Cangar Destanı

Moğollara akraba Oyrat (Kalmık) ulusunun kahramanlık destanıdır. Cangar (Cangır, Cungar, Cangaray, Cunra, Altay varyantında Yangar) ise bu destanın baş kişisidir.

Cangar destanının oluşması ve Oyratlar arasında yayılması çok eski çağlara dayanır. Destanda anlatılan bazı mitolojik unsurların milattan önceki dönemlerde biçimlendiği öne sürülür. Destanın giriş bölümünde, Cangar'ın doğumu ve daha sonra gelişen olaylar anlatılır. Kahramanın doğumunda olağanüstü özellikleri bulunması, küçük yaştan itibaren kahramanlıklar yapması gibi unsurlara yer verilir. Destan Budizm'den önemli ölçüde etkilenmiştir. Cangar daha genç yaşta burhan yani en üst düzey din adamı olur, yani kahramana dinsel kimlik de yüklenir. Eski Kalmuk Şamanizmine ait motiflere de rastlanır.

Cangar'ın ve 12 savaşçısının Bumba adlı ülkelerini düşmanların saldırılarından korumaları destanın ana konusunu oluşturur. Cangar'ın 6 bin kahraman askeri bulunur. 12 komutanın her biri 500 askere komuta eder. Destan da 12 bölümden oluşur. Düşmanlar bazen yer altından çıkan Mangas adlı yaratıklardır, bazen de göklerden inen Şulmuslardır. Gökte yaşayan, 44 başlı kartala dönüşebilen bir canavarda yine anlatıda yer alır. Cangar adının dünya sultanı anlamına gelen Farsça Cihangir'den türediği öne sürülse de bu makul bir yaklaşım değildir. Destandan elde edilen ipuçlarıyla yapılan açıklamalarda yetim, kimsesiz, yalnız anlamlarına geldiği görüşü ağır basar. Bu Sibirya bölgesi Türk-Moğol destanlarının kahramanlarının belirgin özelliği olduğu söylenebilir. Destandan Cangar'ın zamanın başladığı eski çağlarda doğması ve küçük yaşta yetim ve kimsesiz kalması sebebiyle adının verildiği anlaşılır. Cangar'ın eşsiz güzellikteki eşinin adı ise Şavdal olarak geçer. Cangar'ın Aranzal Zerde adlı olağanüstü yetenekleri bulunan, çok hızlı ve zeki atı ve Altan Böre (Altın Börü) adlı bir de mızrağı vardır. Destanın Altay varyantında Cangar'ın kız kardeşinin adının Yangarçi olarak anılması ilgi çekicidir. Çünkü Cangar destanını okuyan kişilere Cangarçi denir. Cangarçiler halk arasında bir saygı görürler. Cangarçi olabilmek için usta-çırak ilişkisine dayalı bir eğitim gerekir. Destanda Cangarçi ile ilgili bir de öykü anlatılır: Cangar ve komutanları ülkelerinde huzurlu bir şekilde yaşarlarken nereden geldiği belli olmayan güzel bir kız ortaya çıkar. Kahramanların bulundukları çadıra girer, Cangar'ın ve arkadaşlarının yiğitliklerini ve savaşlarını anlatan şarkılar söylemeye başlar. Böylece Cangar destanı ortaya çıkar.

• Cangar, Moğolların Büyük Destanı- He Dexiu, ISBN 978-605-9914-45-1, 186 sayfa
• Cengiz BUYAR, Geçmişten Günümüze Cangar Destanı, Milli Folklor Dergisi, 2016, Sayı: 109.
• The Oirat Epic Cycle of Jangar - Chao Gejin, Oral Tradition, 16/2 (2001): 402-435
• Bergmann B., Nomadische unter den Kalmüken/ Bd. II, Riga, 1804, стр. 205—211; Bd. IV, Riga, 1805, стр. 181—214; (Almanca)
• Т. А. Емельяненко, К вопросу о ранних записях «Джангара», Учёные записки, КНИИЯЛИ, вып. 7, серия филологическая, Элиста, 1969 г.
• Alaadin İNAN, Cangar Destanı, İpekyolu Kültür ve Edebiyat/ Canut Yayınları, 2017, ISBN 978-605-9914-45-1, 170 Sayfa

• «Джангар» на русском языке на сайте «Бумбин Орн» 29 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Oirat Epic Cycle of Jangar (by Chao Gejin)