İçeriğe atla

Canbolat Boletıqo

Boletıqo Hatexhuşıqo yiqo Canbolat
Болэтыкъо Хьэтэхъущыкъо икъо Джанболэт
Prenslerin prensi
Çemguy baş prensi
Hüküm süresi1827-1836
Önce gelenBoletıqo Mişawost[1]
De-fakto Çemguy baş prensi
Hüküm süresi1814-1827
ÖlümEkim 1836
Proçniy Okop Kalesi, Rusya İmparatorluğu
HanedanBoletıqo
BabasıBoletıqo Hatexhuşıqo
Diniİslam

Canbolat Boletıqo (Adigece: Болэтыкъо Джанболэт), Çemguy baş prensi, Çerkes askeri komutan ve aristokrat. Rus-Çerkes Savaşı'nın en etkili isimlerinden biriydi.[2][3][4][5] Soylu Boletıqo ailesindendi.[1]

Biyografi

19. yüzyılın başında Çemguy Prensliğinin nüfusu yaklaşık 30.000 kişiydi (5.000 hane) ve Çemguy, Ademey Hatukay, Yecerukay ve Hajret Kabardeylerinin topraklarından oluşuyordu.[6][7][8] Boletıqo ailesinin en yaşlı prensi, Büyük Prens unvanını devraldı. Han-Girey'e göre Canbolat'ın doğumundan bu yana Çemguy Prensliği içindeki siyasî durum son derece istikrarsızdı çünkü bölgedeki iki büyük gücün, Rus ve Osmanlı İmparatorlukları arasında bulunuyordu. Bir kısım Ruslara yakınlaşma eğilimindeyken Çemguy prensleri, Türk müttefiği Abzehler tarafından desteklenmekteydi.[4][9][10]

Napolyon Savaşı sırasında Ruslar, Çerkesya'daki çoğu briliğini geri çekmek ve Bükreş Antlaşması ile Çerkeslerle yaptığu paktı bozmak zorunda kalmıştır. Fakat 1814'te Kuban'ı geçerek Çemguy baş prensi Boletıqo Mişawost'a desteğini göstermiştir.[5]

Abzehler Cambolat'ı yükseltmek için diplomatik fırsatları iyi değerlendirerek Türklere Rusların hareketlerinden rahatsız olduklarını bildiren bir heyet gönderdiler. Türklerle zıtlaşmak istemeyen Ruslar Mişawost'a olan desteklerini geri çekerler.[5]

Mart 1814'te prenslik bir kısmı Canbolat'ın diğer kısmı Mişawost'un kontrolünde olmak üzere ikiye ayrılmış ancak iki prens de ülkeyi bir iç savaştan uzak tutmuştur.[5]

1823'te Ruslar 25 aile ile Çerkesya'yı kolonize etmeye başlamıştır. Nisan ayında Canbolat ve Prens Sxum 300 kişilik süvari ile Rus askeri sathına saldırdı. Ruslar arkalarında 19 tutsak bırakarak geri çekildi. Mayıs ayında Çerkesler 320 rehine alarak büyük bir Rus kalesini yaktı. 18 Ağustos'da 30 prens Canbolat'ın Belaya Nehri yakınındaki köyünde toplandılar. Toplantıda mücadelenin yeni ideoloji Kabardey'den batıya göçen Hajretlerin topraklarını korumak olarak belirlendi.[5]

Canbolat, 800 kişilik bir süvari kuvvetiyle Rus topraklarına girdi. Müfrezenin yarısı, 18 yaşındaki Kabardey prensi İsmail Kasey'in komutasındaki Hajretlerden oluşuyordu. Çerkesler pahalı ve kaliteli zırhlara sahipti. Canbolat'ın müfrezesi çok güçlüydü ve Rusların konuşlandıkları yerleri iyi biliyorlardı ancak Ruslar Çerkeslerle karşılaşmak istemedi. Sadece bir Kazak alayı, 23 Ekim de Barsuk Nehri yakınlarındaki Sabl köyünde, Çerkeslerle karşılaşmayı göze alabilmiştir. Kazakların tamamı yok edilmiştir.[6][11]

Genelar Veliaminov tarafından 18 Ağustos 1825'te yaşlı Abzeh direnişçi Hacı Tlam'ın ikâmetgâhı yıkılıp ailesi kılıçtan geçirildi. Ruslar enüz geri çekilemeden Abzehlerin ani baskınıyla göğüs göğüse bir muharebe sonucu kaçmışlardır. 31 Ocak'ta Cambolat, intikam olarak Marevskoye kalesini yaktı.[9][12]

1827'de Boletıqo Mişawost öldü ve baş prenslik ünvanı Cambolat'ın oldu.

28 Nisan 1828'de Rusların Türklere tekrar savaş açmasıyla Çerkes prensleri Canbolat önderliğinde Urup Nehrinde toplandılar ve dağlara çekilme kararı aldılar.

4 Haziranda Boletıqo, farklı Çerkes beyliklerinin beş bayrağı altında 2.000 süvari ve İslam'a bağlılıklarının bir sembolü olarak bir Türk bayrağı ile Rus topraklarına seferine başladı. 6 Haziran'da Batalpaşa kalesi civarında Kuban'ın en büyük alaylarından biri olan Hopyor Kazak alayına saldırdı. Canbolat, yerel Rus kuvvetlerini arkasında bırakarak ilerledi. Ruslar Rus-Türk savaşında onun Kabardey’e gidip Terek Nehri civarında ikinci bir cephe açacağını düşünerek yanıldılar. Yüksek rütbeli bir Türk olan Muhammet Ağa da Çerkes ordusunda bulunuyordu. Rusların Kafkasya başkomutanı Earl Paskeviç, İran’la olan savaştan dönerken, Gürcistan yolunu keserek Kabardey’in izole edilmesi emrini verdi. Kırkıncı Eger taburu Kabardey’den Jembulata doğru ilerlemeye başladı. Fakat Canbolat hızla rotasını değiştirerek Kafkasya’daki Rus yönetiminin merkezi olan Georgievsk’e vardı.Çerkes ordusu, Marinskaya kalesinden uzakta, yüksek bir tepede durdu. Jembulat, Voljskiy alayının sol kanadını tüm güçleriyle tehdit etti ve savaşı kazandı.[4][5][13]

Çerkes siyasi analist Khan-Girei, Büyük Prens Jembulat için durumun “mareşal Paskevich bölgeyi terk ettikten sonra” değiştiğini gözlemledi.[14] Yeni başkomutan Baron Rosen, yerli Çerkeslerin insan haklarına inanmıyordu.[6][15]

1833'te Albay Grigory Zass, Batalpashinsk kalesinde karargahı bulunan Kuban Askeri Hattının bir bölümünün komutanlığına atandı. Albay Zass, uygun gördüğü şekilde hareket etmek için geniş yetki aldı. Grigory Zass ırkçı görüşlere sahipti ve Çerkesleri Ruslardan ve diğer uygar Avrupalılardan daha aşağı bir ırk olarak görüyordu. Ona göre Çerkeslerle başa çıkmanın tek yolu onları korkutmaktı. Bu konseptten Zass, insanları canlı canlı yakmak ve cesetlerin başlarını kesmek gibi yeni askeri yöntemler geliştirdi.[6][16]

Ekim 1836'da General Zass, Çerkes generali Jembulat Boletoqo'ya barış yapmak istediğini bildirdi. Açıklama için bir Rus kalesine gelirse suikaste uğrardı; gelmediği takdirde, Ruslar onun barış istemeyen bir savaş çığırtkanı olduğunu iddia edecekti.[5]

Boletoqo, Zass'ın ikametgâhına geldi. Zass ilk ziyaretinde orada değildi ve korkunç bir muamele gördü. Zass ona bir mektup gönderdi ve kesinlikle ikametgâhında olacağı kesin bir tarihte gelmesini söyledi. Teklifi kabul eden Boletoqo, Prochnyi Okop kalesine giderken, Kuban Nehri'nin Rus kıyısında, Urup Nehri ile kesiştiği yerde ormanda saklanan bir Rus keskin nişancı tarafından öldürüldü. Bir tanığa göre, ölümü üzerine Jembulat, Zass'ın adını söyledi.[4]

Kaynakça

  1. ^ a b Perrin, Oliver T. (1 Aralık 2010). "Bulatuk". Traditional Marking Systems: A Preliminary Survey (İngilizce). Dunkling Books. ISBN 0956347819. 
  2. ^ Novitskii G.V. Vospominaniya Vospitannika Pervogo Vypuska Iz Artilleriiskogo Uchilisha. Voennyi Sbornik. No 2, 1871, p. 305
  3. ^ Stal’ K.F. Etnograficheskii Ocherk Cherkesskogo Naroda. Kavkazskii Sbornik (Tiflis, 1900), v. 21, p. 84.
  4. ^ a b c d "Jembulat Bolotoko: The Prince of Princes (Part One)". Jamestown (İngilizce). 25 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  5. ^ a b c d e f g "JEMBULAT BOLOTOKO: PRENSLERİN PRENSİ (PŞIXEM 'ARİPŞ*)". cherkessia.net. 2013. 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  6. ^ a b c d "Jembulat Bolotoko: The Prince of Princes (Part One)". Jamestown (İngilizce). 25 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  7. ^ Akty Kavkazskoi Archeograficheskoi Komissii (AKAK). Ed. A. Berge (Tiflis, 1873), v 5, p. 857.
  8. ^ Bronevskiy, S.M. Noveishie Geograficheskie i Istoricheskie Izvestiya o Kavkaze (Moscow, 1823), part 2, p. 67.
  9. ^ a b "JEMBULAT BOLOTOKO: PRENSLERİN PRENSİ (PŞIXEM 'ARİPŞ*)". cherkessia.net. 2013. 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  10. ^ Khan-Girey, S. Cherkesskie Predaniya. Ed. R. Khashkhojeva (Nalchik: Elbrus, 1989), p. 245.
  11. ^ Potto V. Kavkazskaya Voina, v.2, p. 45
  12. ^ Ibid., p. 59.
  13. ^ Golitsyn N. B. Zhizneopisanie Generala Ot Kavalerii Emmanuelya (Moscow: «Sobranie», 2004), p. 240
  14. ^ Sherbina F. A. Istoriya Armavira I Cherkeso-gayev (Ekaterinodar, 1916), p. 11.
  15. ^ Bell, James. Journal of a residence…, p. 422.
  16. ^ Ibid., p. 420.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çerkesler</span> Kafkas halkı

Çerkesler ya da Adigeler, Kuzey Kafkasya'da, tarihi Çerkesya'nın yerli halkı olan etnik grup. Rus İmparatorluğu tarafından işlenen Çerkes Soykırımı'nın sonucunda Çerkeslerin çoğu öldürülmüş, kalanlar ise Osmanlı topraklarına sürülmüştür. Çerkesler Çerkesçe konuşur ve neredeyse tamamı Sünni Müslümandır. Çerkesya eski zamanlardan beri istilalara maruz kalmıştır; izole edilmiş arazisi, bitmeyen savaşlarla birlikte Çerkes ulusal kimliğini büyük ölçüde etkilemiştir. Çerkes bayrağı Çerkeslerin millî bayrağıdır ve yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Çerkesya</span> Kuzeybatı Kafkasyada Adige kabilelerinin birleşmesi ile kurulmuş eski bir devlet

Çerkesya, günümüzde Rusya sınırlarında kalan Kuzeybatı Kafkasya'da var olmuş tarihî ülke ve bölge. Rus-Çerkes Savaşı sonucunda Çerkesya yıkılmış ve Çerkes nüfusunun %75-90'ı topluca katledilmiş, kalan Çerkeslerin büyük kısmı da Osmanlı topraklarına sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Naib Muhammed Emin</span>

Muhammed Emin Asiyalav, Çerkesya Konfederasyonu'nun 1848-1859 arasında lideri olan siyasetçi, din adamı ve askeri kumandan. Rus-Çerkes Savaşı sırasında Çerkeslere önderlik eden liderlerden birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes Soykırımı</span> Soykırım

Çerkes Soykırımı veya Tsitsekun, 19. yüzyılda, Çarlık Rusyası tarafından Çerkeslere gerçekleştirilen sistematik toplu katliam ve sürgün. Olaylardan Çerkeslerin %80-97'si, yaklaşık 1,5 milyon kişi, etkilenmiştir. Grigori Zass gibi Rus generaller Çerkes sivillerin toplu katliamını yücelttiler, bilimsel deneylerde kullanılmalarını savundular ve askerlerinin kadınlara tecavüz etmesine izin verdiler. Rus kuvvetlerinin hamile kadınların karınlarını deşmek gibi çeşitli yöntemler kullandığı bildirildi.

<span class="mw-page-title-main">Burhaniye, Yahyalı</span> Yahyalı´nın mahallesi, Kayseri, Türkiye

Burhaniye, Kayseri ilinin Yahyalı ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Kabardeyler</span> Çerkes boyu

Kabardeyler veya Kabartaylar, Kuzey Kafkasya'nın yerlisi olan Çerkesleri oluşturan 12 boydan biridir. Rusya içindeki özerk Kabardey-Balkarya Cumhuriyeti'ne adını veren halklardan biridir. Nüfuslarının bir kısmı başta Kabartay-Balkar Cumhuriyeti olmak üzere Kuzey Kafkasya ve Rusya Federasyonu içinde olmakla birlikte, büyük bir kısmı 19. yüzyıl sonunda yaşanan soykırım ve sonrasındaki Büyük Çerkes Sürgünü ile birlikte diyasporada yaşamaktadır. Türkiye, Mısır, Suriye ve Ürdün gibi Orta Doğu ülkeleri diyaspora Kabardeylerinin yoğunluk kazandığı yerler olmakla birlikte Avrupa ve Kuzey Amerika'da da önemli sayıda Kabardey nüfusu bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bjeduğlar</span> Çerkes boyu

Bjeduğlar, Rusya'ya bağlı Adıge Cumhuriyeti'nde yaşayan Batı Çerkeslerinden bir Çerkes boyu. Kafkasya'da nüfusları fazla iken, diasporada az sayıda bulunurlar. Adige bayrağında yer alan ve 12 Çerkes kabilesini temsil eden yıldızlardan biri de Bjeduğları ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Rus-Çerkes Savaşı</span> Ruslar ve Kafkaslar, özellikle Çerkesler arasında yaşanan ve soykırımla sonlanan savaş

Rus-Çerkes Savaşı, 17 Temmuz 1763'te (E.U.) Rusya'nın Çerkesya'da hak iddia etmesi ve Çerkeslerin bunu reddetmesi ile başlayan, 21 Mayıs 1864'te (E.U.) son Çerkes ordusunun mağlup edilmesiyle sona eren askerî mücadele. Savaş 101 yıl sürmesi sebebiyle hem Rusya hem de Çerkesya tarihindeki en uzun savaştı.

<span class="mw-page-title-main">Besleneyler</span> Çerkes boyu

Besleneyler ya da Besneyler, Besniyler Besniler, Rusya ve Türkiye'de yaşayan Doğu Çerkesleri kolundan Çerkes boyu. En yakın akrabaları yıllar önce onlardan ayrıldıkları Kabardeyler olup, onlar gibi Besleneylerde de pşı (bey) sınıfı bulunmaktaydı. Konoko sülalesi Besleneylerdeki tek pşı sülalesidir. Besleneyler, Büyük Laba nehrinin sağ kıyısında ve Urup nehrine dökülen küçük ve büyük Tegem nehri çevresinde otururlardı. Dilleri Doğu Çerkesçesinin Merkezî Çerkesçe olarak da bilinen Besleneyce ağzı olsa da edebî dil olarak Kabardeylerin ağzı esas alınarak oluşturulan Kabardeyceyi kullanırlar. Günümüzde Rusya'da Karaçay-Çerkesya'daki iki köy ile Krasnodar Krayındaki iki köyde yaşarlar.

<span class="mw-page-title-main">Hatukaylar</span> Çerkes boyu

Hatukaylar, tarihsel olarak Çerkesya'nın Hatukay vilayetinde yaşayan Çerkes boyu. Savaşçı kimlikli bir boy olarak biliniyorlardı. Günümüzde sayıları az olup çoğunlukla Türkiye'de yaşarlar. Çerkes bayrağında yer alan ve 12 Çerkes boyunu temsil eden yıldızlardan biri de Hatukayları ifade eder. Rus-Çerkes Savaşı döneminde Kafkasya'daki varlıkları Çerkes soykırımı sırasında yok edildi. Günümüzde Kafkasya'da kalmadıkları için Çerkes diyalektolojisinde adları geçmez. Şapsığlar, Hakuçlar, Abzehler gibi Batı Çerkeslerinde soylu sınıfı bulunmaz iken, Bjeduğ ve Çemguylarda olduğu gibi Hatukaylarda da bu sınıf görülür.

Çemguylar ya da Ç’emguylar, K’emguylar, Kemguylar, Kemırgueyler, Kemirguveyler veya Temirgoylar, Rusya'ya bağlı Adigey Cumhuriyeti ile Türkiye'de yaşayan Batı Çerkeslerinden bir Çerkes boyu. Çemguyları Şapsığlar 'Kemguy', Kabardeyler 'Kemırguey', Ruslar 'Temirgoy' diye adlandırır. Nüfusları Kafkasya'da fazla iken diasporadaki en küçük Çerkes topluluğudur. Şapsığlar, Hakuçlar, Abzehler gibi Batı Çerkeslerinde bey (pşı)/soylu sınıfı bulunmaz iken, Bjeduğlarda olduğu gibi Çemguylarda da bu sınıflar görülür. Çemguyların tarihi toprakları Bjeduğların doğusunda ve Hatukay ile Kuban arasındaki Laba ve Belaia nehirleri arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Megrelya Prensliği</span> Eski bir devlet

Megrelya Prensliği ya da Samegrelo Prensliği, Dadiani hanedanı tarafından Gürcistan'ın Megrelya bölgesinde kurulmuş eski bir devlettir. Bazı kaynaklarda adı Odişi Prensliği olarak da geçer.

<span class="mw-page-title-main">Abhazya Prensliği</span>

Abhazya Prensliği, Gürcistan Krallığı içerisinde devam eden iç karışıklıklar içerisinde ortaya çıkmış feodal karakterli eski bir devlettir. Bağımsızlığını kaybetmesinden sonra önce Osmanlı İmparatorluğu tarafından sonra da Çarlık Rusyası tarafından belli ölçüde otonomi elde edip varlığını sürdürse de, 1864 yılında Rusya tarafından tamamen ele geçirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Grigori Zass</span> Rus general

Grigori Zass, Rus İmparatorluk generali. Napolyon Savaşlarına katıldı, Rus-Çerkes Savaşı sırasında başkomutan oldu ve Çerkes Soykırımı'nda önemli bir rol oynadı. Diri diri yakmak, kelle toplamak, kafaları kazığa geçirmek, çocukları diri diri gömmek, köy yakmak, hastalık yaymak ve toplu tecavüz gibi yöntemler kullandı. Zass'ın komuta döneminde Çerkeslere yönelik sistematik katliamlar artış gösterdi. Armavir şehrinin kurucusudur. Rus kaynaklarında "Kafkasya Savaşı kahramanı" olarak anılır.

Kanjal Savaşı; 1708'de Prens Kurğoko önderliğindeki Kabardey Çerkeslerinin, Kırım Tatarları ve Türklerden oluşan Kırım Hanı Kaplan Giray'in birliklerini mağlup ettiği bir savaş. 2013 yılında, Rusya Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Kanjal Savaşı'nın "Çerkes ve Osetlerin ulusal tarihinde büyük önem taşıdığını" belirtti.

İnal Nexw veya Büyük İnal, 1427-1453 yılları arasında Çerkesya kralı. Tüm Çerkes prensliklerini tek devlet altında birleştirmiştir. Çeşitli seferler düzenledi ve devlet sınırlarını tüm yönlerde genişletti. İnanışa göre İnal, Kabardey, Besleney, Çemguy ve Hatukay boylarının atasıdır.

Canhot Kuşuk, Kabarda'nın son baş prensi (1809-1822); Kabardey geçici mahkemesinin ilk başkanı (1822-1830).

<span class="mw-page-title-main">Hırtsıjıqo Ale</span> Çerkes komutan

Hırtsıjıqo Ale Cançat Çerkes komutan ve asker. Rus-Çerkes Savaşında yer almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hatukay Prensliği</span>

Hatukay Prensliği veya Hatıkuaye, tarihî Çerkesya'nın vilayetlerinden birisiydi. Hatukay Çerkesleri bu bölgede yaşıyordu. Prenslik, en büyük Hatukay aristokrat ailesi olan Kerkenoko aşireti tarafından yönetiliyordu. Hatukay Prensliği, Johann Anton Güldenstädt'in 1787 tarihli haritası ve Frederik de Wit'in 1675 tarihli haritası dahil dönem haritalarında çeşitli isimlerle işaretlenmişti.

Mısost Bematıqo, Çerkes aristokrat ve askerî komutan. 1785 ile 1788 yılları arasında Kabarda başprensi. Rusya'nın Çerkesya'yı işgaline karşı çıktı ve Rusya'ya karşı Kırım Hanı ile ittifaklar kurdu. Yaşlılığında ise Rusya'ya bağlılık yemini ettiğini belirten bir mektup gönderdi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.