İçeriğe atla

Burcî Memlûkler

Burcî Memlûkler
Буржи Лъэпкъ
ÜlkeMemlûk Devleti
MilliyetÇerkes
Kuruluş1382
KurucuBerkuk
Yıkılış1517
Son hükümdarII. Tomanbay
Unvan(lar)Memlûk Sultanı


Kahire. Sultan Kayıtbay Camii İçi

Burcî Hanedanı (Arapça: المماليك الشركس, Al Malik Al Sharkas; Çerkesçe: Буржи Лъэпкъ, Burji Tlepq) Mısır'da Memlûk Devleti'nde 1382-1517 döneminde hüküm süren yani en uzun süre hükmeden Memlûk hanedanı. Çerkes kökenlidir. Bu isim "burç" sözcüğünden yani "kale surlarının üstü" anlamına gelmekte ve bu hanedana mensup olan çoğu Çerkes asıllı olan Memluklu kölelerden oluşan askerlerin Kahire kalesi içinde bulunan kışlalarından mülhem olmaktadır.

Bu askerler arasında yükselip emir rütbesi alan ve sonra da Sultanlığa yükselenler Kafkasya'da Çerkeslerin bulunduğu bölgelerden getirilen kölelerden oluşmaktaydı. Bu hanedan daha önceki genellikle Kıpçak asıllı ve hatta Rumî Türklerden oluşan Memluklu askerlerin ikamet ettiği Nil Nehri üzerindeki bir adada kışlaları olan askerlerden ortaya çıkan "Bahri Hanedanı"'ndan sonra gelmiştir.

Bu hanedan çok istikrarsız olmuş ve hanedana mensup Memluklu Sultanlarının hükümdarlıkları genellikle kısa sürmüştür. Sultanlığa atanma ve bunun için rekabet, Memluklu emirler arasındaki iktidar çatışmalarına çok bağlı olmuştur. Bu hanedan mensuplarının tahta geçme çatışmaları Memlukluların ellerinde bulunan Kıbrıs adasının Timur'a bağlı güçler tarafından işgal edilmesine ve sonra da bu adanın Hristiyanlar'ın idaresine geçmesine neden olmuştur. Sultanlığa geçme için devam eden çekişmeler en sonunda Memlukluların Osmanlılar tarafından yenilip Mısır'ın Osmanlılar eline geçip Memluk Sultanlığı'nın ortadan kaldırılmasına da neden olduğu iddia edilmektedir.[]

Tarihçe

Hanedanın doğuşu

1250'den itibaren Mısır Kıpçak Türkü asıllı kölemenlere Bahri Hanedanı'na mensup Memluklu Sultanları tarafından idare edilmekteydi. 1377'de Suriye'de çıkan bir isyanla bu devletin idaresi Çerkes kölemenler tarafından ele geçirilmişti ve 1382'de Çerkes asıllı Zahir Sayfeddin Berkuk'un Memluklu Sultanı olarak tahta geçmiştir. 1389'da Bahri Hanedanı'ndan olan Kıpçak kölemenlerinden olan son Memluk Sultanı Salih Zeyneddin Hacı tekrar iktidarı ele aldıysa da 1390'da Çerkes kökenli Berkuk tekrar tahtını ele geçirdi ve yeni Memluk Sultanlığı kurdu: Çerkes kökenli Sultan Berkuk tarafından Kıpçak Hanedanlığı kaldırılıp onun yerine hanedanlık olmayan yeni sistemli Memluk Sultanlığı kuruldu; kendi Memluk Sultanı'ndan sonra gelen en yetkili komutan, yani ehil olan komutan yeni Memluk Sultanı oluyordu, bu şekilde en yetkili komutana iktidarı devretme sistem-değişikliği 'Çerkesler Dönemi Memluk Sultanlığı'nın sonuna kadar sürdü.


Osmanlılarla ilişkiler

Hanedanının ve Sultanlığın sona erişi

Burcî Hanedanı sultanları

No. Saltanatın başı Saltanat sonu İsim Tam isim Hanedana ilişkisi Saltanat sonu nedeni
113821389BerkukMalik Zahir Seyfeddin Osmani Yulbugavi BerkukEmir Yelboğa kölesiEmir Yelboğa tarafından isyan
13891398BerkukMalik Zahir Seyfeddin Osmani Yulbugavi Berkukİkinci defaÖlüm
213991405FaracMalık Nasır Zeynedin Ebu-Saadat Farac bin BerkukSultan Berkuk'un oğlu
314051405Mansur AbdülazizSultan Berkuk'ün oğlu, Sultan Farac'ın kardeşi
14051412FaracMelik Nasır Zeynedin Ebu-Saadat Farac bin BerkukEmir Yaşbak ile Muavyed Şeyh'in komplosu ile öldürülmesi
414121412MustainMüsta'in Billah Ebu Fadil AbbasiEmir Muavyed Şeyh komplosu ile tahttan uzaklaştırıldı.
514121421Muavyed ŞeyhMalik Muavyed Ebunaşır Şeyh Mahmudí ZahirSultan Berkuk'ün kölemeniÖlüm
614211421Muzaffer AhmedMalik Muzaffer Ahmed bin Muavyed ŞeyhSultan Muavyed Şeyh'in ikinci oğluAtabegi olan Seyfeddin Tatar tarafından tahttan indirildi
714211421Seyfeddin TatarMalik Zahir Sayfeddin TatarÖlüm
814211421Salih MuhammedMalik Salih Nasireddîn Muhammed bin TatarSultan Seyfeddin Tatar'ın oğluBarsbay tarafından tahttan indirildi
914221438BarsbayMalik Eşref Ebu-Nasır Seyfeddin BarsbayEmir Zahir Çakmak ve Sultan Berkuk'ün kölemeniÖlüm
1014381438Aziz YusufMalik Aziz Cemaleddin Yusuf bin BarsbaySultan Barsbay'ın oğluEmir Çakmak isyanı ile tahttan indirildi.
1114391453Zahir ÇakmakMalik Zahir Sayfeddin ÇakmakSultan Berkuk'ün kölemeniÖlüm
1214531453Fahreddin OsmanMalik Mansur Fahreddin Osman bin ÇakmakSultan Zahir Çakmak oğluİnal ve emirler tarafından tahttan indirildi.
1314531461İnalMalik Eşref Şeydeddin Ebu Nasr-el-Alai el-Zahiri el-Nasır İnal el-AcrudSultan Berkuk ve Sultan Farac'ın kölemeniÖlüm
1414611451Muavyed AhmedMalik Muavyed Sihabeddin Ahmed bin İnalSultan İnal'ın oğluReformlarına karşı emirlerin komplosu ile tahttan indirildi.
1514611467HoşkademMalik Zahir Seyfeddin Hoşkadem Nasırî el-MuayyadîSultan Muavyed Ahmed'in kölemeniDizanteriden oldu.
1614671468Zahir BilbayMalik Zàhır Sayfeddin Bilbay İnalí el-MuayyadíEmir Zahir Timur Buğa Rumi tarafından tahttan indirildi.
1714681468Zahir Timur BuğaMalik Zàhır Timur Buğa RumíYüksek saray memsubu Hayır Bey komplosu ile tahttan indirildi.
1814681496Sultan KayıtbayMalik Eşref Seyfeddin KayıtbaySultan Barsbay'ın kölemeniÖlüm
1914961498Nasır MuhammedMalik Nasır Muhammad bin KayıtbaySultan Kayıtbay'ın oğluEmir Adil Tumanbay darbesiyle tahttan indirildi. Hapiste öldürüldü.
2014981500Zahir KansuMalik Zshır KansuSultan Nasır Muhammed'in dayısıEmir Adil Tumanbay darbesiyle tahttan indirildi.
2115001500Eşref CanbulatMalik Eşref CanbulatEmir Adil Tumanbay darbesiyle tahttan indirildi.
2215011501Adil TumanbayMalik Adil Sayfeddin TumanbayEmirler darbesiyle tahttan indirldi.
2315011516Kansu GavriMalik Eşref Kansu GavrıSultan Kayıtbay'ın kölemeniMercidabık Muharebesi'nde öldü.
2415161517TomanbayMalik Eşref TumanbaySultan Kansu Gavri'nın yeğeniOsmanlı Kahire fethine karşı koymakta iken yakalanıp Kahire kalesi kapısında asıldı.

Dipnotlar

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

  • Clot, Andre (2009), L'Égypte des Mameloüks 1250-1517. L'empire des esclaves Paris:Perrin ISBN 978-2-262-03045-2. (Fransızca)
    • Tür. çev.: Clot, Andre (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul:Epsilon Yayınları ISBN 9753317727.
  • Bosworth, Clifford Edmund (1967) The new İslamic dynasties: a chronological and genealogical manual Edinburgh:Edinburgh University Press İSBN 978-0-7486-2137-8 Google Books1 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:2.7.2010)
  • Muir, William (2007) The Mameluke or slave dynasty of Egypt, 1260-1517 Piscataway, NJ: Görgias Press. İSBN 978-1-59333-697-4. (Birinci basım: Smith, Elder 1896) (İngilizce)
  • El-Makrizi (1997), Al Selouk Leme'refatt Dewall al-Melouk, Kahire: Dar al-kotob, (Arapça).
    • İng. çev.: Bohn, Henry G. (çev.), (16969) The Road to Knowledge of the Return of Kings, Chronicles of the Crusades, AMS Press.
  • El-Makrizi, (1996) al-Mawaiz wa al-'i'tibar bi dhikr al-khitat wa al-'athar, Kahire:Matabat aladab, ISBN 977-241-175X (Arapça).

İlgili Araştırma Makaleleri

Muizzuddin El-Mansur Aybeg, Mısır Memlûk Sultanlığı'nın kurucusu ve ilk sultanı olan Türkmen kökenli hükümdar. 1250 ve 1257 yılları arasında hüküm sürdü.

Kalâvûn; tam adıyla Seyfeddin Kalâvûn el-Elfi el-Mansûr veya bütün lâkaplarıyla El-Melik el-Mansûr Seyf ed-Dīn Kalâvûn el-Elfi es-Sâlihî en-Necmî el-Alâ'î, 1279 ile 1290 döneminde Mısır'da hüküm sürmüş Türk asıllı Bahrî Hanedanı'ndan Memlûk Devleti'nin yedinci hükümdarıdır.

Mustain veya Mûstain Billâh (d. ? - ö. 1430) 67. İslam Halifesi ve Memlûk Sultanı. Abbasi hanedanına mensuptur. 1406-1414 yılları arasında Kahire'de Memlûk Devleti'nin koruması altında halifelik yapmıştır. Ayrıca 1412'de yedi ay boyunca ) Memlûk Sultanı olarak da hükümdarlık yapmıştır.

II. Vasık Tam Adı: Ebû Hafs `Umar "el-Vâsık bi’l-Lâh es-Sânî" 65. İslam Halifesi.

Berkuk, tam adı Melikü'z-zahir Seyfeddin El-Osmani El-Yelboğavî Berkuk, Çerkes kökenli Burcî Memlûkler hanedanının ilk Memlük hükümdarı. İç çekişmelerle yıpranan Memlûk Devleti'ni merkezi bir devlet durumuna getirmeye çalışmıştır. "Berkuk" ismi Çerkesçedir ve onun doğuştan ismidir.

Zahir Çakmak, tam ismiyle Melik Zahir Sayfeddin Çakmak, 1438 ile 1453 döneminde saltanat süren Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memluk hükümdarı.

Nûreddin Ali ya da tam adıyla El-Mansur Nureddin Ali Bin Aybeg Mısır ve Suriye'de 1257-1259 döneminde hüküm sürmüş ikinci Kıpçak Türk asıllı Bahri hanedanından Memluk Sultanıdır. Babası Aybeg'in eşi Şecer-üd-Dürr'ün komplosu sonucu öldürülmesi üzerine 13 yaşındayken tahta çıkmış ve naip atabeği olan Seyfeddin Kutuz tarafından tahttan indirilmiştir.

Aziz Yusuf tam ismiyle Malik Aziz Cemaleddin Yusuf bin Barsbay 1438de ölen babası Barsbay'in yerine geçen ve çok kısa bir dönem için saltanat süren Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memlûk hükümdarı.

Zahir Kansu tam ismiyle Melik Zahir Kansu 1498de 25 yaşındayken bir komployla Memluk Sultanı Nasır Muhammed'in yerine geçen ve 1498-1500 yılları arasında kısa bir dönem için saltanat süren Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memluk hükümdarı.

Eşref Canbulat tam ismiyle Malik Eşref Canbulat, 1500'de Adil Tumanbay'ın bir komplosuyla Memluk Sultanı Zahir Kansu'nun yerine geçen ve 1500-1501'de kısa bir dönem için saltanat süren Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memluk hükümdarıdır.

Adil Tumanbay tam ismiyle Malik Àdil Sayfeddin Tumanbay 1501'de bir komployla Memlûk Sultanı Eşref Canbulat'ın yerine geçen ve 1501'de yüz günlük bir dönem için saltanat süren Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memlûk hükümdarı.

Salih Muhammed tam ismiyle Salih Nasıreddîn Muhammed bin Tatar 1421'de babası Sultan Seyfeddin Tatar'ın ölmesiyle 10 yaşında iken tahta geçen kısa bir saltanattan sonra Barsbay tarafından tahtan indirilen Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memluk hükümdarı.

Mansur Abdülaziz tam ismiyle Malik Mansur Abdulaziz bin Berkuk, 1405'te 70 gün saltanat süren Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memlük Devleti hükümdarı. Sultan Berkuk'un ikinci oğlu ve Sultan Nasır Farac'ın küçük kardeşi olup 1405'te kardeşi Sultan Nasır Farac aleyhine yapılan başarılı bir hükûmet darbesi ile Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memluk Devleti hükümdarı olmuştur. Ama kısa bir saltanattan sonra kardeşi Sultan Nasır Farac tarafından tahttan indirilmiştir.

II.Baybars veya Baybars Çeşnigar tam ismiyle Malik Muzaffer Rukneddin Baybars Çeşnigar Mansuri 1309da bir komployla Memluk Sultanı Nasır Muhammed bin Kalavun'un yerine geçen ve 10 ay 24 gün gibi kısa bir dönem için saltanat süren Çerkes kökenli ama Bahri Hanedanı'ndan onikinci Memlûk Devleti hükümdarı.

Alaeddin Ali tam ismiyle Malik Mansur Alaeddin Alí bin Şaban Sultan Zeyneddin Şaban'nin oğlu olup 1377'de bir devlet darbesinde suikastla öldürülen babası yerine 10 yaşındayken tahta geçirilen ve 1377-1381 döneminde saltanat süren Türk kökenli Bahri Hanedanı'ndan Memluk Devleti hükümdarı.

Hoşkadem tam ismiyle Melik Zahir Seyfeddin Hoşkadem Nasirí el-Muayyadí Bazı kaynaklar ismini Kuşkadam olarak verirler. 1461de bir komplo ile tahtan indirilen Memluk Sultanı Muavyed Ahmed'in yerine geçirilen ve 1461-1467'de saltanat süren, Anadolu Türkü kökenli, ama Çerkes Burci Hanedanı'ndan Memlûk Devleti hükümdarı.

<span class="mw-page-title-main">II. Hacı</span> Mısır ve Suriye sultanı

Zeyneddin Hacı tam ismiyle Melik Salih Zeyneddin Hacı Sultan Zeyneddin Şaban'ın oğlu ve Sultan Alaeddin Ali'nin küçük kardeşi olup 1381'de Emir Berkuk'un devlet darbesi ile kardeşi yerine ismen sultan olarak tahta geçirilmiş ve 1381-1382 döneminde kısa bir ismî saltanattan sonra yerine hükümdarlığa geçen Berkuk tarafından tahttan indirilmiştir. 1389-1390'da Sultan Berkuk aleyhine yapilan bir darbe sonunda tekrar yine kısa bir dönem sultan olmuştur. Her iki kısa salatanat dönmeminde de hiçbir gerçek iktidar gücü bulunmamıştır. En son hüküm süren Türk kökenli Bahri Hanedanı'ndan Memluk Devleti hükümdarıdır ve kendinden sonra gelen Sultan Berkuk'le Çerkes kökenli Burci Hanedanı başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bahrî Memlûkler</span>

Bahrî Hanedanı, Kahire merkez olmak üzere Mısır, Suriye ve Hicaz'da hüküm süren genellikle Kıpçak Türk asıllı Memluklu kölemenler ve bunların neslinden oluşan hanedandır.

Nasır Ferec tam ismiyle Melik Nasır Zeynedin Ebu-Saadet Ferec bin Berkuk 1399'de ölen babası Berkuk'un yerine daha 10 yaşında iken tahta çıkan ve 1405'te 2 ay süren kısa ara hariç 1412'de bir darbe ile öldürülünceye kadar saltanat süren Çerkes kökenli Burci Hanedanı'ndan Memlük Devleti hükümdarı.

Mısır Memlûk sultanları listesi, Bahri Hanedanı ve Burci Hanedanı başta olmak üzere Mısır Memlûk hanedanlarının sultanlar listesidir.