İçeriğe atla

Burhan Şehidi

Burhan Şehidi
بۇرھان شەھىدى‎
包尔汉•沙希迪
Sincan Valisi
Görev süresi
1949-1949
Yerine geldiğiMesut Sabri
Yerine gelenYulbars Han
Kişisel bilgiler
Doğum 3 Ekim 1894(1894-10-03)
Kazan Guberniyası, Rus İmparatorluğu
Ölüm 27 Ağustos 1989 (94 yaşında)
Sincan, Çin
Partisi Kuomintang (CC Fraksiyonu)
Çin Komünist Partisi

Burhan Şehidi (Uygurca: بۇرھان شەھىدى, Burhan Shehidi; Çince (basitleştirilmiş): 包尔汉•沙希迪; Çince (geleneksel): 包爾漢•沙希迪; pinyin: Bāo'érhàn Shāxīdí; Rusça: Бурхан Шахиди; Tatarca: Borhan Şähidi; 3 Ekim 1894-27 Ağustos 1989), Uygur asıllı Çinli siyasetçi.

İlk yılları

Burhan Şehidi 3 Ekim 1894 tarihinde Rus İmparatorluğu'nun Kazan Guberniyası'nda Aksu'dan göçen bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.[1] Ailesi fakir olduğundan kısıtlı bir eğitim alabildi. 1912'de Qing Hanedanı'nın yıkılmasının ardından Sincan'a geri döndü. Cedid önderi İsmail Gaspıralı Burhan Şehidi'ye büyük ilham vermiştir.

Çin Cumhuriyeti'ndeki siyasi rolü

1920 yılında Sincan Valisi Jin Shuren tarafından Almanya'ya gönderildi ve Berlin'de siyaset ve ekonomi eğitimi aldı. 1933 yılında Sincan'a geri döndü ve eyalet hükûmetinde bir dizi görevde yer almıştır. 1937 yılında Vali Sheng Shicai tarafından Sovyetler Birliği'nde Zaysan sınır bölgesinde bir konsolosluk görevlisi olarak görevlendirildi. Ertesi yıl Troçkist olduğu şüphesiyle geri çağrılarak tutuklandı ve 1944 yılına kadar hapiste kaldı.[1]

Hapisten çıktıktan sonra 1946 yılında eyalet hükûmetinin başkan yardımcılığına getirildi. 1947 yılında Nanking'e gönderilerek Çan Kay Şek hükûmetinin bir yetkilisi oldu.[1] 28 Şubat Olayı'ndan sonra Tayvan'a gönderildi ve burada ulusal birliğe hitap eden konuşmalar yaptı.[1] 1948'de Sincan'a döndü ve Sincan Üniversitesi rektörlüğüne getirildi.[1] Şehidi Çin milliyetçiliğini tercih etti ve Mehmet Emin Buğra'nın Türk milliyetçiliği görüşlerine karşı çıkmıştır.[1] Ocak 1949'da Mesut Sabri'nin yerine Sincan Valisi oldu.[2] Aynı yılın Eylül ayında Çin Komünist Partisi temsilcisi Deng Liqun ile anlaştı ve 26 Eylül'de Kuomintang Generali Tao Zhiyue ile birlikte Sincan'ın barışçıl kurtuluşu için Çin Halk Kurtuluş Ordusu'na teslim oldu.[1] Bir hafta sonra da Çin İç Savaşı sona erdi ve Çin kuruldu.

Çin Halk Cumhuriyeti'ndeki siyasi rolü

17 Aralık 1949'da Sincan Eyalet Halk Hükûmeti kuruldu ve onun başkanı oldu.[1] Ertesi yılın sonunda Çin Komünist Partisi'ne katıldı ve 1952'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi kuruluş komitesine önderlik etti.[1] 1955'te yardımcısı Seyfeddin Azizi Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başına getirildikten sonra Şehidi'nin hükûmetteki rolü azalmıştır.

Burhan Şehidi Çin İslam Derneği'nin kurucularından biri ve ilk başkanı oldu. Bu sıfatla Çin Halk Cumhuriyeti'nin İslam dünyasına uzanan güçlü diplomatı oldu.[3] Şubat 1956 yılında Mısır, Sudan, Etiyopya, Suriye ve Lübnan'ı ziyaret eden kültürel ve dini bir heyete önderlik etti.[1] Diplomatik çabalarının bir sonucu olarak Mayıs 1956'da Mısır Çin Halk Cumhuriyeti'ni tanıyan ilk Orta Doğu ülkesi oldu.[4] Temmuz ayında Sincan'a geri döndü ve Çin'in hac misyonlarına liderlik etti. Bu esnada Çin Halk Cumhuriyeti ile diplomatik ilişkileri bulunmayan Suudi Arabistan Kralı Fahd ve Ürdün Kralı Hüseyin ile görüştü[4] ve aynı zamanda Suriye Cumhurbaşkanı Nazım el Kutsi ve Kuzey Yemen Cumhurbaşkanı Amir Muhammed el-Bedir ile bir araya geldi.[5] Her iki ülke 1956 yılında Çin Halk Cumhuriyeti'ni tanıdı.[4] Süveyş Krizi sırasında 4 Kasım 1956 tarihinde Şehidi Hu Yaobang ve Guo Moruo ile birlikte Pekin'in Tiananmen Meydanı'nda Mısır'a destek ve İngiliz-Fransız emperyalizmini protesto etmek amacıyla 400,000 kişilik bir gösteri düzenledi.[6][7] 1959 yılının yazında Irak'ta Başbakan Abdülkerim Kasım'ı destek amaçlı bir delegeye önderlik etti.[8][9]

Şehidi Kültür Devrimi'ne kadar hac misyonlarına liderlik yaparken bu esnada bir yabancı ve işbirlikçi olmakla suçlandı ve sekiz yıl hapse mahküm oldu.[4] Daha sonra itibarı iade edildi ve Çin Ulusal Halk Siyasi Danışma Konferansı Komitesi'nin başkan yardımcısı olarak görev aldı. 1984'te Sincan'da 50 yıl adıyla anılarını yayımladı. 1985'te kritik tehlike altındaki Peder David geyiklerini korumak amacıyla günümüzde Çin Biyolojik Çeşitliliğin Korunması ve Yeşil Kalkınma Vakfı olarak bilinen Çin Milu Vakfı'nı kurdu.[10][11]

Burhan Şehidi 27 Ağustos 1989 tarihinde hayatını kaybetti. Cenazesi ise Tanrı Dağı'nın eteklerine gömüldü.

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Burhan Şehidi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
  1. ^ a b c d e f g h i j ""包尔汉率新疆省政府起义始末" 《青年参考》 2009-09-01 (Çince)". 29 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2016. 
  2. ^ Benson 1990: 155
  3. ^ Shichor 1979: 19, 20 & 59
  4. ^ a b c d Gladney 1999: 138
  5. ^ Shichor 1979: 44-45
  6. ^ "1956年11月4日 胡耀邦出席首都各界支援埃及反抗英法侵略大会"[] 9 Ekim 2016 tarihinde erişilmiştir. (Çince)
  7. ^ "在首都各界人民支援埃及反抗英法侵略大会上 中国伊斯兰教协会主任 包尔汉的讲话"[] 9 Ekim 2016 tarihinde erişilmiştir. (Çince)
  8. ^ Chinainsights.com 11 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 9 Ekim 2016 tarihinde erişilmiştir. (Çince)
  9. ^ Shichor 1979: 87
  10. ^ About CBCGDF, China Biodiversity Conservation and Green Development Foundation 27 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 9 Ekim 2016 tarihinde erişilmiştir.
  11. ^ 商晓达, 麋鹿与名人 10 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2007-12-17 (Çince)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Özbekler</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Özbekler, Batı Türkistan'da Harezm'den Fergana'ya kadar uzanan bölgede yaşayan ve Orta Asya'daki en kalabalık Türk halkıdır. Özbeklerle ilgili tarihî kaynaklarda "Türk" ve "Sart" şeklinde adlandırıldıkları da görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi</span> Çin Halk Cumhuriyetinde özerk bölge

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">Uygurlar</span> Doğu Türkistanda yaşayan Türk soylu halk ve bu halktan olan kimse

Uygurlar veya Uygur Türkleri, Orta ile Doğu Asya'dan kaynaklanan ve kültürel olarak bu bölgelerle bağlı bir Türk azınlık etnik grubudur. Uygurlar Çin'in resmî olarak tanıdığı 55 etnik azınlıktan biridir. Çin'in kuzeybatısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Uygurların memleketi olarak tanınır. Bununla birlikte, Çin Hükûmeti, Uygurları yalnızca çok kültürlü bir ulusa ait olan bölgesel bir azınlık olarak tanır ve Uygurların yerli bir halk olduğu yönündeki kavramı reddetmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Urumçi</span> Sincan Uygur Özerk Bölgesinin başkenti

Urumçi ya da Ürümçi, Çin'in kuzeybatısında yer alan, Doğu Türkistan adıyla da bilinen Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başkentidir. 2,5 milyon nüfuslu bir şehir olup 10.989 km²lik bir alan kaplar. Mançu İmparatorluğu 1884 yılında, Doğu Türkistan istilasını gerçekleştirdiğinde şehre Çince 迪化 (Dihua) adını vermişlerdi. 1955 yılında, daha öncelerden eyalet statüsündeki Doğu Türkistan'ın, Sincan Uygur Özerk Bölgesi olması ile birlikte, başkentin adı da tekrar Urumçi olmuştur. Çin'in batıya açılan en önemli güzergâhlarındandır. Demiryolu taşımacılığında önemli bir geçittir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Türkistan Cumhuriyeti</span> Çin istilası altındaki Türk devleti

Doğu Türkistan Cumhuriyeti, bugünkü Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzey kesminde Gulca 'da 12 Kasım 1944'te Sovyetler Birliği siyasi müdahalesi ve Kızıl Ordu'nun askerî desteğiyle kurulan, 20 Ekim 1949'da Çin Komünist Partisi'ne itaat eden ve Aralık 1949'de Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun bölgeye konuşlandırılmasıyla Çin'e ilhak edilen cumhuriyet.

<span class="mw-page-title-main">Rabia Kadir</span>

Rabia Kadir Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi yaşayan Uygur halkının insan hakları için mücadele eden Uygur aktivist. 2005 yılından bu yana ABD'de yaşamakta ve Uygurların sesini dünyaya duyurmaya çalışmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Altay (il)</span>

Altay İli, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde, İli Kazak Özerk İli toprakları içinde bir ildir.

<span class="mw-page-title-main">Gulca İlçesi</span>

Gulca İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeyinde İli Kazak Özerk İli toprakları içinde bir İlçedir.

<span class="mw-page-title-main">Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi</span>

Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında, Kaşgar İli'inde bir "Tacik" özerk ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Saybağ Bucağı</span>

Saybağ Bucağı,, Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, başkent Urumçi şehrine bağlı bir bucaktır.

<span class="mw-page-title-main">Amerika Birleşik Devletleri-Çin ilişkileri</span> Çin ile ABD arasındaki diplomatik ilişkiler

ABD-Çin ilişkileri, genelde Amerika-Çin ilişkileri, Çin-Amerika ilişkileri ya da Sino-Amerikan ilişkiler olarak da bilinir, Çin ile Amerika Birleşik Devletleri'nin sürdürdüğü uluslararası politikaları içerir.

<span class="mw-page-title-main">Korgas</span>

Korgas, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunan bir şehirdir. Şehir Kazakistan sınırında yer almaktadır. Yüzölçümü 1900 km² olan şehrin nüfusu 85,000'dir.

<span class="mw-page-title-main">Çin'deki Moğollar</span>

Çin Moğolları, Çin Halk Cumhuriyeti vatandaşları olan etnik Moğollardır. Çin Halk Cumhuriyeti hükûmetinin tanıdığı 55 etnik azınlıktan birini oluştururlar. Çin'de etnik Moğol olarak sınıflandırılmış aşağı yukarı 5,8 milyon kişi var. Bunlar başta İç Moğolistan, Kuzeydoğu Çin ve Sincan Uygur Özerk Bölgesi olmak üzere Çin'in çeşitli bölgelerinde yaşamaktadır. Çin'deki Moğol nüfusu, egemen Moğolistan devletininkinin iki katından daha fazladır.

<span class="mw-page-title-main">Çin Tatarları</span>

Çin Tatarları, günümüz Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) topraklarında yaşayan Tatarlardır. ÇHC'nin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. Çin Tatarlarının %90'ından fazlası Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çin Kırgızları</span> Etnik grup

Çin Kırgızları, Çin'de gündelik kullanımda Kē'ěrkèzī zú terimi kullanılır, Çin Halk Cumhuriyeti Devleti'nin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Kırgızistan ilişkileri</span>

Çin-Kırgızistan ilişkileri, Çin ile Kırgızistan ülkeleri arasındaki hem tarihî hem de günümüzdeki ikili ilişkileri kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Vahanca</span>

Vahanca ya da Vahi, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Esas olarak Afganistan, Çin, Pakistan ve Tacikistan sınırlarının bir araya geldiği Vahan Koridoru civarlarında yaşayan Vahanlılar tarafından konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Şöhret Zakir</span>

Şöhret Zakir, 2014-2021 yılları arasında Sincan Uygur Özerk Bölgesi valisi ve Çin Komünist Partisi Sincan Komitesi sekreter yardımcısı olan Uygur asıllı Çinli siyasetçi.

İsmail Tilivaldi, 2003-2007 yılları arasında Sincan Uygur Özerk Bölgesi valisi ve Çin Komünist Partisi Sincan Komitesi sekreter yardımcısı ile 2008-2013 yılları arasında Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesi başkan yardımcısı olan Uygur asıllı Çinli siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Tömür Davamet</span>

Tömür Davamet, 1985-1993 yılları arasında Sincan Uygur Özerk Bölgesi valisi ve Çin Komünist Partisi Sincan Komitesi sekreter yardımcısı ile 1993-2003 yılları arasında Ulusal Halk Kongresi Daimi Komitesi başkan yardımcısı olan Uygur asıllı Çinli siyasetçi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.