İçeriğe atla

Burhanettin Tepsi

Kontrol Edilmiş
Kasım 1908 tarihli Resimli Kitab dergisinde Burhaneddin Bey
Ocak 1909 tarihli Resimli Kitab dergisinde Burhannedin Tepsi.
Burhanettin Tepsi

Burhanettin Tepsi, (7 Haziran 1882, İstanbul - 20 Şubat 1947, İstanbul), Türk tiyatro ve sinema oyuncusu ve tiyatro yönetmeni.

II. Meşrutiyet'ten itibaren başlayan tiyatro çalışmalarını Cumhuriyet döneminde de sürdürmüş bir tiyatrocudur. Muhsin Ertuğrul, İsmail Galip Arcan, Afife Jale, Bedia Muvahhit, Kemal Emin Bara, Şadi Karagözoğlu ve Behzat Butak gibi tiyatrocuların yetişmesinde emeği geçti. Türk sinemasındaki ilk tarihi sinema denemesi olan Alemdar Mustafa Paşa (1918) adlı filmde başrol oynadı. 1922'de Türkiye'den ayrılan ve Fransa'ya yerleşen sanatçı, 1940 yılında Türkiye'ye dönerek Burhanettin Tiyatrosu'nu kurdu.

Yaşamı

1882 yılında İstanbul'un Fatih ilçesinde Kabasakal Mahallesi'nde doğdu. Babası Tarsus eşrafından Mısrîzâde Ali Rıza Efendi'nin oğlu Yusuf Neyyir; annesi ise Osmanlı Sultanı Abdülmecid'in kahvecibaşısı Ali Bey'in kızı Farhande Hanım idi.[1] Üç çocuklu ailenin en küçük çocuğu idi.

Çeşitli memurluk ve öğretmenlik görevlerinde bulunan babası Yusuf Neyyir'i iki yaşına iken kaybetti. Çocukluk yılları babasının ölümünden önce Üsküdar Nuhkuyusu'nda yaptırdığı on odalı, bahçe içindeki evde geçti. Altı yaşında okula başladı. 1894 yılında ise babasının yakın dostu olan okul müdürünün yardımıyla ücretsiz olarak Mektebi Sultani'ye kaydedildi.[1]

Tiyatroya ilgisi 1890'lı yıllarda başladı. Ağabeyi Seyfeddin Bey'in Marsilya'ya elçi tayin edilmesi üzerine eğitimine onun yanında devam etti. İki yıl sonra İstanbul'a dönerek Mektebi Sultani'nin son sınıfına devam etti ve bu okuldan 1903 yılında mezun olarak Hariciye Nezareti'nde memuriyete başladı. Memuriyet hayatı sırasında tiyatroya ilgisi devam etti, bazı geceler Tepebaşı Bahçesi'ndeki dram kumpanyalarında takma isimle sahneye çıktı.

İstanbul'da tanıştığı Fransız oyuncu Eugene Silvain'in daveti üzerine tiyatro eğitimi görmek üzere 1906'da Fransa'ya gitti. Silvain'den ve trajedi oyuncusu Pierre Segond-Weber'den dersler aldı. 1908'de konservatuvara girdi. Üç ay sonra final sınavlarına girerek mezun oldu. 1908 yılında Osmanlı Devleti'nde Meşrutiyet'in ilanı üzerine Fransa'dan ayrıldı.[1]

İstanbul'a döndükten sonra kendisini “Silvain’in Şakirdi” şeklinde tanıtan Burhanettin Tepsi,[2] bir tiyatro kurmak için çalışmaya başladı. İstanbul şehremini, kumpanyanın merkezi olmak üzere kendisine Şehremânet bahçesindeki üç odayı tahsis etti. Müze müdürü Osman Hamdi Bey ve Recaizade Mahmut Ekrem başkanlığında bir edebî heyeti oluşturuldu. Hüseyin Rahmi, Hüseyin Cahit, Halit Ziya gibi devrin önemli yazarları bu edebi heyette yer aldı. Sonradan Sahne-i Osmaniye adını alacak heyet, Abülhak Hamit'in Tarık piyesinden Hazineler perdesi ve Marquis Priola'dan bir sahneyi temsile hazırladı. İlk temsil 29 Ekim 1908'de Tepebaşı Tiyatrosu'nda gerçekleşti. Burhanettin Tepsi, Tarık bin Ziyad rolünde sahneye çıktı.

Sahne-i Osmaniye, İstanbul'un çeşitli semtlerinde 1909 yılına kadar Burhanettin Tepsi yönetiminde sahne alarak o devirde kurulan ve devam eden en uzun ömürlü tiyatro heyeti oldu.[2] Heyet, çoğunlukla Abdülhak Hamit'in manzum eserlerini sahneledi. 1909 yılında Burhanettin Bey ve Kumpanyası adını aldı. 1910'da Reşad Rıdvan'ın Milî Osmanlı Tiyatrosu ile birleşerek Sahne-i Milliye-i Osmaniye adını aldı ve 1914 yılına kadar ortak çalışmalar yaptı. Bu dönemde Burhanettin Tepsi, Ahmet Fehim'in tiyatro topluluğu ile de ortak sahne aldı.[1] 1911 yılında İstanbul'a gelen hocası Silvain'i ağırlama ve onunla birlikte klasik yazarların oyunlarını sahneleme imkanı buldu.

Burhanettin Tepsi, 1913 yılında yeniden Fransa'ya giderek oyunlar izledi. Folies Bergére Tiyatrosu'nda Sans-Culottes oyununda oynadı. Bordeaux'daki Royal Tiyatrosu'nda teklif aldı, Fransızca kaleme aldığı Boğaziçi Geceleri adlı oyunu sahneledi. 1914'te İstanbul'a dönerek Şehzadebaşı'ndaki Ferah Tiyatrosu'nu kiralayarak oyunlar sahneledi. Belediye bünyesinde bir okul olarak açılan Darülbedayi-i Osmani'nin ilk öğretmenleri arasında yer aldı. Kurum, 1916'da bir tiyatro topluluğu halini aldı ve Burhanettin Tepsi sahnelenecek oyunlarda rejisörlük görevini üstlendi.

Burhanettin Tepsi, 1918 yılında Müdafaa-i Milliye Cemiyeti adına çekilen Alemdar Mustafa Paşa adlı tarihsel filmde yönetmen ve başrol oyuncusu idi; ancak film kurgulanmadı ve vizyona girmedi.[3] İstanbul'da tiyatro ve sinema yaşamının durgunlaştığı işgal ve mütareke yıllarında zor şartlar altında çalışmalarını sürdüren Burhanettin Tepsi, 1922'de Moliere'in 300. doğum yılı sebebiyle Ferah Tiyatrosu'nda yazarın L'avare adlı oyunundan uyarlanmış Pinti'yi sahneledi.[1]

Berlin'de eğitim almış oyuncu ve dansçı Seniye Hanım ile 1922 yılında evlendi. Evliliklerinin ilk yılında Türkiye'den ayrılan çift Suriye, Mısır, İtalya, Almanya, Macaristan ve Kuzey Afrika'ya turneler düzenledikten sonra Fransa'ya yerleşti. 18 yıl sonra II. Dünya Savaşı nedeniyle Fransa'dan ayrılarak Türkiye'ye döndü. İstanbul'da bir tiyatro kurma hayalini gerçekleştiremedi; ikinci hayali olan Abülhak Hamit'in heykelini diktirmek için çalıştı ancak başaramadı. Burhanettin-Seniye Tepsi Tiyatrosu adlı topluluğu kurarak Anadolu'nun kent ve kasabalarında kısa oyunlardan oluşan temsiller verdi.

20 Temmuz 1947'de İstanbul'da kalp hastalığından öldü. Zincirlikuyu Mezarlığı'nda Abülhak Hamit'in mezarının yanına gömülmeyi vasiyet eden Tepsi, yer bulunamadığı için biraz uzağına defnedilmiştir.[1] Mezar taşında 'Türk Tiyatrosunun Önderi' yazmaktadır ve mezar yeri tahrip edilmiştir.[4]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f Tepsi, Burhanettin; Özen, İbrahim (23 Şubat 2018). Bir Aktörün Hatıraları: Silvain’in Şakird-i Marifeti. DBY Yayınları. ISBN 978-605-4635-44-3. 5 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2022. 
  2. ^ a b Aytaş, Gıyasettin. "72- II. MEŞRUTİYET SONRA TİYATRO EDEBİYATI.doc". 5 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2022. 
  3. ^ "Burhanettin Tepsi". Tsa.org.tr. 2 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2022. 
  4. ^ "Kel Hasan'ın kayıp mezarı bulundu". birgun.net (Turkish). 2 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2024. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Afife Jale</span> Türk oyuncu

Afife Jale, Türk oyuncu.

<span class="mw-page-title-main">Başar Sabuncu</span> Türk yazar, yönetmen, çevirmen, sahne tasarımcısı ve oyuncu

Fuat Başar Sabuncu, Türk oyun ve senaryo yazarı, tiyatro ve sinema yönetmeni, çevirmen, sahne tasarımcısı, oyuncu.

<span class="mw-page-title-main">Muhsin Ertuğrul</span> Türk oyuncu, yönetmen ve yapımcı (1892–1979)

Muhsin Ertuğrul, Türk tiyatro sanatçısı, yönetmen, oyuncu ve yapımcı.

Işıl Kasapoğlu, Türk tiyatro oyuncusu ve yönetmeni.

<span class="mw-page-title-main">Naşit Özcan</span> Türk oyuncu, tuluatçı

Naşit Özcan, Türk tiyatrosunun ünlü tuluat ustası. İbiş tiplemesini en iyi canlandıran sanatçıların başında gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Hulusi Kentmen</span> Türk sinema ve tiyatro sanatçısı ve asker (1911–1993)

Hulusi Kentmen, Türk asker, sinema oyuncusu ve tiyatro sanatçısı.

<span class="mw-page-title-main">Güllü Agop</span> Osmanlı tiyatrocu (1830-1898)

Agop Vartovyan, Osmanlı dönemi tiyatro oyuncusu ve yönetmeni ve Türk tiyatrosunun kurucularındandır.

<span class="mw-page-title-main">Mardiros Mınakyan</span> Osmanlı Ermenisi tiyatro yönetmeni

Mardiros Mınakyan, Osmanlı Ermenisi tiyatro oyuncusu ve yönetmeni. Türk tiyatrosunun doğuş ve gelişme evrelerindeki katkılarıyla Batılı anlamda tiyatronun yerleşmesinde önemli rol oynamıştır.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları, Osmanlı İmparatorluğu döneminde (1914) Dârülbedâyi adıyla kurulmuş olan tiyatro 1934 yılında İBB Şehir Tiyatroları adıyla İstanbul Büyükşehir Belediyesi bütçesine bağlanan bir tiyatro kurumudur.

Tilbe Saran, Türk oyuncu ve seslendirme sanatçısı.

<span class="mw-page-title-main">Agop Ayvaz</span> Türkiye Ermenisi yazar ve oyuncu

Hagop Ayvaz,, Türkiye Ermenisi tiyatro sanatçısı, yazar ve yayımcı. Türkiye’deki ilk Ermenice tiyatro dergisi olan “Kulis”’i 50 yıl boyunca (1946-1996) aralıksız yayımlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı Dram Kumpanyası</span>

Osmanlı Dram Kumpanyası, 19. yüzyıl sonunda İstanbul'da kurulmuş, tiyatro topluluğu.

<span class="mw-page-title-main">Neyyire Neyir</span>

Neyyire Neyir gerçek adı ile Münire Eyüp Ertuğrul, Türk tiyatro ve sinema oyuncusu. Türk sinemasının ilk kadın oyuncularından birisidir. Türk tiyatrosu ve tiyatrosunun öncülerinden Muhsin Ertuğrul'un eşidir.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Galip Arcan</span> Türk oyuncu ve oyun yazarı

İsmail Galip Arcan, Türk oyun yazarı, tiyatro ve sinema oyuncusu.

Burhanettin Tiyatrosu, sanatçı Burhanettin Tepsi tarafından 1909 yılında İstanbul - Erenköy'de kurulan bir özel tiyatro topluluğudur.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyin Şadi Karagözoğlu</span> Türk oyuncu, senarist ve yönetmen

Hüseyin Şadi Karagözoğlu , Türk oyuncu, senarist ve yönetmen.

Nadir Sarıbacak, Türk tiyatro ve sinema oyuncusudur.

<span class="mw-page-title-main">Otello Kâmil</span>

Otello Kâmil, Türk tiyatrocudur. Türkiye'ye Shakespeare'i tanıtan tiyatrocu olarak bilinir. Defalarca oynadığı Othello rolü nedeniyle “Otello Kâmil” adıyla tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kel Hasan Efendi</span>

Kel Hasan Efendi, Türk oyuncu.

Milli Kurum Türk Tiyatrosu, Üsküp’te Türkçe oyunlar sergileyen, 1950’de kurulmuş profesyonel tiyatro topluluğu.