Burhanettin Tepsi
Burhanettin Tepsi, (7 Haziran 1882, İstanbul - 20 Şubat 1947, İstanbul), Türk tiyatro ve sinema oyuncusu ve tiyatro yönetmeni.
II. Meşrutiyet'ten itibaren başlayan tiyatro çalışmalarını Cumhuriyet döneminde de sürdürmüş bir tiyatrocudur. Muhsin Ertuğrul, İsmail Galip Arcan, Afife Jale, Bedia Muvahhit, Kemal Emin Bara, Şadi Karagözoğlu ve Behzat Butak gibi tiyatrocuların yetişmesinde emeği geçti. Türk sinemasındaki ilk tarihi sinema denemesi olan Alemdar Mustafa Paşa (1918) adlı filmde başrol oynadı. 1922'de Türkiye'den ayrılan ve Fransa'ya yerleşen sanatçı, 1940 yılında Türkiye'ye dönerek Burhanettin Tiyatrosu'nu kurdu.
Yaşamı
1882 yılında İstanbul'un Fatih ilçesinde Kabasakal Mahallesi'nde doğdu. Babası Tarsus eşrafından Mısrîzâde Ali Rıza Efendi'nin oğlu Yusuf Neyyir; annesi ise Osmanlı Sultanı Abdülmecid'in kahvecibaşısı Ali Bey'in kızı Farhande Hanım idi.[1] Üç çocuklu ailenin en küçük çocuğu idi.
Çeşitli memurluk ve öğretmenlik görevlerinde bulunan babası Yusuf Neyyir'i iki yaşına iken kaybetti. Çocukluk yılları babasının ölümünden önce Üsküdar Nuhkuyusu'nda yaptırdığı on odalı, bahçe içindeki evde geçti. Altı yaşında okula başladı. 1894 yılında ise babasının yakın dostu olan okul müdürünün yardımıyla ücretsiz olarak Mektebi Sultani'ye kaydedildi.[1]
Tiyatroya ilgisi 1890'lı yıllarda başladı. Ağabeyi Seyfeddin Bey'in Marsilya'ya elçi tayin edilmesi üzerine eğitimine onun yanında devam etti. İki yıl sonra İstanbul'a dönerek Mektebi Sultani'nin son sınıfına devam etti ve bu okuldan 1903 yılında mezun olarak Hariciye Nezareti'nde memuriyete başladı. Memuriyet hayatı sırasında tiyatroya ilgisi devam etti, bazı geceler Tepebaşı Bahçesi'ndeki dram kumpanyalarında takma isimle sahneye çıktı.
İstanbul'da tanıştığı Fransız oyuncu Eugene Silvain'in daveti üzerine tiyatro eğitimi görmek üzere 1906'da Fransa'ya gitti. Silvain'den ve trajedi oyuncusu Pierre Segond-Weber'den dersler aldı. 1908'de konservatuvara girdi. Üç ay sonra final sınavlarına girerek mezun oldu. 1908 yılında Osmanlı Devleti'nde Meşrutiyet'in ilanı üzerine Fransa'dan ayrıldı.[1]
İstanbul'a döndükten sonra kendisini “Silvain’in Şakirdi” şeklinde tanıtan Burhanettin Tepsi,[2] bir tiyatro kurmak için çalışmaya başladı. İstanbul şehremini, kumpanyanın merkezi olmak üzere kendisine Şehremânet bahçesindeki üç odayı tahsis etti. Müze müdürü Osman Hamdi Bey ve Recaizade Mahmut Ekrem başkanlığında bir edebî heyeti oluşturuldu. Hüseyin Rahmi, Hüseyin Cahit, Halit Ziya gibi devrin önemli yazarları bu edebi heyette yer aldı. Sonradan Sahne-i Osmaniye adını alacak heyet, Abülhak Hamit'in Tarık piyesinden Hazineler perdesi ve Marquis Priola'dan bir sahneyi temsile hazırladı. İlk temsil 29 Ekim 1908'de Tepebaşı Tiyatrosu'nda gerçekleşti. Burhanettin Tepsi, Tarık bin Ziyad rolünde sahneye çıktı.
Sahne-i Osmaniye, İstanbul'un çeşitli semtlerinde 1909 yılına kadar Burhanettin Tepsi yönetiminde sahne alarak o devirde kurulan ve devam eden en uzun ömürlü tiyatro heyeti oldu.[2] Heyet, çoğunlukla Abdülhak Hamit'in manzum eserlerini sahneledi. 1909 yılında Burhanettin Bey ve Kumpanyası adını aldı. 1910'da Reşad Rıdvan'ın Milî Osmanlı Tiyatrosu ile birleşerek Sahne-i Milliye-i Osmaniye adını aldı ve 1914 yılına kadar ortak çalışmalar yaptı. Bu dönemde Burhanettin Tepsi, Ahmet Fehim'in tiyatro topluluğu ile de ortak sahne aldı.[1] 1911 yılında İstanbul'a gelen hocası Silvain'i ağırlama ve onunla birlikte klasik yazarların oyunlarını sahneleme imkanı buldu.
Burhanettin Tepsi, 1913 yılında yeniden Fransa'ya giderek oyunlar izledi. Folies Bergére Tiyatrosu'nda Sans-Culottes oyununda oynadı. Bordeaux'daki Royal Tiyatrosu'nda teklif aldı, Fransızca kaleme aldığı Boğaziçi Geceleri adlı oyunu sahneledi. 1914'te İstanbul'a dönerek Şehzadebaşı'ndaki Ferah Tiyatrosu'nu kiralayarak oyunlar sahneledi. Belediye bünyesinde bir okul olarak açılan Darülbedayi-i Osmani'nin ilk öğretmenleri arasında yer aldı. Kurum, 1916'da bir tiyatro topluluğu halini aldı ve Burhanettin Tepsi sahnelenecek oyunlarda rejisörlük görevini üstlendi.
Burhanettin Tepsi, 1918 yılında Müdafaa-i Milliye Cemiyeti adına çekilen Alemdar Mustafa Paşa adlı tarihsel filmde yönetmen ve başrol oyuncusu idi; ancak film kurgulanmadı ve vizyona girmedi.[3] İstanbul'da tiyatro ve sinema yaşamının durgunlaştığı işgal ve mütareke yıllarında zor şartlar altında çalışmalarını sürdüren Burhanettin Tepsi, 1922'de Moliere'in 300. doğum yılı sebebiyle Ferah Tiyatrosu'nda yazarın L'avare adlı oyunundan uyarlanmış Pinti'yi sahneledi.[1]
Berlin'de eğitim almış oyuncu ve dansçı Seniye Hanım ile 1922 yılında evlendi. Evliliklerinin ilk yılında Türkiye'den ayrılan çift Suriye, Mısır, İtalya, Almanya, Macaristan ve Kuzey Afrika'ya turneler düzenledikten sonra Fransa'ya yerleşti. 18 yıl sonra II. Dünya Savaşı nedeniyle Fransa'dan ayrılarak Türkiye'ye döndü. İstanbul'da bir tiyatro kurma hayalini gerçekleştiremedi; ikinci hayali olan Abülhak Hamit'in heykelini diktirmek için çalıştı ancak başaramadı. Burhanettin-Seniye Tepsi Tiyatrosu adlı topluluğu kurarak Anadolu'nun kent ve kasabalarında kısa oyunlardan oluşan temsiller verdi.
20 Temmuz 1947'de İstanbul'da kalp hastalığından öldü. Zincirlikuyu Mezarlığı'nda Abülhak Hamit'in mezarının yanına gömülmeyi vasiyet eden Tepsi, yer bulunamadığı için biraz uzağına defnedilmiştir.[1] Mezar taşında 'Türk Tiyatrosunun Önderi' yazmaktadır ve mezar yeri tahrip edilmiştir.[4]
Kaynakça
- ^ a b c d e f Tepsi, Burhanettin; Özen, İbrahim (23 Şubat 2018). Bir Aktörün Hatıraları: Silvain’in Şakird-i Marifeti. DBY Yayınları. ISBN 978-605-4635-44-3. 5 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2022.
- ^ a b Aytaş, Gıyasettin. "72- II. MEŞRUTİYET SONRA TİYATRO EDEBİYATI.doc". 5 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2022.
- ^ "Burhanettin Tepsi". Tsa.org.tr. 2 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2022.
- ^ "Kel Hasan'ın kayıp mezarı bulundu". birgun.net (Turkish). 2 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2024.
