İçeriğe atla

Cüce küremsi galaksi

Bilinen en eski cüce küremsi gökadalardan ikisi olan NGC 147 (solda) ve Ocak Cüce Gökadası (sağda).

Cüce küremsi gökada (İngilizce dSph olarak kısaltılır), çok az toza ve çok yaşlı bir yıldız popülasyonuna sahip, küçük ve zayıf aydınlatma gücündeki bir gökada türüdür. Çok düşük yüzey parlaklıklarından dolayı nispeten yeni keşfedilmişlerdir. Yerel Grup söz konusu olduğunda öncelikle Samanyolu ve M31'in yakınlarında bulunurlar.[1][2] Görünüşü ve özellikleri bakımından cüce eliptik gökadalara benzeseler de, yaklaşık olarak küremsi şekilli ve genellikle daha düşük aydınlatma gücüne sahiptirler.

Cüce küremsi gökadaların yarıçapları küresel yıldız kümelerinden çok daha büyük olmasına rağmen, düşük aydınlatma güçleri ve zayıf yüzey parlaklıkları nedeniyle tespit edilmeleri çok daha zordur. Bu tip gökadalar geniş bir aydınlatma gücü aralığına sahiptir ve bilinen cüce küremsi gökadalar çok çeşitli aydınlatma büyüklüklerini kapsar.[3]

Keşfedilen ilk cüce küremsi gökadalar, 1938'de Yontar ve Ocak Cüce Gökadası'ydı.[4] Sloan Dijital Gökyüzü Araştırması sonucu 2007'den 2015 yılına kadar 11'den fazla dSph gökadası keşfedildi. 2015'teki Karanlık Enerji Araştırması'nda (Dark Energy Survey) potansiyel olarak dokuz yeni dSph keşfedildi.[5] Yay Eliptik Cüce Gökadası'nda olduğu gibi, keşfedilen her dSph adını bulundukları takımyıldızlardan alır ve bunların hepsi genellikle 1-2 milyar yıldan çok daha yaşlı yıldızlardan oluşur.[4]

Kaynakça

  1. ^ Mateo, Mario L. (1998). "NASA/ADS Search". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. Cilt 36. ss. 435-506. arXiv:astro-ph/9810070 $2. Bibcode:1998ARA&A..36..435M. doi:10.1146/annurev.astro.36.1.435. 
  2. ^ Grebel, E. K. (1998). "Star Formation Histories of Local Group Dwarf Galaxies". Highlights of Astronomy. Cilt 11. ss. 125-126. arXiv:astro-ph/9806191 $2. Bibcode:1998HiA....11..125G. doi:10.1017/S1539299600020190. 
  3. ^ Strigari, Louis E.; Bullock, James S.; Kaplinghat, Manoj; Simon, Joshua D.; Geha, Marla; Willman, Beth; Walker, Matthew G. (28 Ağustos 2008). "A common mass scale for satellite galaxies of the Milky Way". Nature. 454 (7208). ss. 1096-1097. arXiv:0808.3772 $2. Bibcode:2008Natur.454.1096S. doi:10.1038/nature07222. ISSN 0028-0836. PMID 18756252. 
  4. ^ a b Sparke, L.S.; Gallagher, J.S. III (2016). Galaxies in the Universe. Birleşik Krallık: Cambridge University Press. ss. 162-165. ISBN 978-0-521-67186-6. 
  5. ^ Bonnivard, V.; Combet, C.; Daniel, M.; Funk, S.; Geringer-Sameth, A.; Hinton, J.A.; Maurin, D.; Read, J.I.; Sarkar, S. (2015). "Dark matter annihilation and decay in dwarf spheroidal galaxies: The classical and ultrafaint dSphs". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 453 (1). ss. 849-867. arXiv:1504.02048 $2. Bibcode:2015MNRAS.453..849B. doi:10.1093/mnras/stv1601. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kova Cüce Gökadası</span> cüce galaksi

Kova Cüce Gökadası, Kova takımyıldızı sınırları içerisinde yer alan ve ilk olarak 1959 yılında DDO araştırmasıyla kataloglanan bir cüce düzensiz gökadadır. Yerel Grup üyesi olmakla birlikte, son derece izole bir konumdadır. Mevcut konumu ve hızı temel alınarak Samanyolu veya Andromeda Gökadası'na geçmişte yakın bir temasın olmadığı bilinen Yerel Grup üyelerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Yerel Grup</span> Samanyolunu da kapsayan ve 35in üzerinde üyesi bulunan gökadalar grubu

Yerel Grup, Samanyolu Gökadası'nı da barındıran bir gökada grubudur. Çapı yaklaşık olarak 3 milyon parsek (10 milyon ışık yılı; 9×1019 kilometre) ve toplam kütlesi ise 2×1012 güneş kütlesi (4×1042 kg) civarındadır. "Dambıl" şeklinde iki gökada topluluğundan oluşur. Samanyolu ve ona bağlı cüce gökadalar bir lobu, Andromeda Gökadası ve ona bağlı cüce gökadalar ise diğer lobu oluşturur. Bu iki topluluk birbirinden yaklaşık 800 kiloparsek (3×10^6 ly; 2×1019 km) uzaklıktadır ve birbirlerine doğru 123 km/s hızla hareket etmektedir. Yerel Grup, daha büyük olan Başak Süperkümesi'nin bir parçasıdır ve bu da Laniakea Süperkümesi'nin bir parçası olabilir. Samanyolu bazı gökadaları gizlediği için Yerel Grup'taki tam sayı bilinmemekle birlikte, en az 80 üyesi olduğu tahmin edilmektedir ve bunların çoğu cüce gökadalardır.

<span class="mw-page-title-main">Cüce galaksi</span> İçinde birkaç milyar yıldıza ev sahipliği yapan galaksilere verilen addır

Bir cüce galaksi, yaklaşık 1000 ila birkaç milyar yıldızdan oluşan galaksilere verilen isimdir; Samanyolu'nun 200-400 milyar yıldızına kıyasla bu sayı oldukça sınırlıdır. Samanyolu'nun yakın çevresinde yer alan ve 30 milyardan fazla yıldız içeren Büyük Macellan Bulutu kimi zaman bir cüce galaksi olarak sınıflandırılırken, kimileri de onu tam anlamıyla bir galaksi olarak kabul etmektedir. Cüce galaksilerin oluşum ve faaliyetlerinin daha büyük galaksilerle olan etkileşimlerden büyük ölçüde etkilendiği düşünülmektedir. Gök bilimciler şekillerine ve bileşimlerine göre çok sayıda cüce galaksi türü tanımlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Merceksi galaksi</span>

Merceksi gökada, biçimsel gökada sınıflandırma şemalarında eliptik (E) ve sarmal gökada (S) arasında yer alan bir gökada türüdür. Büyük ölçekli bir disk içermesine karşın, büyük ölçekli sarmal kollara sahip değildir. Merceksi gökadalar, yıldızlararası maddelerinin çoğunu tüketmiş veya kaybetmiş ve bu nedenle devam eden çok az yıldız oluşumuna sahip disk gökadalarıdır. Buna rağmen, disklerinde önemli miktarda toz barındırabilirler. Sonuç olarak, tıpkı eliptik gökadalar gibi çoğunlukla yaşlı yıldızlardan oluşurlar. Merceksi ve eliptik gökadalar morfolojik farklılıklarına rağmen spektral özellikler ve ölçekleme ilişkileri gibi ortak bazı özellikleri paylaşırlar. Her ikisi de, en azından evrenin yerel kısmında, pasif olarak evrimleşen erken tip gökadalar olarak kabul edilebilir. "E" gökadaları ile "S0" gökadalarını morfolojik olarak birbirine bağlayan, orta ölçekli disklere sahip "ES" gökadalarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Karina Cüce Gökadası</span> galaksi

Karina Cüce Gökadası Karina takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 330.000 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve Samanyolu'nun uydu gökadası olan bir cüce gökadadır. R. D. Cannon ve diğer gök bilimcilerden oluşan bir ekip tarafından 1977 yılında keşfedilmiştir. Samayolu'nun diğer uydu gökadalarından birkaç milyar yıl sonra oluştuğu sanılmaktadır ve en genci 7 milyar yaşında olan yaşlı yıldızlardan oluşur. Gökadanın yaklaşık olarak 13,6 milyar yıl önce oluştuğu sanılmaktadır ve bu da Cüce Karina'yı, Samanyolu'na kıyasla görece olarak daha genç yapmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Aslan IV (cüce galaksi)</span> galaksi

Aslan IV Aslan takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 520,000 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir cüce küremsi gökadadır. Yerel Grup'un bir üyesidir ve 2006 yılında keşfedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Aslan T (cüce galaksi)</span>

Aslan T, Aslan takımyıldızında yaklaşık olarak 1.365.000 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir cüce gökadadır. Yerel Grup'un bir üyesidir ve 2006 yılında keşfedilmiştir. Aslan T, bir geçiş nesnesi olarak (T) sınıflandırılır, cüce küremsi (dSph) ve cüce düzensiz (dIrr) arası bir gökadadır. Yarı-ışık yarıçapı 180 parsektir.

<span class="mw-page-title-main">Çoban I (cüce galaksi)</span> galaksi

Çoban Cüce Gökadası Çoban takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 200.000 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir cüce küremsi gökadadır. Samanyolu'nun uydu gökadasıdır ve 2006 yılında keşfedilmiştir. Toplam aydınlatma gücü 100.000 L ve mutlak büyüklüğü -5,8 ile normal bir fotoğrafta görülemeyecek kadar soluktur. Gökadanın yapısı Samanyolu'nun etkisi nedeniyle çok bozulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Andromeda IV</span>

Andromeda IV, Andromeda takımyıldızında yaklaşık olarak 20 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan bir cüce düzensiz gökadadır. Sidney van den Bergh tarafından 1972 yılında Andromeda I, II ve III ile birlikte keşfedildi. Bulunduğu mesafe dikkate alındığında muhtemelen Andromeda Gökadası'nın uydusu değildir.

<span class="mw-page-title-main">Palomar 12</span>

Palomar 12, Oğlak takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 61.900 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir küresel yıldız kümesidir ve Samanyolu halesinde yer alır. Robert G. Harrington ve Fritz Zwicky tarafından 1953 yılında keşfedilmiş ve küresel küme olarak tanımlanmıştır. Ancak Zwicky, bu nesnenin gerçekte Yerel Grup içindeki yakın bir cüce gökada olduğuna inanmıştı. Sonradan yapılan gözlemler küresel küme olduğunu doğrulamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Cüce sarmal galaksi</span> bir sarmal gökadanın cüce türüdür

Cüce sarmal gökada, bir sarmal gökadanın cüce türüdür. Cüce gökadalar; düşük aydınlatma güçleri, küçük çapları, düşük yüzey parlaklıkları ve düşük hidrojen kütleleri ile karakterizedir. Bu tip gökadalar, düşük yüzey parlaklığına sahip gökadaların (LSB) bir alt sınıfı olarak düşünülebilir.

<span class="mw-page-title-main">Aşırı dağınık galaksi</span> son derece düşük parlaklığa sahip gökada

Aşırı dağınık gökada, ilk örneği 1984 yılında Allan Sandage ve Bruno Binggeli tarafından yakınlardaki Başak Kümesi'nde keşfedilen, son derece düşük aydınlatma gücüne sahip bir gökadadır. Bu gökadalar, 2015'te yeniden adlandırılmadan önce uzun yıllar boyunca incelenmiştir. Düşük aydınlatma gücü, yıldız oluşumuna neden olan gaz eksikliğinden kaynaklanmakta ve bu da bu gökadaların çok eski yıldız popülasyonlarının rezervuarı olmasına sebep olmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kraliçe Cüce Gökadası</span> cüce küremsi gökada

Kraliçe Cüce Gökadası (Andromeda VII olarak da bilinir), Kraliçe takımyıldızında yaklaşık olarak 2,45 Mly (0,75 Mpc) uzaklıkta bulunan bir cüce küremsi gökadadır. Kraliçe Cüce Gökadası, Yerel Grup'un bir parçası ve Andromeda Gökadası'nın (M31) bir uydu gökadasıdır. Gökyüzünde Samanyolu galaktik düzleminin arkasında görünür ve bu nedenle 0,194 kadir kırmızılaşmıştır. 1,8×107 L aydınlatma gücü ve 19,73×106 M yıldız kütlesiyle Andromeda Gökadası'nın cüce küremsi gökada uyduları arasında en parlak ve en büyük kütleye sahip olanıdır. Ayrıca hepsi arasında en yüksek metalliğe sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Balıklar Cüce Gökadası</span> Yerel Grupun bir parçası olan düzensiz cüce gökada

Balıklar Cüce Gökadası, Yerel Grup'un bir parçası olan düzensiz cüce gökadadır. Bu gökada ismini, bulunduğu takımyıldız olan Balıklar takımyıldızından alır ve Üçgen Gökadası'nın (M33) uydusu olduğu düşünülmektedir. Samanyolu'na doğru 287 km/s hızla yaklaşmakta olduğu için maviye kayma gösterir. Cüce küremsi ve cüce düzensiz gökadalar arasında bir geçiş sınıfı olabilir. Başka bir seçenek olarak, bu iki türden birinin nadir fakat istatistiksel olarak kabul edilebilir bir versiyonu da olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Üçgen Gökadası'nın şüpheli uydu gökadaları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Üçgen alt grubu, Üçgen Gökadası (M33) ve onun uydularından oluşur. Henüz kanıtlanmış herhangi bir uyduya sahip olmasa da, bir dizi gökadanın bu sistemin içinde olduğu düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tukan Cüce Gökadası</span> Tukan takımyıldızındaki cüce gökada

Tukan Cüce Gökadası, Tukan takımyıldızında yaklaşık olarak 2,8 milyon ışık yılı uzaklıkta, çok yaşlı yıldızlardan oluşmuş ve diğer gökadalardan oldukça izole bir cüce gökadadır. 1990 yılında Mount Stromlo Gözlemevi'nden R.J. Lavery tarafından keşfedildi. Samanyolu'nun ters tarafında ve diğer Yerel Grup gökadalarının tam karşısında konumlanması onu bilim insanları için önemli bir araştırma konusu haline getirir.

<span class="mw-page-title-main">Kanatlıat Cüce Düzensiz Gökadası</span> Kanatlıat takımyıldızı yönünde bulunan cüce düzensiz gökada

Kanatlıat Cüce Düzensiz Gökadası, Kanatlıat takımyıldızı yönünde bulunan bir cüce düzensiz gökadadır. 1950'lerde Albert George Wilson tarafından keşfedildi. Kanatlıat Cüce Düzensiz Gökadası, Yerel Grup içerisinde Andromeda Gökadası'nın yoldaşıdır.

<span class="mw-page-title-main">Balina Cüce Gökadası</span> Balina takımyıldızındaki cüce küremsi gökada

Balina Cüce Gökadası, Balina takımyıldızı yönünde bulunan 'düşük yüzey parlaklığına sahip' bir cüce küremsi gökadadır. Dünya'dan yaklaşık olarak 2,46 milyon ışık yılı uzaklıkta yer alan gökada, 1999 yılında Alan B. Whiting, George Hau ve Mike Irwin tarafından keşfedilmiş ve Yerel Grup'un bir üyesi olduğu anlaşılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Başak Yıldız Akıntısı</span> galaksi

Başak Yıldız Akıntısı veya Başak Aşırı Yoğunluğu, 2005 yılında keşfedilen ve Başak takımyıldızında bulunan bir yıldız akıntısı için önerilen isimdir. Akıntının, Samanyolu ile birleşme sürecinde olan bir cüce küremsi gökadanın kalıntıları olduğu düşünülmektedir. Gece gökyüzünde kapladığı alan bakımından Dünya'dan görülebilen en büyük gökadadır.

<span class="mw-page-title-main">Uydu galaksi</span> kütleçekimsel etki nedeniyle daha büyük bir gökadanın yörüngesinde dönen yoldaş gökada

Uydu gökada, daha büyük kütleli ve parlak bir konak gökadanın kütleçekimsel potansiyeli içinde bağlı yörüngelerde hareket eden daha küçük bir yoldaş gökadadır. Tıpkı Güneş Sistemi'ndeki gezegenlerin Güneş'e kütleçekimsel olarak bağlı olması gibi, uydu gökadalar ve bileşenleri de konak gökadalarına bağlıdır. Çoğu uydu gökada cüce gökada olsa da, büyük gökada kümelerinin uydu gökadaları çok daha büyük bir kütleye sahip olabilir. Samanyolu'nun etrafında en büyüğü Büyük Macellan Bulutu olmak üzere elliye yakın uydu gökada dönmektedir.