İçeriğe atla

Buz örtüsü

Antarktika'nın uydu fotoğrafı

Buz örtüsü veya örtü buzulu, 50.000 km²'den büyük buzulsal buz kütlesi. Dünya üzerine yayılmış olan büyük boyutlardaki buz tabakalarıdır. Bu tabakalar genelde yüksek kutuplarda bulunur ve etrafında yüzeyin yüksekliği azalmaktadır. Örtü buzulları yüksek kutuplarda bulunan volkanik adalar, vadiler ve dağları kaplar. Örtü buzulları, yüzeylerinde bulunan buzun tabakalarının aşındırılması ve yerleştirilmesi sonucu oluşan yüksekliği ile önemli bir geçiş noktası oluştururlar. Örtü buzulları, aşırı soğuk iklim koşulları nedeniyle etrafında pek çok bitki ve hayvan türünün yaşamasına olanak vermezler.

Örtü buzullarının oluşumu, atmosferden gelen su buharının buz tabakasına dönüşmesi ile gerçekleşir. Bu süreç, dünyanın yüksek kutuplarında yoğun kar yağışı nedeniyle meydana gelir. Karın yoğunluğu artarak buz tabakalarının kalınlığını arttırır. Bu tabakaların üst kısmında yoğunlaşan kar, aşağı doğru basıncın etkisiyle sıvı hale geçerek kayar. Bu sıvı hale geçen kar, aşağı doğru hareket ederek buz tabakalarının alt kısmına doğru ulaşır. Bu sıvı hale geçen kar, aşağı doğru kaydıkça buz tabakalarının alt kısmının sıcaklığının artmasıyla buz tabakalarının alt kısmındaki buzun sıvı hale geçmesine neden olur. Bu sıvı hale geçen buz, aşağı doğru kayarak örtü buzullarının alt kısmındaki volkanik adalar ve dağlarını kaplar.

Dünyada şu an bulunan tek buz örtüleri Antarktika ve Grönlanddır. Son Buzul Döneminde(en:Last Glacial Period) Laurentine Buz Örtüsü (en:Laurentide Ice Sheet) Kuzey Amerika'yı, Weichselian (en:Weichselian glaciation) Kuzey Avrupa'yı, Patagonia Buz Örtüsü (en:Patagonian Ice Sheet) ise Güney Amerika'nın büyük bir bölümünü kaplardı.

Buz örtüleri buz sahanlıklarından ya da dağ buzullarından daha büyüktür. 50.000 km²'den daha küçük olan buz kütleleri buz tabakası olarak nitelendirilir. Buz tabakaları genellikle etrafına buzul yayar.

Grönland buz örtüsünün havadan çekilmiş foroğrafı

Yüzeyin soğuk olmasına rağmen, tabanı genellikle jeotermal ısıdan dolayı daha sıcaktır. Bazı yerlerde erime, buzun kaymasını kolaylaştırır ve hızlı akan kanallar ortaya çıkar. Bunlara buz dereleri denir.

Bugünkü kutup buz örtüleri jeolojik olarak oldukça yenidir. Antarktik Buz Örtüsü ilk olarak küçük bir (veya birkaç) buz tabakası olarak Oligosen Dönemde oluştu ve Pliosen Dönemde neredeyse Antarktika'nın tamamını kapladı. Grönland buz örtüsü Pliosen Dönem'e kadar oluşmadı, ancak Buzul Döneminde oldukça hızlı bir biçimde gelişti. Bu olay zamanında Grönland'da yetişen bitkilerin fosillerinin çok daha iyi saklanmasına yardımcı oldu.

Antarktik buz örtüsü

Antarktik buz örtüsü dünya üzerindeki en büyük buz kütlesidir. 14 milyon km²'lik bir alanı kaplar ve 30 milyon km³'lük buz içerir. Dünya üzerindeki buzun %90'ı Antarktikadadır[1] ve erirse deniz seviyelerinin 58 metre yükselmesine sebep olur.[2]

Grönland buz örtüsü

Grönland haritası

Grönland buz örtüsü Grönland'ın %82'sini kaplar ve erirse deniz seviyelerinin 7,2 metre yükselmesine sebep olur.[2] Bu buz örtüsünde gözlemlenen ortalama erime ve kütle değişikliği yılda 239 km3lük bir erime gösterir.[3](NASA GRACE)[4]

Küresel ısınmanın tahmini etkileri

Grönland ve Antarktik buz örtüleri, erime ve kırılmanın yıllık kar yağışını geçmesinden dolayı oldukça hızlı küçülme gösterir. Hükûmetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)'nin bulgularına göre Antarktik ve Grönland buzörtülerinin erimesi 1993 ve 2003 yıllarıarasında yıllık deniz seviyelerine 0.21 ± 0.35 ve 0.21 ± 0.07 mm/yıl artış göstermiştir.[5]

IPCC, Grönland buz örtüsü erimesinin yıllık kar yağışını geçmeye devam edeceğini. Antarktik buz örtüsündeki kırılma da yıllık karyağışını geçmekte olduğunu söyler.

Küresel ısınmanın buz örtüleri üzerindeki etkileri hızlanmaya devam edecektir, ancak bugün oluşturulan erime modelleri henüz yeterince kesinlik göstermediği için yeterince iyi anlaşılmamıştır.

Kaynakça

  1. ^ "Ice and Glaciers -The Water Cycle-USGS Water-Science School". water.usgs.gov. 28 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019. 
  2. ^ a b "Some physical characteristics of ice on Earth, Climate Change 2001: Working Group I: The Scientific Basis. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)". 3 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2007. 
  3. ^ "Rasmus Benestad et al.: The Greenland Ice. Realclimate.org 2006". 19 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019. 
  4. ^ "Greenland melt 'speeding up'". 11 Ağustos 2006. 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019 – news.bbc.co.uk vasıtasıyla. 
  5. ^ "Richard B. Alley et al.:Summary for Policymakers, A report of Working Group I of the Intergovernmental Panel on Climate Change" (PDF). 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Mart 2019. 
Buz örtüsü

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çöl</span> Çok az yağışın gerçekleştiği arazi alanı

Çöl, Yerküre'de yer alan ana biyom tiplerinden birisidir. Çöl, yıllık 250 mm'den az yağış alan bölgeler için kullanılan bir terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Buz</span>

Buz, suyun donmuş haline verilen addır. Oda koşullarında 0 °C ve altında bulunur. Buzun yoğunluğu suyun yoğunluğundan az olduğu için su üstünde yüzebilir.

<span class="mw-page-title-main">Soğuk iklimler</span>

Asya'nın kuzeyinde yer alan Sibirya, 12.800.000 km²'lik yüzölçümüyle Rusya'nın yüzde 60'tan fazlasını kaplar. Batıda Ural Dağları'ndan doğuda Büyük Okyanus'a kadar uzanır. Kuzeyinde Arktik Okyanusu vardır. Sibirya'nın güneyinde, batıdan doğuya doğru, Kazakistan, Moğolistan ve Çin yer alır. Sibirya'nın nüfusu yaklaşık 40 milyondur.

<span class="mw-page-title-main">İklim</span> Belirli bir bölgedeki hava koşullarının uzun dönemler boyunca istatistikleri

İklim, bir yerde uzun bir süre boyunca gözlemlenen sıcaklık, nem, hava basıncı, rüzgâr, yağış, yağış şekli gibi meteorolojik olayların ortalamasına verilen addır. Hava durumundan farklı olarak iklim, bir yerin meteorolojik olaylarını uzun süreler içinde gözlemler. Bir yerin iklimi o yerin enlemine, yükseltisine, yer şekillerine, kalıcı kar durumuna ve denizlere olan uzaklığına bağlıdır. İklimi inceleyen bilim dalına klimatoloji adı verilir. İklim türleri, sıcaklık ve yağış rejimi gibi durumlara bakılarak sınıflandırılabilir. Ancak günümüzde en çok kullanılan sınıflandırma sistemi, aslen Wladimir Köppen tarafından geliştirilmiş olan Köppen iklim sınıflandırmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Buzul</span> büyük kar ve buz kütlesi

Buzul, dağ zirvelerinde yaz kış erimeyen ve yer çekiminin etkisiyle yer değiştiren büyük kar ve buz kütlesidir. Eğimli arazilerde yıllar boyunca biriken kar kütlesinin önce buzkar, sonra da buza dönüşmesiyle oluşur. Buzullar okyanuslardan sonra dünya üzerindeki ikinci büyük su deposu ve en büyük tatlı su deposudur, tatlı suyun % 98,5'ini oluştururlar. Hemen hemen her kıtada buzullara rastlanır. Dünya'nın belirli bölgeleri, bütün yıl erimeyen ve "buzul" adını alan buzlarla kaplıdır. Bunlar kutup bölgeleriyle yüksek dağların tepeleridir. Buzul oluşabilecek bölgenin deniz yüzeyinden yüksekliği, enlemin artmasıyla azalır. Ekvator yakınlarında 0° enlem çevresinde buzullara rastlamak için Runewenzorilerin 4.400 m yüksekliğine çıkmak gerekirken, Alplerde (45°) 2500 m'ye, Norveç'te (60°) 1500 m'ye çıkmak yeterlidir. Kutupta buzullara deniz yüzeyinde rastlanır.

<span class="mw-page-title-main">Ross Buz Sahanlığı</span>

Ross Buz Şelfi, Antarktika'daki Ross Denizi'nin yarısını örten, birkaç yüz metre kalınlıkta sürekli bir buz tabakası. Buz şelfi, 525.000 km²'lik alanıyla Fransa'dan biraz küçük olup böylelikle Antarktika'nın en büyük buz şelfi bölgesidir. Alman kutup araştırma istasyonu Neumayer'in verilerine göre 5.000 km² alanı olan Ekström Buz Şelfi ile karşılaştırıldığında, Ekström Buz Şelfi ufacık kalır.

<span class="mw-page-title-main">Buzul çağı</span> yeryüzü ve atmosfer sıcaklığının uzun süren bir dönem boyunca azalarak kıtasal, kutup ve alp buzullarının genişlemesi ve varlığını sürdürmesi

Buzul çağı ya da buz çağı, Dünyanın ve atmosferinin sıcaklığının uzun süren dönem boyunca azalarak kıtasal, kutup ve alp buzullarının genişlemesi ve varlığını sürdürmesidir. Dünyanın iklimi, gezegende buzulların olmadığı sera dönemleri ile buzul çağları arasında gidip gelir. Dünya halen Kuvaterner buzullaşması içindedir. Buzul çağındaki soğuk iklimin bireysel darbeleri buzul dönemi ve buzul çağındaki aralıklı sıcak dönemlere ise buzullararası denir.

<span class="mw-page-title-main">Yağış</span> havadaki su buğusunun yoğunlaşma sonunda sıvı ya da katı durumda yere düşmesi

Yağış, hava kütlelerinin soğuk bir hava tabakası ile karşılaşarak, soğuk bir yerden geçerek ya da yükselerek soğuması sonucunda içerisindeki su buharının yoğuşarak sıvı veya katı halde yeryüzüne inmesi olayıdır. Plüvyometre adı verilen bir âletle ölçülür. Yıllık yağış miktarı mm, cm ve m olarak, günlük yağış miktarı ise kg/m² ile ifade edilir. Yıllık toplam yağış miktarının bir alanda oluşturduğu yükseklik baz alındığı için uzunluk birimleriyle ifade edilir. Birçok farklı formda meydana gelebilir, bunlar yağmur, kar, graupel, dolu ve sulusepkendir.

<span class="mw-page-title-main">Los Glaciares Ulusal Parkı</span> Arjantinin Patagonya bölgesinde bulunan bir ulusal park.

Los Glaciares Ulusal Parkı Arjantin'in Patagonya bölgesinde Santa Cruz eyaletinde bulunan ulusal parktır. 726.927 hektar (7.27 km2) bir alanı kaplamaktadır. Arjantin'in en büyük ikinci ulusal parkıdır. 11 Mayıs 1937'de kurulan park, Macellan subpolar ormanlarına ve Patagonya bozkırlarının biyoçeşitliğine sahiptir. 1981 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi'ne alınmıştır.

Kutup iklimi, Dünya'nın sürekli olarak karlar ve buzlarla kaplı olan kutup bölgelerinde görülen iklim tipidir. Kuzey Kutbu çevresinde, Grönland Adası'nın iç kısımlarında ve Antarktika'da etkilidir.

<span class="mw-page-title-main">Batı Antarktika buz tabakası</span> Batı Antarktikayı kaplayan kıtasal buz tabakasının bir bölümü

Batı Antarktika buz tabakası, Transantarktik Dağları'nın batısında uzanan ve Batı Antarktika'yı kaplayan Antarktika kıtasal buz tabakasının bir bölümüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kriyosfer</span>

Kriyosfer Dünya yüzeyinde suyun kar ve buz gibi katı formda bulunduğu; deniz buzu, göl buzu, nehir buzu, kar örtüsü, buzullar ve diğer buz tabakaları ve donmuş toprak bölümlerinin hepsine birden verilen isimdir. Hidrosfer ile geniş bir örtüşme içindedir. Kriyosfer bulutlar, yağış, hidroloji, atmosfer ve okyanus dolaşımı üzerindeki etkisi ile küresel iklim sisteminin ayrılmaz bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Son Buzul Maksimum</span> Dünyanın iklim tarihinin bir dönemi

Son Buzul Maksimum, buz tabakaları maksimum uzanmış iken 26.500 ve 19000-20000 yılları arasında Dünya'nın iklim tarihinin bir dönemini ifade eder. Bu süre boyunca, geniş buz tabakaları, Kuzey Amerika, Kuzey Avrupa ve Asya'nın büyük kısmını kaplamıştır. Bu buz tabakaları Son Buzul Maksimum'daki gibi kuraklık, çölleşme ve deniz seviyesinde büyük bir düşüşe neden oldu.

<span class="mw-page-title-main">Erime suyu</span>

Erime suyu; okyanuslar üzerindeki buz sahanlıkları, yassı buzdağları ve buzullar dahil olmak üzere kar veya buzun erimesiyle salınan sudur. Erime suyu genellikle buzulların kar örtüsü oranının azaldığı ablasyon bölgesinde bulunur. Daha tehlikeli laharların oluşmasına benzer şekilde, volkan patlamaları sırasında erime suyu oluşabilir.

<span class="mw-page-title-main">Buzul yarığı</span>

Buzul yarığı, bir buz tabakasında veya buzulda bulunan derin bir çatlak veya yarıklardır. Plastik bir alt tabakanın üstündeki iki yarı sert parçanın farklı hareket oranları olduğunda oluşacak kesilme stresiyle bağlantılı hareket ve ortaya çıkan stresin bir sonucu olarak kıvrımlar oluşur. Kayma gerginliğinin ortaya çıkan yoğunluğu yüz boyunca kırılmaya neden olur.

<span class="mw-page-title-main">Deniz seviyesinin yükselmesi</span> İklim değişikliği nedeniyle deniz seviyelerinde mevcut ve öngörülen artış

Deniz seviyesinin yükselmesi, küresel ısınma ile bağlantılı olarak dünyanın ortalama deniz seviyesindeki son ve öngörülen artışla yaşanan deniz seviyesinin değişmesi durumuna denir.

Buzul dönemi veya buzul aşaması, buzul çağında daha soğuk iklim ve buzul ilerlemeleri ile belirginleşen bir zaman aralığıdır. Buzullar arası dönem, buzul dönemleri arasında daha sıcak iklim koşullarına sahiptir. Son buzul dönemi yaklaşık 15.000 yıl önce sona erdi. Holosen Çağ günümüzde mevcut buzullar arası dönemdir.

<span class="mw-page-title-main">Weichselian buzullaşması</span>

Weichselian buzullaşması, Avrupa'nın kuzey kesimlerindeki son buzul dönemini ve bununla ilişkili buzullaşmayı ifade eder. Alp bölgesinde, Würm buzuluna karşılık gelir. İskandinav Dağlarından yayılan ve Schleswig-Holstein'ın doğu kıyısına Branderbug yürüyüşü ve Kuzeybatı Rusya'ya kadar uzanan büyük bir buz tabakası ile karakterize edilir.

<span class="mw-page-title-main">Dansgaard-Oeschger etkinliği</span>

Dansgaard-Oeschger olayları, son buzul döneminde 25 kez meydana gelen hızlı iklim dalgalanmalarıdır. Bazı bilim adamları, olayların yarı periyodik olarak meydana geldiğini ve tekrarlama süresinin 1.470 yılın katları olduğunu söylüyor; ancak bu tartışılıyor. Holosen sırasında karşılaştırılabilir iklim döngüsü, Bağ olayları olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Antarktika Buz Örtüsü</span>

Doğu Antarktika Buz Örtüsü, Antarktika'daki iki büyük buz tabakasından biridir ve tüm gezegendeki en büyüğüdür. Bu coğrafi oluşum, uzunlamasına olarak 45° batı ve 168° doğu boylamları arasında uzanır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.