Büyük Cami (İlkadım)
 | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Kale, İlkadım, Samsun |
| Koordinatlar | 41°17′40″K 36°19′58″D / 41.29444°K 36.33278°D |
| İnanç | İslam |
| Mimari | |
| Mimari tür | Cami |
| İnşaat başlangıcı | 1864 |
| Tamamlanma | 1866 |
| Özellikler | |
| Minare sayısı | 2 |
Samsun Büyük Camii (Valide Camisi, Hamidiye), Samsun şehir merkezinde bulunan, 19. yüzyılın son çeyreğinde yapılmış bir cami.
Samsun'daki en büyük tarihî camidir. İlkadım ilçesinin Kale mahallesinde, Saathane Meydanı'nın yanıbaşında bir avlu içindedir.[1]
14. yüzyılda bir Selçuklu komutanı tarafından yaptırılmış ahşap bir caminin 1869 yılındaki büyük Samsun yangınında yanmasından sonra yerine kesme taştan inşa edilmiştir. İnşaat, 1884-1886 arasında yılında tamamlanmıştır.[2]
Caminin yuvarlak gövdeli ve birer şerefeli iki minaresi, büyük bir avlusu vardır. Sekizgen bir kasnak üzerine oturtulmuş kubbesinin içi bitkisel ve geometrik şekillerle süslenmiştir. Merkezî kubbenin etrafı dört köşedeki kulelerle desteklenir.
Tarihçe
Büyük Cami, 14. yüzyılda yapılmış ahşap bir caminin yerine inşa edilmiştir. Orijinal yapının, Samsun Kalesi'nin camisi olarak Selçuklu komutanlarından Hıdır Bey tarafından yapıldığı sanılmaktadır.[2]
Büyük Cami, Vakıflar Bölge Müdürlüğü envanterinde "Hızır Bey Vakfı" olarak geçer.[3] Hızır Bey, Candaroğlu İsfendiyar Bey'in oğludur; Samsun'da 1420-30 yılları arasında beylik yapmıştır.[3]
Ahşap caminin 1869'daki yangınında tamamen yanmasından sonra aynı yerde yeniden bir cami yapılmasına karar verildi. 1873 tarihinde başlanan inşaat; para eksikliği, kalfaların ve tahmini maliyetlerin değişmesi, kış mevsiminde inşaata ara verilmesi gibi sebeplerle epeyce uzun sürdü. 1882'de caminin ancak üçte biri tamamlanabilmişti. Bu tarihten sonra hızlı bir tamamlama sürecine girildi.[3] Batumlu Hacı Ali'nin, cami inşaatının tamamlanmasına maddi katkı veren bir kişi olduğu tahmin edilir. Caminin iki minareli olmasından ötürü bir selatin camisi olduğu, camiin inşasına II. Abdülhamid'in önemli katkı sağlamış olabileceği düşünülür.[3]
Büyük Cami'nin ihtiyaçlarının karşılanması için 1889'a kadar on bir adet vakıf oluşturulmuştur.[3] Cami, Sultan Abdülaziz'in annesi Pertevniyal Sultan'ın cami için gerekli olan onarım ve bakım masraflarını üstlendiği bilinir, cami bu nedenle Valide Camisi olarak da bilinir.[4] Cami 1906 yılında gerçekleşen depremle hasar görmüş, 1906-1907'de onarılmıştır. Bu onarım sırasında kiremit çatı, bakır kaplanmıştır.[2]
Minarenin şerefeden yukarısı 1944 yılındaki depremde yıkılmış ve 1945 yılında aslından farklı olarak yenilendikten sonra 2000'li yıllarda aslına uygun hale getirilmiştir.[2]
Mimari özellikleri
Kesme taştan yapılmış, çifte minareli, avlulu bir camidir. Örtü sistemi merkezde kurlunla kaplı bir ana kubbe ve etrafında dört küçük kubbeden oluşur. Ayrıca son cemaat yerinin üzerinde iki kubbe bulunur. Ana kubbe kasnağı 16 adet yuvarlak kemerli pencere ile çevrilidir.
Harimde altta doğu ve batıda karşılıklı üçer, kuzey ve güneyde ise karşılıklı ikişer adet pencere, üstte ise yuvarlak düzende daha küçük pencereler bulunmaktadır.
Mihrap, mermerdendir, kıble duvarının ortasındaki iki alçı sütun arasındadır. Sağında ise ahşap minber yer alır. Yapının doğu duvarında köşk şeklinde vaaz kürsüsü bulunmaktadır.
Süslemeleri
Büyük Cami'nin kubbesi ve kubbeye geçiş elemanları duvar resimleri ile süslenmiştir. Alt kesimlerde de pencere aralarında ve kadınlar mahfilinde daha seyrek olarak kalem işi süslemeler bulunur.
Duvar işlerinde genellikle rumi ve bitkisel grup motifleri kullanılmş, kompozisyon aralarına ay-yıldız ve hilal motifleri ile geometrik motifler serpiştirilmiştir.[2] Mihrabın içerisinde perdeyi andıran çizgisel bir süsleme bulunur.
Duvar resimlerinin yapıldıkları tarihle ilgili herhangi bir belge bulunmamaktadır. Resimler, 1996 yılı ve öncesinde yapılan yenilemeler ile asıllarını kaybetmişler; kubbe eteklerinde bulunan duvar resimleri1996 yılındaki onarım sırasında boya ile örtülmüştür. 2007-2008 yılları arasında yapılan onarım sırasında özgün resimler ortaya çıkarılmıştır.[2]
Kaynakça
- ^ "Büyük Cami". Samsun.com.tr sitesi. 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e f Yetiş, Ezgin (1-3 Ekim 2015). "Samsun Büyük Camisi Duvar Resimleri: Onarım ve Değişiklikler" (PDF). 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu. 16 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Ocak 2023.
- ^ a b c d e Okudan, Muhammed (2013). "Vakfiyelere göre Osmanlı döneminde Samsun'da vakıflar". Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi.
- ^ Seyhun, Oğuleke (2019). "Pertevniyal Valide Sultan'ın vakıfları ve Mahmudiye Merkez Rüşdiyesi". Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.
