyileştirirken, Yakov Kapkov (1816-54)

Muinü'd-Din Natanzî'nin İskender Anonimi'nin elyazmasında Canibeg'ten camiler ve medreseler yaptıran, ülkesine din adamları getirten, ilim ve İslamı yaymak konusunda yoğun faaliyet gösteren bir hükümdar olarak bahsetmiştir. Tarihi kayıtlara bakıldığında Canibeg Han İslam dinini yaşatmak ve geliştirmek için birçok tesis inşa ettirirken, kütüphane ve eczane gibi yapılarda inşa ettirmiştir. Onun döneminde başkent Saray Berke'ye gelen alimler sayesinde tıp ve astronomi konuları başta olmak üzere çeşitli bilim dallarında eserler yayımlanmıştır.[1]

2012 yılı Rus yapımı "The Horde" adlı filmde Canibeg Han dönemi işlenmiştir. Filmde Kiev ve Moskova Metropoliti Alexius'un Canibeg Han'ın annesi Taytuğlu Hatun'u körlükten kurtarması, bu sayede de Canibeg'in Moskova'ya saldırmaktan vazgeçmesi kurgusal olarak anlatılmıştır.

Kaynakça

  1. ^ a b İzgi, C.,"Canı Bek Han Devrinde (1342-1357) Altınordu Hanlığı'nda Bilim Hayatı", Dîvân Dergisi, Sayı:2, Yıl:1996. URL: https://www.divandergisi.com/pdf/15.pdf 30 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2020-01-21
  2. ^ Paşaoğlu, DD.,"Altın Orda ve Kırım Sahasında Bozkır Aristokrasisinin Güçlü Temsilcileri: Emir Rektemür ve Şirin Mirzalar", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, cilt.XXXIII, sf.156,157, yıl:2014. URL: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1956/20482.pdf 3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2020-01-21
  3. ^ Kalan, E.,"Nümismatik Materyallere Göre İslamlaşma Sürecinde Altın Orda Hanlarının Kullandığı İsim Ve Unvanlar (1227‐1357)", Karadeniz Araştırmaları (KaraM), s.1, sf.29 yıl:2014. URL: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1956/20482.pdf 3 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 21 Ocak 2020
  4. ^ Kafalı, M.,"CUCİ SÜLÂLESİ VE ŞU’BELERİ", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, cilt.9, s.33, sf.107 yıl:1970. URL: http://isamveri.org/pdfsbv/D00120/1970_1/1970_1_KAFALIM.pdf 28 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 21 Ocak 2020
  5. ^ Wheelis, M.,"Biological Warfare at the 1346 Siege of Caffa", Emerging Infectious Diseases Journal, Cilt:8, Sayı:9, Yıl:2002. URL: https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/8/9/01-0536_article 7 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 21 Ocak 2020
  6. ^ Çelik, A., Güler, Ö.,"Altın Ordu İmparatorluğu", Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı:188, Yıl:Ekim 2010. URL: http://uvt.ulakbim.gov.tr/uvt/index.php?cwid=9&vtadi=TPRJ%2CTTAR%2CTTIP%2CTMUH%2CTSOS%2CTHUK&c=google&ano=122443_344750f4e14382dfb42d8cd48a9a1604 20 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-06-15
  7. ^ Alan, H.," Altın Orda Hanlığında Hakimiyet Anlayışı ve Karaçi Beylerin Ortaya Çıkışı", Tarih Dergisi, Sayı:54, Yıl:2011/2. URL: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/102212 28 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 21 Ocak 2020

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Safevîler</span> 1501–1736 arasında İranda varlığını sürdürmüş devlet

Safevî İmparatorluğu, Safevîler veya Safevî Devleti, 1501 ve 1736 yılları arasında varlığını sürdürmüş, sıkça modern İran tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen, İran tarihindeki en önemli hanedanlıklardan biri olan Türk kökenli Safevi Hanedanı tarafından yönetilmiş devlet. Bugünkü İran, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Afganistan, Türkmenistan ve Türkiye'nin doğu kesiminde varlığını sürdürmüş, Şiî Onikiciliği resmî mezhep olarak kabul etmiş ve İran'ın varisi olduğu Safevî Hanedanı'nın devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Hokand Hanlığı</span> Türkistan coğrafyasında toprakları olmuş eski bir monarşi

Hokand Hanlığı,, bugünkü Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan ve Doğu Türkistan'ı da kapsayan bölgede 1709 ile 1876 yılları arasında hüküm sürmüş Mangıt-Ming Hanedanlığı. Buhara Hanlığı ve Hive Hanlığı ile birlikte Buhara Hanlıkları olarak anılmıştır. Başkenti Hokand olan hanlığın yönetimi içerisinde Tacikler, Özbekler, Kırgızlar, Kazaklar, Farslar, Kıpçaklar, Soğdlar, Uygurlar bulunmaktaydı. Yönettiği şehirler arasında; Hokand, Taşkent, Buhara, Semerkand, Margilan, Namangan, Fergana, Andican, Türkistan, Çimkent, Taraz(Talas), Bişkek, Oş, Zaferabad, İsfara, Aksu, Kaşgar, Hoten vb şehirler bulunmaktaydı.,

<span class="mw-page-title-main">Altın Orda Devleti</span> Türk-Moğol hanlığı

Altın Orda, Altın Ordu Devleti, Uluğ Ulus veya Kıpçak Hanlığı bir Türk hanlığıdır. Cengiz Han ölmeden önce topraklarını oğulları arasında paylaştırmış ve Seyhun Irmağı ile Balkaş Gölü'nün batısındaki yerleri büyük oğlu Cuci Han'a vermişti. Cuci Han'ın küçük oğlu Batu Han, batıya doğru giriştiği seferlerle bu toprakları genişletti. Cuci'nin toprakları sonradan Batu Han ile ağabeyi Orda Han arasında paylaşıldı. Balkaş ile Aral gölleri arasındaki ve Seyhun Irmağı'nın güneyindeki yerler Orda'ya verildi. Harezm ve yeni alınan topraklarsa Batu'nun yönetimine bırakıldı. Orda'nın yönetimindeki doğu bölgesine Ak Orda, Batu'un yönetimindeki batı bölgesine de Gök Orda adı verildi. Gök Orda sonradan Altın Orda olarak adlandırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Delhi Sultanlığı</span> Türk-Hint devleti

Delhi Sultanlığı ya da Sultanat-ı Hint, 1206-1526 yılları arasında Hindistan'da hüküm sürmüş olan sultanlıktır.

<span class="mw-page-title-main">Kazan Hanlığı</span>

Kazan Hanlığı, Altın Orda'nın çöküşünden sonra, Cengiz Han'ın oğlu Cuci'nin ulusuna bağlı Toka Temür sülalesinden Uluğ Muhammed Han tarafından bugünkü Rusya topraklarında kurulmuş olan Türk devletidir. Farklı zamanlarda yaklaşık 750.000 km² alana hakim olmuştur. Ağırlık merkezi bugünkü Tataristan, Başkırdistan, Çuvaş, Mari El (Çirmişistan), Mordovya ve Udmurt (Aristan) Cumhuriyetlerinin toprakları idi.

<span class="mw-page-title-main">İldenizliler</span> Azerbaycanda Kurulmuş Bir Türk Atabeyliği

Eldenizler, ayrıca Eldegezler, İldenizliler veya Azerbaycan Atabeyleri [Azerice: Eldənizlər] - 1136-1225'te Azerbaycan'ı, Doğu Anadolu'yu, Kuzey Irak'ı, İran'ı ve Cibal'ı yöneten tarihi bir devlet. Hanedanlığın kuruluşu Kıpçak asıllı Şemseddin İldeniz ile bağlantılıdır. Böylece Arran'ı Sultan Mesud'dan ikta olarak alan Eldeniz, gücünü kısa sürede tüm Azerbaycan'a yaydı. Eldeniz, oğulluğu Arslanşah'ı 1160 yılında hükümdar yaptıktan sonra Irak Selçuklu Devleti'nde fiilen iktidarı ele geçirdi. Şemseddin İldeniz döneminde Azerbaycan atabeylerinin toprakları Arran, Azerbaycan, Şirvan, Cibal, Hemedan, Gilan, Mazenderan, İsfahan, Rey, Musul, Kirman, Fars, Huzistan, Ahlat, Erzurum ve Meraga topraklarını içeriyordu.

<span class="mw-page-title-main">Nadir Şah</span> 1. Afşar Devleti Şahı

Nadir Şah Afşar, Afşar İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk hükümdarı olan Türkmen şahtır. İran tarihinin en güçlü hükümdarlarından biri kabul edilip, 1736'dan 1747'deki suikastına kadar Afşar İmparatoru ve İran şahı olarak hüküm sürmüştür. Batı Asya, Güney Kafkasya, Orta Asya ve Güney Asya'da birçok seferde savaşmıştır. Askeri dehası nedeniyle, bazı tarihçiler onu İran'ın Napolyonu veya İkinci İskender olarak tanımlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">I. Tahmasb</span> 2. Safevî şahı

I. Tahmasb, Safevî Devleti'nin ikinci hükümdarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kara Yusuf</span> 1388-1420 yılları arasında Karakoyunlu Devletinin hükümdarı

Kara Yusuf, 1388-1420 yılları arasında Karakoyunlu Devleti'nin hükümdarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Çobanoğulları</span> Azerbaycanda 1317-1355 arasında var olmuş hanedanlık devleti

Çobanoğulları, İlhanlılar'ın yıkılış döneminde bağımsız olarak merkezleri Tebriz olmak üzere tüm Azerbaycan'ı 1317-1355 yılları arasında elinde tutan hanedanlık devleti.

Berke Han, 1257-1266 yılları arasında hüküm sürmüş Altın Orda Devleti hanı.

Sultan İnal, tam ismiyle Melik Eşref Seydeddin Ebu Nasr-el-Alai Zahiri Nasır İnal el-Acrud, 1453 ile 1461 döneminde saltanat süren Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memlûk hükümdarı. El-Acrud lakabını sakalının şeklinden almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Özbek Han</span>

Özbek Han, Altın Orda Devleti’nin dokuzuncu hanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Miranşah</span> Timur un oğlu ve Timurluların Azerbaycan Valisi

Mirza Miranşah tam adıyla Mirza Celaleddin Miranşah Timur'un oğlu, askeri komutanı ve Azerbaycan valisidir.

Kavurd Bey veya adına darp edilen sikkelerde adı Kara Arslan Bey veya tam adı Kara Arslan Ahmed Kavurd Bey. Selçuklu hanedanından Selçuk Bey'in büyük torunu, Çağrı Bey'in oğlu ve Alp Arslan'ın kardeşidir. Güney Fars'da Kirman meliki. Kirman'da 140 yıl hüküm sürecek olan Kirman Selçuklu Devleti kurucusu. Selçuklu Devleti tahtına çıkan yeğeni Melikşah'a karşı taht iddiası ile isyan etmesi ve bu isyanın bastırılması üzerine idam edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tuda Mengü</span>

Tuda Mengü; 1280-1287 yılları arasında Altın Orda Devleti Hanı.

<span class="mw-page-title-main">Türk-Moğol geleneği</span> 14. yüzyılda Asyada etnokültürel bir sentez

Türk-Moğol veya Türk-Moğol geleneği; 14. yüzyılda Asya'da, Altın Orda ve Çağatay Hanlığı'nın yönetici seçkinleri arasında ortaya çıkan bir etnokültürel sentezdi. Bu hanlıkların yöneticileri olan Moğol soyluları, sonunda fethettikleri ve yönettikleri Türk halklarına asimile oldular ve böylece Türk-Moğollar olarak bilinmeye başladılar. Bu seçkinler, Moğol siyasi ve yasal kurumlarını korurken yavaş yavaş önceki dinleri olan Tengricilik'den ayrılıp İslam'ı ve Türk dillerini benimsediler.

<span class="mw-page-title-main">I. İvan</span> Moskova prensi (12833-1341; hd. 1325-1341) ve Vladimir büyükprensi (hd. 1328-1341)

I. Ivan Daniiloviç Kalita 1325 ile 1340 veya 1341 yılları arasında hüküm sürmüş Moskova Büyük Prensi. Abisi, III. Yuri'nin ölümünden sonra İvan, Moskova Prensliği tahtına çıktı. Ivan, Altın Orda Han'ının onayı ile elde edilebilecek Vladimir Büyük Dükü unvanını alma mücadelesine katıldı. Rakipleri Mikhail, Korkunç Gözlü Dmitry ve Aleksandr Mihayloviç'di. Hepsi Altın Orda'da öldürüldü. 1328'de I. İvan, Özbek Han'ın tüm Rusya topraklarından vergi toplama hakkı ile Vladimir'in Büyük Dükü olma onayını aldı. 31 Mart 1340 veya 1341'de öldüğü sanılıyor.

<span class="mw-page-title-main">Şeyh Üveys Celâyir</span> Celayirî Sultan

Şeyh Üveys Celâyir Irak'ın (1356-1374) ve Azerbaycan'ın (1360-1374) Celâyir hükümdarıydı. Hasan-ı Büzürg ile Çobanoğulları prensesi Dilşad Hatun'un oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Moğol hükümdarları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu listede Moğol İmparatorluğu'nu yöneten Moğol hükümdarları yer almaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.