İçeriğe atla

Cakeli Hanedanı

Cakeli Hanedanı
ჯაყელი (Gürcüce)
ÜlkeMesheti (Gürcistan)
MilliyetGürcü
Kuruluş9. yüzyıl
KurucuBeşken Cakeli

Cakeli Hanedanı (Gürcüce: ჯაყელი; okunuşu: "caqeli"), bir Gürcü soylu (mtavari) ailesi ve Samtshe Prensliğini yöneten hanedan idi. Bu aile, Çorçaneli (ჩორჩანელი) hanedanının da bir koluydu.

Tarih

Cakeli aile portresi Sapara Manastırı, 14. yüzyıl.

"Cakeli" esasen "Caki’den olan" anlamındadır, bu da aslında yöresel bir lakaptır. Aile, bu ismi Kura (Mtkvari) nehrinin kollarından biri olan Cak-suyu üzerindeki Caki Kalesi'nden almıştır (günümüzde Türkiye’de). Cakeli ailesi, kökenlerini geç 9. yy asilzadesi Çorçanelilerden (ჩორჩანელები) Beşken’e dayandırır. Onun soyundan olanlar, Posof'daki Caki vadilerine ve Ahıska yakınlarındaki Uraveli'ye sahip oldu. "Cakeli" unvanı, I. Beşken isimleri içinde ilk kez Tuharisi lordu (eristavi) ve Beşken'in muhtemel oğlu Kveli lordu Murvan arasında ortaya çıktı. Ardından Selçuklu Türkleri ile 1118'de Cavaheti’de savaşta ölen Murvan’ın muhtemel oğlu II. Beşken'den haberdarız. 1050’lerden 1190’lara kadar Cakeliler, Gürcistan’ın Bagratlı krallarına karşı çeşitli feodal ayaklanmalarda yer aldılar. Nihayetinde Kraliçe Tamar döneminde (1184-1213) aile, Botso’nun şahsında onursuzluk içine düştü ve hem Cakeli unvanı hem de mal varlıklarının çoğu onların akrabaları olan Tsihiscvari (Tsihiscvreli) ailesine ve de ailenin Çorçaneli dalına geçti. Mülksüzleştirilen Botso Cakeli’nin ailesi, Botsosdze olarak bilinir. Aile, son olarak 1226’da Harzemşah yöneticisi Celaleddin Mengüberti’ye karşı Tiflis’i savunurken ölen Memna ve erkek kardeşi Botso ile birlikte duyuldu.

Prens Cakeli freski Çulevi Manastırı, 14. yüzyıl.

Kraliçe Tamar tarafından Botso'nun unvan ve mülkü tımar verildi ve Tsihiscvarili Ivane-Qvarqvare (etkin dönemi 1195-1247) ile birlikte Cakeli hanedanının da yeni kolu ortaya çıktı. Samtshe Atabeyliği, I. Sargis (hüküm dönemi 1260-1285)'in şahsına intikal yoluyla geçti ve 1268'de Moğol İlhanlıları'nın mandası altındaki Gürcistan krallarının fiili bağımsızı haline geldi. 1334'te Gürcistan kralı V. Giorgi, Samtshe'yi yeniden bir Gürcü diyarı haline getirdi ve dayısı II. Sargis Cakeli'ye (1306-1334) 17. yüzyıla kadar veraset yoluyla devam edecek olan atabeg makamını bahşetti. Bundan böyle prenslik, Samtshe-Saatabago olarak bilindi. Bu birleşik sözcüğün ikinci kelimesi "atabeglerin" (atabagi) anlamına gelir.[1][2]

15. yüzyılın ortalarında, Cakeli ailesi nihayet rakip soylu aileleri vasallıkta zayıflatmayı veya onları Samtshe'den sürmeyi başarmıştı. 1490 itibarıyla Gürcü Krallığı, nihayet zayıf ve rakip yönetimlere çözüldüğünde/ayrıldığında Cakeliler en aktif rekabet eden gruplar arasında yer aldı. Britanyalı akademisyen William Edward David Allen “hatalarda sorumsuzluk olmadığını, milletin siyasi birliğini sürdürmek adına” olduğunu ortaya koyar.[1] 1578'den itibaren Samtshe (toprakları) Osmanlı yayılmacılığının hedefi haline geldi ve Cakeli atabegleri faydasız bir direnişten sonra makbul olanı yapıp İslam için kendi dinlerinden döndü ve onlar, veraseten (babadan oğula intikal sistemiyle) Ahıska paşaları yapıldı. Aile bu pozisyonu, Osmanlılar, İran hanedanları ve Gürcü yöneticiler arasındaki bitmek bilmeyen mücadeleler boyunca, bazı kısa kesintilerle, 1829 yılındaki nihai Rus fethine kadar muhafaza etti (bkz. Akhalzic muharebesi).[2] Kvabliani vadisinden hanedanın bir ast eril şubesi Rus hakimiyetini kabul etti ve Atabekov-Kvabliansky soyadını edindi.

Kaynakça

  1. ^ a b William Edward David Allen|Allen, W.E.D., The March-lands of Georgia. The Geographical Journal, Vol. 74, No. 2. (Aug., 1929), p. 155.
  2. ^ a b Ronald Grigor Suny|Suny, Ronald Grigor (1994), The Making of the Georgian Nation, pp. 41, 44, 46-48, 52. Indiana University Press, ISBN 0-253-20915-3

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Samtshe</span>

Samtshe, Gürcistan’nın güneybatı kesiminde tarihsel bir bölgedir. Tarihsel Mesheti bölgesinin de bir parçasıdır. Geç Orta Çağ'da, Gürcü atabeglerin yönetimindeki Samtshe-Saatabago tarihsel Mesheti topraklarına genişleyince Samtshe adı daha geniş bir alanı ifade ediyordu. Coğrafi koşulları açısından Samtshe dağlık bir bölgedir; yüzeyi küçük düzlükler ve vadilerle kaplıdır.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan tarihi</span>

Gürcistan tarihi, Gürcistan'da tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan dönem boyunca yaşanan olayları kapsar.

Atabeg, atabey ya da atabekü'l-asâkir, Selçuklu Devleti'nde ve sonrasında bazı Türk devletlerinde şehzadeleri eğitip yetiştiren memurlara verilen ünvandır.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Krallığı</span> Orta Çağda kurulmuş Gürcü krallığı

Gürcistan Krallığı ya da Gürcü İmparatorluğu, Orta Çağ'da kurulmuş olan Gürcü devleti. Gürcistan pek çok alanda, Altın Çağ olarak adlandırılan dönemi bu krallık zamanında yaşamıştır.

<span class="mw-page-title-main">V. Giorgi</span> 1299-1302 ve 1314-1346 arası Gürcistan Kralı

V. Giorgi 1299 – 1302 ve yeniden 1314 – 1346 yılları arasında hüküm sürmüş olan Bagrationi Hanedanına mensup Gürcü Krallığı hükümdarı. Esnek ve uzak görüşlü bir hükümdar olarak ülkesinde neredeyse yüzyıl süren Moğol İmparatorluğu egemenliğine son verecek ve krallığının yeniden eski gücüne kavuşmasını sağlayacaktır.

<span class="mw-page-title-main">I. Aleksandre (Gürcistan kralı)</span> Gürcistanın 18. Kralı

I. Aleksandre, "Büyük", 1412 ile 1442 yılları arası Gürcistan kralıdır. Timur'un istilasından sonra onun toparlanma çabalarına rağmen Gürcistan hiçbir zaman eskisi gibi olamamış ve uzun bir durgunluk döneminden sonra kaçınılmaz bölünme ile yüz yüze kalmıştır. 1442 yılında tacı bırakıp bir manastıra kapanarak emekli olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kartli Krallığı</span>

Kartli Krallığı Batı Gürcistan'ın Kartli bölgesinde başkenti Tiflis olan Geç Orta Çağ / Yakın Çağ Gürcü monarşisidir. 1478 yılında Gürcistan Krallığı'nın dağılma süreciyle ortaya çıkmış ve Bagrationi Hanedanı'nın Kahetili kolunun başarısı sayesinde 1762 yılında komşusu Kaheti Krallığı ile birleşene dek varlığını sürdürmüştür. Bu dönemin çoğunda krallık Safevi hanedanlıklarının vasalıydı ancak belirli aralıklarla özellikle 1747 yılından sonra bağımsızlığını sürdürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Kol Kalesi</span> Posofda bir kale

Kol Kalesi bugün Türkiye sınırları içinde bulunan Yalnızçam Dağları'nın zirvesinde, Kolköy köyünde bulunan Orta Çağ Gürcü kalesidir. Kveli Kalesi (Kvelistsihe) veya Kuveli Kalesi (Kuelistsihe) olarak da bilinir. Türkçe "Kol" adı "Kveli" ya da "Kueli"den gelir. İlk kez 10. yüzyılın başlarındaki Gürcü kaynaklarında ortaya çıkan Kol Kalesi, 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu tarafından ele geçirilene kadar Samtshe eyaletinin temel tahkimatıydı.

<span class="mw-page-title-main">Samtshe Atabeyliği</span>

Samtshe Atabeyliği ya da Samtshe-Saatabago, Samtshe Prensliği olarak da bilinir, Gürcistan'ın Zemo Kartli bölgesinde hüküm sürmüş Orta Çağ Gürcü prensliğidir. 1268'de kurulan prenslik 1334 yılından itibaren "atabagi" unvanı taşıyan Gürcü hükümdarlar tarafından yönetilmiştir. En geniş sınırlara sahip olduğu dönemde sınırları Taşiskari’den Erzurum’a kadar uzanan Samtshe-Saatabago, Cavaheti’nin bir kısmı ile Eruşeti, Kola, Artaani, Acara, Tao, Klarceti ve Şavşeti bölgelerinden oluşuyordu. Osmanlıların eline geçtikten sonra Çıldır Eyaleti’ne dönüştürülen bölge, 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı kayıtlarında Gürcistan Vilayeti olarak adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bagrationi Hanedanı</span>

Bagrationi Hanedanı, Gürcistan'da Orta Çağ'dan 19. yüzyılın başlarına kadar hüküm süren bir kraliyet hanedanıdır. Bagratlılar olarak da bilinir. Dünyadaki en eski Hristiyan hanedanları arasında yer alır. Kraliçe Tamar gibi pek çok ünlü Gürcü hükümdarı bu hanedandan gelir.

<span class="mw-page-title-main">I. Beka Cakeli</span>

I. Beka Cakeli, 1285'ten öldüğü tarihe kadar Samtshe Atabeyliği'nin prensliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Saltanatı döneminde Acara, Şavşeti, Klarceti, Lazeti, Tao, Kola, Artaani ve Cavaheti'nin çoğu Samtshe Atabeyliği'nin parçasıydı. Beka'nın saltanatı sırasında Samtshe Atabeyliği, Gürcistan Krallığı'ndan siyasi olarak bağımsız bir devlet olarak var oldu. İlhanlıların vasalı olan Beka, İlhanlılara düzenli haraç ödüyor ve seferlerine katılıyordu. Samtshe Atabeyliği bağımsız olmasına rağmen, Gürcistan ile ilişkilerini sürdürmüş ve Beka'ya Gürcü kralı tarafından Mandaturuhutsesi unvanı verilmiştir. Türkler, Beka'nın yönetimi sırasında Anadolu Selçuklu Devleti'nin güneybatı sınırlarında daha aktif olmuştur. Beka Selçukluların saldırılarını savuşturmayı başarmıştır. Gürcistan'ın Trabzon İmparatorluğu üzerindeki siyasi etkisini sürdürmesini destekliyen Beka, kızı Ciacak'ı Trabzon İmparatoru II. Aleksios evlendirdi. Beka'nın diğer kızı Natela, Gürcistan Kralı II. Demetre ile evlendi ve V. Giorgi'yi doğurdu. Sonraki Gürcistan kralı olan Giorgi, babası Demetre'nin Moğollar tarafından idam edilmesiyle birlikte dedesi Beka'nın sarayında büyüdü.

II. Sargis Cakeli, 1306-1334 yılları arasında Samtshe Atabeyliği'nin prensliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Prens I. Beka'nın oğluydu. Sargis, babasının saltanatı sırasında birçok sefere katıldı. Azat Musa, 1290'lı yıllarda Anadolu Türkmen birliklerinin lideri olarak Samtshe Atabeyliği'ne saldırdı. Beka Cakeli, oğlu Sargis'i ordu komutanı olarak atadı ve Vaşlovani köyü yakınlarında Türkleri durdurmasını emretti. 1303 civarında Sargis, Türkmen boylarını yenerek Ahıska topraklarından gönderdi. Sargis, 1306'da babasının ölümünden sonra Samtshe Atabeyliği tahtına çıktı. Yeğeni Kral V. Giorgi tarafından Sargis'e Amirspasalar unvanı verildi. II. Sargis'in ölümünden sonra oğlu Kvarkvare, Samtshe Atabeyliği'nin yeni prensi oldu.

<span class="mw-page-title-main">III. Bagrat (İmereti kralı)</span>

III. Bagrat (1495-1565) II. Aleksandre'nin oğlu 1510'dan 1565 tarihine kadar İmereti kralıdır.

<span class="mw-page-title-main">VIII. Giorgi</span>

VIII. Giorgi (1417-1476) krallığı saltanatı sırasında halihazırda parçalanmış ve 1446'dan 1465'e kadar bir iç savaşa karışmış olsa da birleşik Gürcistan Krallığı'nın son kralıydı. İsyancılar tarafından yenildi, yalnız doğu eyaleti Kaheti'de I. Giorgi olarak hüküm sürdü. 1465'te ölümüne kadar, Bagrationi kraliyet hanedanı'nın yerel bir branşını kurdu.

VI. Bagrat Bagrationi Hanedanı'nın İmereti kolunun temsilcisi, 1463'ten itibaren İmereti ve 1465'ten itibaren ölümüne kadar Gürcistan kralıydı.

II. Kaihosro Cakeli, Cakeli Hanedanı'ndan II. Kvarkvare'nin oğludur, 1545-1573 yılları arasında hüküm sürmüş Samtshe Prensi'dir. 1545 yılında Osmanlı tarafından vasal bir prens olarak tahta çıkarıldı. Saltanatı, komşu Gürcü devletleri ile sıkıntılı ilişkilerin yanı sıra devam eden Osmanlı-İran çekişmesi ve kan davaları ile geçmiştir. Prensliğin batı tarafı hızlıca Osmanlı tarafından asimile edildi ve bir paşalığa dönüştü, doğu kısmı ise İran etkisinde kaldı. 1570 yılında Osmanlının süregelen saldırgan politikaları sonucunda Kaihosro, bağlılığı bulunan I. Tahmasb'dan direkt destek talebinde bulundu. 1573 yılında İran'da öldü.

I. Kvarkvare Cakeli 1334-1361 yılları arasında bir Gürcü prensi (mtavari) ve Samtshe hükümdarıydı.

<span class="mw-page-title-main">Ahıska Muharebesi</span> Vikimedya anlam ayrımı sayfası

Ahıska Muharebesi, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, 9 Ağustos'ta, Mareşal Paskeviç komutasındaki 9.000 Rus ile Mehmet Paşa komutasındaki 30.000 Türk arasında Ahıska surları altında yapılan ve Rusların galip geldiği muharebedir.

Zakaria Zakaryan veya Zakaria II Mhargrdzeli, 12. yüzyılın sonları ve 13. yüzyılın başlarında Gürcistan Kraliçesi Tamar'ın ordusunun Ermeni generaliydi. Aynı zamanda Gürcistan Krallığı'ndaki feodal toprakların hükümdarıydı.

İvane I. Mhargrdzeli Gürcü kraliçe Tamara'nın sarayının mensubu ve komutandır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.